«Առաջին լրատվական»-ի հարցերին պատասխանել է ԵՊՀ միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետի քաղաքական ինստիտուտների և գործընթացների ամբիոնի վարիչ, քաղաքագետ Գարիկ Քեռյանը։
– Մեկնարկել է Իրանի ԱԳ նախարարի այցը տարածաշրջան, որը Բաքվում շնորհավորել է Ալիևին ձեռք բերած հաղթանակի կապակցությամբ: Ինչպե՞ս եք գնահատում նմանատիպ հայտարարությունները:
– Ճիշտն ասած, Արցախյան հակամարտության պատմության ընթացքում Իրանը միշտ ունեցել է հայանպաստ դիրքորոշում, Իրանը միշտ մեզ համար եղել է դարպաս դեպի արտաքին աշխարհ արցախյան առաջին պատերազմի ամենադժվար պահին: Մենք երախտապարտ ենք Իրանին, որ մենք կարողացել ենք վառելիք, զենք ներկրել, շրջափակման պայմաններում ունենալ արտաքին աշխարհի հետ կապ Իրանի միջոցով: Հետագա տարիներին էլ Իրանն աչքի է ընկել հայանպաստ մոտեցմամբ: Սակայն հանակնկալ մեզ, վերջին ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ Իրանը զբաղեցրեց պասիվ և չեզոք դիրքորոշում: Սա ինձ համար էլ էր բավականին անակնկալ, որովհետև ես պատերազմի առաջին օրերից միշտ բարեկամ պետությունների շարքում, թերևս, Ռուսաստանին հավասար դնում էի Իրանին և համոզված էի, որ Հայաստանի ջախջախումը թույլ չի տրվի Ռուսաստանի և Իրանի համատեղ ջանքերի շնորհիվ: Բայց, ցավոք սրտի, մենք նկատեցինք ոչ այնքան ակտիվ միջամտություն, և դա արտահայտվեց նրանով, որ Իրանը հայտարարեց, որ ինքը հանդես է գալիս հակամարտության կարգավորման սեփական բանաձևով, իսկ հետո պարզվեց, որ այդ բանաձևի իմաստը միայն մեկն էր՝ հանձնել դե յուրե Ադրբեջանին պատկանող բոլոր տարածքները: Իհարկե, դա արդեն ժամանակավրեպ էր, որովհետև պատերազմով էր որոշվում հարցը:
Իրանի քաղաքականությունն արդեն կարելի է փոփոխված համարել, և դրա բնութագրումը հետևյալն է՝ պահպանել կայուն, չեզոք հարաբերություններ և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի հետ, փորձել Հայաստանին և Ադրբեջանին ոչ թե համոզել, այլ ներկայացնել, որ ստեղծված իրավիճակը, թերևս, հարցի լուծման միակ տարբերակն էր, որ հիմա պետք է նայել ապագային և կառուցել հարաբերություններ արդեն ստեղծված իրողությունների պայմաններում: Այսինքն՝ մենք պետք է արձանագրենք, որ Իրանը հայ-ադրբեջանական հակամարտության լուծման ներկա տարբերակը համարում է դրական և, ըստ էության, սրանով կարելի է բացատրել այն, որ ԱԳ նախարարը շնորհավորել է Ադրբեջանին հաղթանակի կապակցությամբ: Ես նրա խոսքը չեմ լսել, չեմ կարող ասել՝ ինչ է, գուցե դիվանագիտական մանևր է: Տեսնենք՝ Հայաստան գալուց նա ինչ պետք է ասի: Ի դեպ, Իրանը միակը չէ, որ շնորհավորում է Ադրբեջանին, կան ոչ պետություններ, բայց մասնագետներ, վերլուծաբաններ, որոնք նույնիսկ շնորհավորում են Հայաստանին, որ նմանատիպ ելքը ազատում է Հայաստանին հակամարտության ծանր բեռից և զարգացման հնարավորություններ է ստեղծում:
– Իրանում է Հայաստանի էկոնոմիկայի նախարարը, նշվում է, որ կարևոր առևտրատնտեսական պայմանավորվածություններ են ձեռք բերվում: Ձեր կարծիքով՝ Հայաստանը պետք է ավելի շա՞տ շահագրգիռ լինի Իրանի հետ հարաբերությունների խորացմամբ հատկապես պատերազմից հետո:
– Խայտառակ և ջախջախիչ պարտությունը պատերազմում, և այն, որ Հայաստանը երկարամյա դիվանագիտությունն ու արտաքին քաղաքականությունն, ըստ էության, զրոյացրեց, ցույց տվեց, որ Հայաստանը չունի ոչ մի դիվանագիտական, քաղաքական, ռազմավարական հեռատեսություն իր առջև դրված խնդիրները լուծելու համար, այս պարագայում Հայաստանը հայտնվել է բավականին խղճուկ վիճակում, և գոյատևման ու զարգացման միակ ճանապարհը մնում է հետևյալ բանաձևը. ամեն ինչ դնել մի կողմ և հարևանների հետ գտնել համակեցության կանոններ՝ անկախ նրանից, թե նրանք հակամարտության ընթացքում ինչ դիրքորոշում են ընդունել: Եթե մենք ելնենք բարոյական նորմերից և ասենք՝ այսինչ պետության հետ քեն ենք քշելու հանուն այն բանի, որ նա պատերազմի ընթացքում մեզ չի օգնել հակամարտության ընթացքում, էն մյուս պետության հետ մի ուրիշ ձևով ենք հաշիվները մաքրելու և այսպես շարունակենք հաշիվներ մաքրել, կստացվի, որ մենք մեր պետականությունն ենք դնում վտանգի տակ: Խելքը գլխին պետական գործիչները զգացմունքայնությունը դնում են մի կողմ և ելնում են պետության իրական շահերից՝ հիմք ընդունելով իրատեսություն ու պրագմատիզմը: Հիմա պրագմատիզմը մեզ թելադրում են, որ անկախ նրանից, թե Իրանն ինչ է արել կամ չի արել, մենք պետք է կարողանանք մեր պետությունը փրկել: Այս առումով մենք պետք է գտնենք համակեցության կանոններ առաջին հերթին Իրանի և Ռուսաստանի հետ, երկրորդ հերթին նույնիսկ Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ, նաև, իհարկե, Վրաստանի հետ: Եթե մենք այդ համակեցության կանոնները, զարգացման հնարավորությունները չկարողացանք գտնել և չտեղավորվեցինք տարածաշրջանում ինչ-որ մի բանաձևի մեջ, այդ դեպքում մեր պետությունը շարունակելու է գահավիժել: