«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է հրապարակախոս, քաղաքագետ Հրանտ Տեր-Աբրահամյանը:
– Քաղաքական դիսկուրսը Հայաստանում, շատերի կարծիքով, անցել է բաց խաղաքարտերով տիրույթ, համաձա՞յն եք այդ մտքի հետ:
– Ճիշտը որ ասեմ՝ ես քաղաքական դիսկուրս չեմ տեսնում Հայաստանում: Պետք է արձանագրենք, որ Հայստանում չկա քաղաքական դիսկուրս, այն էլ՝ այս իրավիճակում, երբ պատերազմից անցել է ավելի քան 4 ամիս, և ոչ մի ֆունդամենտալ հարց չի քննարկվում, ոչ մի հարց լրջությամբ չի դրվել, իրավիճակի վերլուծություն և ախտորոշում չի կատարվել, պարտության պատճառների որևէ հիմնավոր հրապարակային վերլուծություն չի արվել ու գնահատական չի տրվել, և ելքի որևէ ծրագիր, որևէ հեռանկար այս ժողովրդին որևէ մեկի կողմից չի առաջարկվել: Տպավորություն է, որ ոչ ոք չի պատրաստվում խոսել մեր ժողովրդի հետ: Բոլորն իրենց խորհրդավոր ուղերձները, ակնարկները, կարծես, ուղղում են արտաքին աշխարհին: Մեզ ոչ ոք չի պատրաստվում ոչինչ ասել, մենք՝ ինքներս պետք է փորձենք ձևավորել իրական դիսկուրս, որովհետև դա բոլորիս կյանքի հարցն է:
– Հայաստանում նորից ծավալվում է հայ-թուրքական հարաբերությունների շուրջ դիսկուրս: Ինչ-որ բան հասկանո՞ւմ եք այս ամենից:
– Հասկանում եմ, որ այդ թեման ակտուալ է դառնում, իմ կարծիքով՝ ահավոր ուշացումով, և ուրախ եմ, որ մեր իշխող թիմի անդամներից մեկը՝ Արմեն Գրիգորյանը, փորձեց ինչ-որ բան ձևակերպել այս թեմայով և չվախեցավ:
– Եվ արժանացավ համապատասխան վերաբերմունքի:
– Դե բնական է, որ այդ թեման բարձրացնողը չի կարող չարժանանալ: Ուշացումով այս հարցը բարձրացվեց, դա պետք է արվեր մինչև պատերազմը: Իմ կարծիքով՝ առաջին հերթին պետք չէ վախենալ այդ թեմայի շուրջ բարձրաձայնելուց: Մի կողմ պետք է թողնել վերնախավային տվայտանքները, պարզ է, որ լինելու են կուսակցական տարբեր ըմբոստացումներ, պարզ է նաև, որ արտաքին այլևայլ գործոններին դուր չի գալու, որ այս թեման բարձրացվում է, թեկուզ պաշտոնապես ասեն, որ ամեն ինչ նորմալ է, ոչ պաշտոնապես փորձելու են խանգարել, բայց պետք է այս թեմայով խոսել ժողովրդի հետ, ոչ թե դիմել քաղաքական դաշտին, ակտիվին: Դիմեք ժողովրդին, պետք չէ վախենալ, ես վստահ եմ և հավատում եմ, որ մեր ժողովուրդը բավականաչափ ողջախոհ է, բավականաչափ պրագմատիկ և հասկացող է, և եթե ոչ թե աբստրակտ, այլ նորմալ բացատրես այս թեմայի կարևորությունը ու բացատրես, թե ինչու է դա պետք անել և ինչ ձևով կարելի է անել, և նորմալ պատասխանես հարցերին, այդ դեպքում մեր ժողովուրդը կհասկանա, կընկալի:
– Հետպատերազմյան այս ֆոնի՞ն:
– Հետպատերազմյան ֆոնին էլ, կարող եմ ասել, որ նախապատերազմյան ֆոնին էլ, միևնույն է: Երբեք հայ ժողովրդին չդնեք հիմարի տեղ, եթե ինչ-որ բան չի հասկանում, ուրեմն լավ չենք բացատրում կամ ճիշտ չենք բացատրում, հայ ժողովրդի մեծամասնությանը, վստահ եմ, հնարավոր է բոլոր մանրամասնություններով բացատրել այս թեմայի անհրաժեշտությունը: Բայց հիմա ես մտահոգություն ունեմ, որ կարող են նայել այս արհեստածին արձագանքներին, դրսից կառավարվող կամ նեղ կուսակցական շահերից բխող արձագանքներին… Եթե, օրինակ, այս թեմային դեմ է հանդես գալիս ՀՅԴ-ն, ես դրան ըմբռնումով եմ մոտենում, նախ՝ դա իր ավանդական դիրքորոշումն է, քաղաքական դաշտում դա իր դերն է…
– Դե ՀՅԴ-ն նաև դեմ էր «ֆուտբոլային դիվանագիտությանը»:
– Այո, սա ես նորմալ եմ ընդունում: Բայց այն, որ բացի Դաշնակցությունից, նաև այլ քաղաքական ուժեր կան, որոնք այս կամ այն չափով առնչվել են այս թեմայի հետ, և հիմա իրենք ուղիղ չեն հակադարձում, լռում են: Իրենք չպետք է սպասեին, որ իշխանությունն այս թեման բարձրացներ այսքան ուշացումով, իրենք պետք է նախաձեռնեին, իրենք պետք է իշխանությունից խլեին այդ թեման և ասեին՝ տեսեք սրանք այնքան անհասկացող են, որ նույնիսկ այս թեման չեն կարող բարձրաձայնել, և հիմա նրանք ոչ թե արձագանքողի, այլ նախաձեռնողի դերում կլինեին, և այդ դեպքում հասարակությունն իրենց կարող էր այլ աչքով նայել, լսել, որովհետև բովանդակություն կտային, իսկ հիմա իրենք հանրությունից նեղացած են, ասում են՝ ժողովուրդը ժեխ է, մեզ չի լսում: Բայց դուք ժողովրդին ի՞նչ եք ասել, որ ձեզ լսի: Եվ նույնիսկ սրանից դաս չեն առնի, հիմա կսկսեն կա՛մ արձագանքել, որովհետև իշխանությունն է նախաձեռնել, կա՛մ էլի բերանները ջուր կառնեն, կլռեն, որովհետև վախենում են, որ իրենք հանկարծ մի բան կասեն, ու կարող է հանկարծ դրսից Պեսկովը մի քիչ ուրիշ ձևով արձագանքի: Պետք չէ այդքան վախենալ, նախ՝ ռուսներն այդքան վախենալու չեն, նորմալ մարդիկ են և իրենց հետ էլ կարելի է այս թեմայով շատ նորմալ խոսել ու բացատրել, և երկրորդ՝ դուք ձեր ժողովրդից վախեցեք, ոչ թե դրսից, և վախեցեք ձեզ համար, ձեր երեխաների համար, որովհետև իրենք են այս երկրում ապրելու: Այս թեմաներից պետք է խոսել, բայց, ցավոք սրտի, այս է իրավիճակը:
– Հիշո՞ւմ եք՝ Թուրքիայի հետ վերջին անգամ մենք երբ ենք դիվանագիտական հարաբերություններ ունեցել:
– Վերջերս 1921թ. նյութերի մեջ եմ խորացել, այն ժամանակ մենք այստեղ՝ Երևանում ունեցել ենք քեմալական Թուրքիայի ներկայացուցիչ, և հետաքրքիր է, որ ուղիղ 100 տարի առաջ մարտին Երևանում մի ցույց է տեղի ունենում՝ ի աջակցություն հայրենիքի փրկության, և ցույցի մասնակիցները գնում են նախ Դաշնակցության մոտ, այնուհետև նաև Թուրքիայի ներկայացուցչի տուն, և նա ելույթ է ունենում ու ասում է, որ տարբեր մութ ուժեր փորձել են կռվացնել մեր ժողովուրդներին, բայց այդ ժամանակներն անցել են, և պետք է հայ ու տաճիկ ժողովուրդները միասին պայքարեն թշնամիների դեմ: Այդ ցույցը Դաշնակցությունն էր կազմակերպել և հայ-տաճկական բարեկամության թեման հենց Դաշնակցությունն է առաջ տարել ուժեղ կերպով, և այդ բարեկամությունը համարվել է անկախության միակ ելքը: Դիվանագիտական հարաբերություններ ունեցել ենք նաև 1918թ. մայիսից մինչև նոյեմբեր, Սարդարապատի ճակատամարտից, Բաթումի պայմանագրից հետո: Կարծում եմ՝ այս երկու կարճատև դիվանագիտական հարաբերություններն են եղել:
– Նաև կլիներ, եթե Աբդուլլահ Գյուլի հետ հաջողվեր համաձայնության գալ:
– Ես ընդունում եմ, որ մենք ունեցել ենք բացասական փորձ, բայց պետք չէ հիմա սկսենք 2008-2009 թվականների պրոցեսները վերլուծել, շատ հեռուն կգնանք: Ամեն դեպքում այսօր տարածաշրջանում էապես տարբեր իրավիճակ է, այսօր մենք ուղղակի այլ տարբերակ չունենք, ուզենք-չուզենք անհնար է անտեսել այն փաստը, որ Թուրքիան մտել է տարածաշրջան:
Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ տեսանյութում:
