Լեռնային Ղարաբաղում երկրորդ պատերազմի ավարտից ուղիղ մեկ ամիս անց Իլհամ Ալիևը և Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը որոշեցին հովվերգական ներկայացում ներկայացնել: Ադրբեջանի և Թուրքիայի նախագահները դեկտեմբերի 9-ին հանդիպել են Բաքվում՝ նշելու առաջինի հաղթանակը վերջինիս աջակցությամբ: Հաջորդ առավոտյան Ալիևը Էրդողանին հրավիրել է աննախադեպ ռազմական շքերթի՝ իր զինանոցը ցուցադրելու համար, որի թուրքական բաղադրիչը տարեցտարի աճում է: Թուրքիայից, որը հերքում է մարտերին անմիջական մասնակցությունը, դրան մասնակցում էին երկնագույն կապույտ բերետավորներով երկու հատուկ նշանակության ջոկատներ: Փաստն այն է, որ Ադրբեջանը ձգտում է ռազմական աջակցություն ստանալ Թուրքիայից՝ որպես Ռուսաստանի և Հայաստանի հարաբերությունների հակակշիռ:
Կասպից ծովի ափերի մոտ ադրբեջանական նավատորմի տասնյակ նավեր էին տեղակայված, որոնք ոչ մի մասնակցություն չունեին հակամարտությանը: Երկու էսկադրիլներ թռան Բաքվի վրայով՝ իրենց հետևում թողնելով ազգային դրոշի երեք գունավոր շերտեր:
Ռազմական տեխնիկան անցնում էր Նեֆթյանիկովի պողոտայով: Եկավ պատերազմի ավարի հերթը: Հայերից գերեվարված տանկերի ու զրահատեխնիկայի զենքերը իջեցվեցին հնարավորինս ցած: Այս կեղտոտ տրանսպորտային միջոցներին հաջորդում էին հրետանային մասեր (ականանետներ, հաուբիցներ, ՄԼՌՍ), որոնք ենթադրաբար խորհրդանշում էին պարտվողների զինանոցը: Թշնամուն նվաստացնելու այս ցանկությունը մտքում բերում է «Հաղթողների երթի» մասին հիշողությունները, որը կազմակերպվել էր ԽՍՀՄ-ի կողմից 1944 թվականին. 57.000 գերմանացի ռազմագերիներ շրջում էին Մոսկվայի փողոցներով: Ճակատագրի հեգնանքով ցուցադրված բոլոր ավարները մշակվել են ԽՍՀՄ տարածքում և հեռացել ռուսական գործարաններից:
Հաջորդը եկավ ավազի գույներով ներկված ադրբեջանական զինանոցը: Զրահամեքենաներն ու հրետանին նույնպես հիմնականում ռուսական արտադրության են, բայց մենք խոսում էինք արդիականացված տարբերակների մասին: Ցուցադրության գլխավոր իրադարձությունն, իհարկե, իսրայելական և թուրքական անօդաչու թռչող սարքերն էին, որոնց ակտիվ օգտագործումը մեծապես որոշեց հակամարտության ելքը: Դա բոլորը շատ լավ գիտեն, քանի որ ոչնչացված թշնամու թիրախների կադրերը, որոնք հեռուստատեսությամբ են հայտնվել, ստացվել են հենց նրանց օգնությամբ: Բաքվի փողոցներում գտնվող հասարակության համար դրանք դարձել են գերազանցության և ապագայի խորհրդանիշ:
Ազատ առևտրի պայմանագիր
Նախքան Բաքու մեկնելը, Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը կրկնել է հին մանտրան. հաղթանակը միայն կամրապնդի մեր հավատը «երկու ազգ, մեկ ժողովուրդ» կրեդոյի նկատմամբ: Ալիևի հետ հանդիպման ընթացքում տեղի կունենա երկկողմ հարաբերությունների քննարկում և տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռության փոփոխություն: Ոչ պաշտոնական Բաքուն ակնկալում է, որ Անկարան կստորագրի ազատ առևտրի համաձայնագիր, ինչպես նաև անվտանգության համաձայնագիր՝ Ադրբեջանում թուրքական ռազմաբազայի հավանական տեսքով: Չի բացառվում պաշտպանական դաշնագիր, որը կամրապնդի այն դաշինքը, որը ձևավորվել է մեկ տասնամյակի ընթացքում:
Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը Իլհամ Ալիևին ցուցաբերեց աննախադեպ աջակցություն՝ ինչպես դիվանագիտական, այնպես էլ ռազմական, որն օգնեց հաղթել հայկական ուժերին 44 օր տևած մարտերից հետո: Պարզվեց, որ այս օգնությունը որոշիչ է Բաքվի ավտորիտար ռեժիմի համար, որը շատ ավելի քիչ քաղաքական և տեղեկատվական ազդեցություն ունի Արևմուտքում, քան Հայաստանը:
Նոյեմբերի 9-ի լույս 10-ի գիշերը Մոսկվան կանխեց, և Երևանի կողմից աջակցվող Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության պարտությամբ հայտարարվեց մարտերի ավարտը՝ 2000 ռուս խաղաղապահների անհապաղ տեղակայմամբ: Երեք երկրների ղեկավարները ստորագրեցին լակոնիկ հռչակագիր, որը նշանավորեց Երևանի կապիտուլյացիան՝ Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ երեք տասնամյակ տևած փաստացի վերահսկողությունից հետո:
Թուրքիայի դաշնակիցը հավասարման մաս է կազմում
Փաստաթղթում չի նշվել Թուրքիան, բայց մի քանի օր անց նա Ռուսաստանի հետ հուշագիր է ստորագրել Լեռնային Ղարաբաղում համատեղ դիտակետի ձևավորման մասին: Մոսկվան ցանկանում է պահպանել տարածաշրջանում իր գլխավոր արբիտրի դերը և ցանկանում է թուրքական առաքելությունը սահմանափակել տարածաշրջանում գործողությունների դիտարկմամբ՝ առանց Լեռնային Ղարաբաղ մուտքի, որը վերահսկում են բացառապես ռուս զինվորները:
Ինչ էլ որ լինի, Իլհամ Ալիևը (նա լավ անձնական հարաբերություններ ունի Վլադիմիր Պուտինի հետ) մտադիր է թուրք բարեկամին և դաշնակցին դարձնել հավասարման մաս: Փաստն այն է, որ ադրբեջանական բնակչությունը Ռուսաստանն ընկալում է որպես Հայաստանի դաշնակից, և դա առաջացնում է խոր անվստահություն նախկին տիրոջ նկատմամբ: Սեպտեմբերի 27-ին պատերազմի սկսվելուց ի վեր Թուրքիայի դրոշները ծածանվում էին ամբողջ երկրով մեկ: Թուրքիային և Ադրբեջանին միավորում են սերտ լեզվամշակութային կապերը, մինչդեռ ռուսական ազդեցությունը Բաքվի էլիտայի շրջանում դեռ ուժեղ է, բայց մնացած ադրբեջանցիների մոտ թուլանում է:
«Սա եզակի հարաբերություն է, որը կարելի է համեմատել միայն ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի հարաբերությունների հետ,- ասաց Բաքվում բնակվող քաղաքագետ Կավուս Աբուշովը:- Ոչ մի երկիր Թուրքիային չի տրամադրում այնպիսի հավատարիմ դիվանագիտական աջակցություն, ինչպիսին Ադրբեջանն է: Հակառակը այժմ նույնպես ճիշտ է: Երկրների միջև հաստատվել է լիակատար վստահություն, որը 30 տարի ձևավորվել է ամենաբարձր մակարդակով: Էրդողանի և Ալիևի անձնական հարաբերությունները երբեք այդքան լավ չեն եղել, և նրանք պարբերաբար այցելում են միմյանց»: Երկու ղեկավարներն էլ իշխանության եկան 2003-ին:
Չնայած Թուրքիան բնակչության թվով տասն անգամ մեծ է Ադրբեջանից, և Էրդողանի միջազգային գործունեության մասշտաբները չեն կարող համեմատվել Ալիևի համեստ ազդեցության հետ, չի կարելի ասել, որ վերջինս առաջինի վասալն է: «2000-ականների կեսերին հետխորհրդային խոր ճգնաժամից դուրս գալուց հետո Ադրբեջանը հավասար հիմքերով է խոսում Թուրքիայի հետ: Ալիևը վարում է բազմակողմ արտաքին քաղաքականություն, չի ձգտում դառնալ վասալ կամ բացառիկ բարեկամական կապեր հաստատել, ինչի ապացույցն է Էրդողան-Ալիև-Պուտին եռանկյունը»,- նշում է Կավուս Աբուշովը:
Երկու երկրների տնտեսությունները լրացնում են միմյանց, մասնավորապես՝ էներգետիկ ոլորտում: Ադրբեջանը ածխաջրածինների խոշոր արտադրող է, իսկ Թուրքիան՝ դեպի Եվրոպա սպառողական և տարանցիկ նշանակության հանգույց: Երկու երկրներն էլ մեծ ներդրումներ են կատարել Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղում, որն անցնում է Կասպից ծովից դեպի արևմտյան շուկաներ:
Պատրաստեց՝ Սոնա Աբրահամյանը
