Շուշիի ազատագրման օրը հետահայաց վերլուծելով Արցախի դեմ սանձազերծված ահաբեկչական պատերազմը փլուզում է մեր մի շարք պատկերացումներ, ստիպելով նայել իրողություններին նոր աչքերով, կամ տեսնել նոր իրողություններ, որոնք չէին նկատվում մինչ պատերազմը՝ տարբեր պատճառներով:
Մենք չկարողացանք գտնել արժանի տեղ հաղթող ժողովուրդների շարքում, որտեղ հայտնվեցինք արցախյան շարժման և առաջին հաղթանակի շնորհիվ: Մենք չկարողացանք արժանիորեն գնահատել այդ հաղթանակն ու անգամ հասկանալ այն: Կենացից և պաթոսից անդին գրեթե չանցանք, մենք մնացինք մեր ողբերգական պատմության նախադեպերի և բացառիկ հաղթանակի պաթոսի գերին: Այդ «գերության» մեջ մենք կառուցեցինք մեր հետագա պատմությունը՝ ի վերջո դրա իհարկե որոշակի ձեռքբերումների, միաժամանակ նաև անասելի ողբերգությունների վայրիվեր ընթացքով հանգելով պետականության ամբողջական կորստի ողբերգական սպառնալիքին և կանգնեցնելով այդ սպառնալիքը մի կերպ:
Ընդ որում, մենք գտնվում ենք իրավիճակում, երբ մեքենան կանգնել է անդունդի ծայրին, հաջողվել է ինչ-որ կերպ արգելակել, սակայն դիմացի անիվները կախված են օդում և գրեթե գերճշգրիտ շարժումներից է կախված, թե որ կողմ կլինի ճակատագրական ընթացքը՝ դեպի անդո՞ւնդ, թե՞ անդունդի պռնկից դեպի հետ: Մենք այժմ սխալվելու իրավունք չունենք առավել քան երբևէ: Հայտնվեցինք պարտվածների շարքում, որտեղ առաջին անգամ չէ, որ եղել ենք: Եվ, իհարկե, միաժամանակ առաջին անգամ չէ, որ դուրս ենք եկել այդ շարքից:
Ամբողջ հարցն այն է, թե ինչպես ենք դուրս գալու: Այդ գործընթացում առանցքայինը անշուշտ մեր ուժն է, հոգեբանական և մտավոր ուժը, կամքը և վճռականությունը, ապագա կառուցելու մեր մտքի շրջանակը, ծավալը, այդ ապագայի մեր պատկերացումները: Միաժամանակ շատ կարևոր է, որպեսզի մենք դաս քաղենք թե՛ մեր հաղթանակներից, թե՛ մեր այս պարտությունից, ու նաև դաս քաղենք պարտվածների շարք վերադառնալու հանգամանքից: Ակնառու է, որ մենք այդ դառը վերադարձը ապրում ենք, որովհետև դաս չենք քաղել հենց այն հաղթանակից, որ ունեցել ենք: Մենք անընդհատ խոսում ենք պարտություններից դաս քաղելու մասին, բայց մենք չենք քաղել ամենակարևոր՝ մեր արցախյան առաջին հաղթանակի դասը:
Մյուս հանգամանքը անշուշտ այն է, որ հաղթանակից պարտություն և պարտությունից հաղթանակ շղթաները ժողովուրդների համար անցնում են նաև աշխարհաքաղաքական միջավայրային փոփոխություններով: Ըստ այդմ՝ հաղթանակից դաս քաղելը նշանակելու է նաև իմաստնանալ այդ հարցում, կարողանալ ճշգրիտ գնահատել այդ միջավայրը, ընդ որում՝ գնահատել ոչ թե պահերը, այլ ռազմավարական հեռանկարները նաև:
Մենք պետք է կառուցենք ժամանակակից աշխարհի մեր սցենարային համակարգը: Ոչ թե սցենարը, այլ սցենարային համակարգը: Ընդ որում, այն չկառուցենք և կախենք Երևանի փողոցներում, դա դրա համար չէ: Մենք պետք է կառուցենք և քննարկենք համաշխարհային մայրաքաղաքներում: Ոչ թե ամեն տեղ մի սցենար, այլ սցենարային համակարգը բոլոր տեղերում, որը կառուցված է լինելու ոչ թե Հայաստանի այս կամ այն կողմնացուցային ուղղության ընտրության, այլ Հայաստանի ինքնաբավ դերակատարության փաթեթավորման վրա: Հայաստանի խնդիրը նոր աշխարհակարգին ընդառաջ այս կամ այն բևեռի ընտրությունը չէ, այլ այդ բևեռների միջև որևէ սխեմատիկ ընտրության պատրաստ լինելը և որևէ սխեմայի մեջ ասելիք և առաջարկ պատրաստած ունենալը: Ինքնաբավության բարձր աստիճանով դերակատարություն, որը կլինի այնքան բովանդակային և բազմաբևեռ, որ կարող է հետաքրքրության արժանանալ համաշխարհային անվտանգային համակարգի ուժային տարբեր կենտրոններում, որոնք ներկայումս նոր աշխարհակարգի կառուցման հիբրիդային դիմակայության մեջ են: Մենք, իհարկե, չունենք մեր վճռորոշ ներգրավվածությունն ու ներգործությունը համաշխարհային այդ գործընթացում, սակայն մենք ներառված ենք դրանում ուզենք կամ ոչ:
Մենք ունենք անցնելու շատ երկար ճանապարհ, մենք պետք է ոչ միայն փորձենք դաս քաղել այս պարտությունից, այլև վերադառնալ առաջին հաղթանակի դասին: Իհարկե ոչ ռազմական, այլ քաղաքական, աշխարհաքաղաքական, աշխարհագրական, ռեգիոնալ քաղաքական: Եվ մենք ժամանակ չունենք, մենք պետք է հետ քաշենք մեքենան անդունդի պռնկից և դնենք ճանապարհի վրա:
