«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է իսրայելցի հայտնի հրապարակախոս, հասարակական գործիչ, փորձագետ Ավիգդոր Էսկինը։
– Պարոն Էսկին, վերջին շրջանում Հայաստանում շատ հաճախ են համեմատականներ անցկացվում Իսրայելի հետ՝ այն համատեքստում, թե ինչու Հայաստանը չի վարում այնպիսի արտաքին քաղաքականություն, ինչպիսին վարում է Իսրայելը: Ի՞նչ եք կարծում՝ մեր առջև ծառացած խնդիրները կապվա՞ծ են այն փաստի հետ, որ, ի տարբերություն Իսրայելի, Հայաստանի դաշնակիցը ոչ թե ԱՄՆ-ի նման գերտերությունն է, այլ Ռուսաստանը՝ տարբեր խնդիրների մեջ թաղված:
– Հայաստանի ճակատագիրը կարևոր է ոչ միայն ձեր ժողովրդի, այլև ամբողջ աշխարհի համար: Դարեր շարունակ գոյություն ունենալով որպես փոքրամասնություն՝ առանց պետության, հայերը ձեռք բերեցին անկախություն: Սա համաշխարհային նշանակության իրադարձություն է: Բայց անկախություն ու սահմանները պահելը միայն Հայաստանի խնդիրն է։ Հաջող արտաքին քաղաքականության համար միայն պատմական հիմքի գործոնը բավարար չէ, այժմ էլ անհրաժեշտ են գործնական քայլեր: Հայաստանը դժվար է համեմատել Իսրայելի հետ: Մեր անկախությունը հռչակվեց 1948 թվականին, երբ հրեական բնակչությունը ընդամենը վեց հարյուր հազար էր: Անկախության 72 տարվա ընթացքում Իսրայելի հրեական բնակչությունն աճել է 12 անգամ: Եթե դուք դիտարկում եք բարձր տեխնոլոգիաների, բժշկության, գյուղատնտեսության, բանակի և հետախուզության ոլորտները, ապա Իսրայելն այսօր համաշխարհային առաջնորդների շարքում է: Սա օգնում է ավելի հաջող արտաքին քաղաքականություն վարել: Իսրայելի ՀՆԱ-ն այսօր երեսուն անգամ գերազանցում է Հայաստանի ՀՆԱ-ին: Այս տարվա ռազմական պարտությունից հետո Հայաստանում պետք է սկսվի առաջնահերթությունների վերանայումը: Այնտեղ մարդիկ անկասկած մեծ ներուժ ունեն երկրի հաջող զարգացման համար: Դրան խանգարում է ներքին ճգնաժամը: Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի հետ դաշինքին, ապա դա կանխորոշված է աշխարհագրությամբ և երկար տարիների փորձով: Համաշխարհային տերությունների հետ հարաբերությունները հիմնված են փոխադարձ շահերի վրա: Ի՞նչ կարող է Հայաստանն առաջարկել ԱՄՆ-ին՝ բացի արդեն գոյություն ունեցող համագործակցությունից: Ես նկատի ունեմ աշխարհում ԱՄՆ մեծությամբ երկրորդ դեսպանատան առկայությունը, որը գտնվում է Երևանում: Ռուսաստանի հետ այսօր քաղաքական և ռազմական փոխգործակցությունը Հայաստանի համար այլընտրանք չունի: Միևնույն ժամանակ, դժվար է հասկանալ, թե ինչու Հայաստանը չի օգտագործում այլընտրանքային հնարավորություններ տեխնոլոգիայի կամ գյուղատնտեսության ոլորտում և նույնիսկ զենք գնելու ոլորտում՝ սեփական զարգացման համար: 2015-ին Իսրայելը Հայաստանին առաջարկել է տարբեր տեսակի զենքեր, որոնք այնուհետև վաճառվել են Ադրբեջանին: Բայց այն ժամանակ Հայաստանը չէր ցանկանում համագործակցել Իսրայելի հետ: Մասնագետներն այսօր համաձայն են, որ դա սխալ էր։
– Ի՞նչ եք կարծում՝ պատերազմում կրած պարտությունը պայմանավորվա՞ծ էր նրանով, որ Հայաստանը չուներ այնպիսի դաշնակից, ինչպիսին ԱՄՆ-ն է Իսրայելի համար և Թուրքիան՝ Ադրբեջանի։
– Ոչ։ Պարտության պատճառները զուտ ներքին էին: Հայաստանում սոցիալական հիերարխիայի բոլոր մակարդակներում մարդիկ աղետալի կերպով կտրվեցին իրականությունից: Հայկական լրատվամիջոցների վստահելիության մակարդակը հիասթափեցուցիչ կերպով ցածր է դարձել, ինչը հատկապես վնասակար էր պատերազմի օրերին: Լսեք, թե ինչ են ասում հայ քաղաքական գործիչները: Ոմանք մեղադրում են վարչապետ Փաշինյանին Հայոց ցեղասպանության, Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հետ դավադրության մեջ: Մյուսները Քոչարյանին մեղադրում են Թուրքիայի հետ ինչ-որ համաձայնության մեջ: Այս «թունավոր առասպելները» թույլ չեն տալիս վերլուծել կատարվածը և որոշել կառուցողական վեկտորները:
– Քանի որ ակտիվորեն հետևում եք իրադարձություններին, ի՞նչ կանխատեսումներ ունեք ապագա գործընթացների հետ կապված։
– Գարնան մոտենալուն պես բողոքի ցույցերը կարող են ընդլայնվել: Ես ուշադիր հետևում եմ նրանց կոչերին, և այնտեղ ոչ մի ծրագիր չկա: Միայն «Հայաստանն առանց Փաշինյանի»: Հիմա երկրին անհրաժեշտ է ամբողջական ազգային միասնություն: Մի կողմ թողեք բոլոր մեղադրանքները և ջախջախիչ պարտությունից հետո սկսեք համախմբել ժողովրդին: Անհրաժեշտ է զարգացման դրական հարթակ, այլ ոչ թե փոխադարձ մեղադրանքներ: Ես վստահ չեմ, որ իրատեսական են նման ցանկությունները, բայց դրանք իմ բարեմաղթանքներն են Հայաստանին: