«Էխո Մոսկվի» ռադիոկայանի «Մուտքի ծածկագիր» հաղորդման շրջանակներում Ալեքսեյ Նարիշկինի օգնական Յուլիյա Լատինինան ի շարս այլ հարցերի անդրադարձել է արցախյան պատերազմին ու հետպատերազմական իրավիճակին:
Եվ ըստ էության, մնում է ամենակարևոր թեման՝ Հայաստանը: Կնքվեց զինադադարի պայմանագիր: Ստորագրված է, որ ռուս խաղաղապահները մտնում են Ղարաբաղ: Եվ մենք արդեն տեսնում ենք տեսանյութը: Եթե ինչ-որ մեկը չի տեսել, դիտեք տեսանյութը, որում «Ալլահ աքբար» հաղթական կեցվածքով մորուքավոր մարդիկ նետում էին եկեղեցու խաչերը: Տեսա տեսանյութեր՝ էքսկավատորները ոչնչացնում էին քարե արձաններ: Եվ, չգիտես ինչու, ինձ թվաց, որ այս աղմուկը՝ «Ալլահ աքբար», լսվել է Կրեմլում: Եվ Պուտինը հանկարծ սկսում է հարցազրույց տալ, որում շատ զարմանալի բաներ ասաց: Ի դեպ, Անդրեյ Իլարիոնովը շատ լավ վերլուծում է այս հարցազրույցը. կարդացեք:
Եվ ինձ թվում է, որ պարզ ասած՝ Կրեմլը այս պատմության մեջ դավաճանել է քրիստոնեական քաղաքակրթությանը: Եվ սա աննախադեպ է Ռուսական կայսրության համար: Ռուսական կայսրությունը շատ բաներ արեց, բայց երբեք դաշինք չստեղծեց Թուրքիայի հետ: Եվ սա ճակատագրական ու անշրջելի բան է:
Մեր հեռուստատեսությունը սովորաբար ասում է. «Արևմուտքը, պիտանի չէ, կապիտուլացվում է իսլամի առաջ»: Բայց արևմտյան ժողովրդավարական երկրներում սա դեռ շրջելի բան է: Մենք պարզապես տեսնում ենք, որ Մակրոնը կոշտ ուլտիմատում է ներկայացրել Ֆրանսիայի տարբեր իսլամական կազմակերպություններին: Դրանցից մեկն արդեն փակվել է: Նրա ղեկավարը, ինչն ինձ շատ դուր եկավ, փախավ Թուրքիա և այնտեղ քաղաքական ապաստան խնդրեց: Այո՛։ Պարզապես հնարավորության դեպքում բոլոր այն տղաները, ովքեր պատրաստվում են մորթել անհավատներին, խնդրում եմ քաղաքական ապաստան չխնդրեն Արևմուտքում, անմիջապես խնդրեք դա Թուրքիայում:
Բայց ևս մեկ անգամ կրկնում եմ՝ ինչ կատարվում է Արևմուտքում, մի անհանգստացեք, դա շրջելի բան է: Տարածքները անշրջելի են: Արևելքում կար հսկայական քրիստոնեական քաղաքակրթություն: Հիշեցնում եմ ձեզ, որ դա այն տեղն էր, որտեղ ծագել է քրիստոնեությունը: Այն գտնվում էր Հայաստանում, Վրաստանում, Սիրիայում, Միջագետքում, Եգիպտոսում: Եթե դուք պարզապես նայեք Նոր Կտակարանը և տեսնեք, թե որտեղից են գրվել այս բոլոր հաղորդագրությունները, ապա գործողությունների տեղի ունեցած վայրերի կեսը տեղի է ունենում ներկայիս Թուրքիայի կամ Սիրիայի տարածքում:
Այս քաղաքակրթությունը ոչնչացվեց կատաղի կերպով: Նրան թուլացրին հարկերով: Մի քանի շատ խորամանկ իսլամական օրենքներ կային: Օրինակ՝ եթե դու քրիստոնյա ես, եթե ունես ստրուկ, և նա իսլամ է ընդունել, ապա նա, բնականաբար, ազատվում է: Կամ կային օրենքներ, որ եթե ընտանիքում մի քանի որդի կա, և այդ որդիները մահմեդական չեն, և նրանցից մեկը իսլամ է ընդունել, ապա նա ամեն ինչ ժառանգում է իր հորից:
Բնաջնջել, այդ թվում՝ ֆիզիկապես: 20-րդ դարում թուրքերը կոտորեցին ինչպես հայերին, այնպես էլ հույներին ու ասորիներին: Նույնիսկ, փաստորեն, մեկ դար առաջ այս հողերում շատ քրիստոնյաներ կային:
Եվ այս քաղաքակրթության մնացորդները, նկատի ունեմ Հայաստանն ու Վրաստանը, գոյատևեցին Անդրկովկասում առաջին հերթին Ռուսաստանի շնորհիվ: Ավելին, հիշեցնում եմ, որ Բալկաններում Ռուսաստանը փրկեց այս քաղաքակրթությունը: Քանի որ եթե չլիներ Ռուսաստանը, չլիներ ցարական կայսրությունը, ապա ես կարծում եմ, որ այժմ… այն նման չէ Կոսովոյին. Ռուսաստանին հաջողվեց ազատագրել Բալկանները:
Ես հիմա չեմ խոսի Անդրկովկասի պատմության մասին, քանի որ դա ծանր պատմություն է: Հիշեցնեմ, որ բոլշևիկները շատ բան տվեցին քրիստոնեական այդ հողերից, որոնք ցարական Ռուսաստանն ազատագրեց նույնիսկ Առաջին համաշխարհային պատերազմում:
Եվ, ըստ էության, ցարական Ռուսաստանը երբեք հաշտություն չի կնքել թուրքերի հետ: Այնտեղ Ֆրանցիսկոս I-ը դաշինք կնքեց թուրքերի հետ, և նրանք շատ զարմացան:
Եվ վերջապես, այն տեղի ունեցավ, և այն բացարձակապես անշրջելի բան է, որը վերաբերում է տարածքներին: Քանի որ մենք տեսնում ենք՝ քրիստոնյաները իրենց կորցրած տարածքներ այլևս չեն վերադառնում:
Եվ ահա, Վլադիմիր Վլադիմիրովիչը որոշեց պատասխանել այն հարցերին, թե ինչպես դա տեղի ունեցավ: Անկեղծ ասած, ավելի լավ կլիներ, եթե նա դա չաներ: Ես չեմ կարող ինձ զրկել նրա ասած մի քանի արտահայտությունները մեջբերելու հաճույքից: Նա ասաց, որ ամեն ինչ սկսվել է դեռ 1988-ին, երբ ազգամիջյան բախումներ սկսվեցին ադրբեջանական Սումգայիթում: Հետո տուժեց քաղաքացիական հայ բնակչությունը: Ինձ շատ դուր է գալիս այս արտահայտությունը. «Հետո տուժեց խաղաղ բնակչությունը»: Ի՞նչ ասել է տուժել: Տուժել ինչի՞ց՝ երկրաշարժի՞ց: Հայերը տուժեցին, բայց ադրբեջանցիները՝ ոչ:
Ընդհանուր առմամբ, սա իրականում քարոզչական տեխնիկա է: Երբ չես ուզում ասել, թե ով է իրականում սպանել, ով է բռնաբարել, ով է ճշգրտորեն ցցեր խցկել կանանց որովայնում։
Հենց այստեղ անցյալ շաբաթ Թրամփի կողմնակիցները ցույց են անցկացրել Վաշինգտոնում: Եվ դրանից հետո, երբ նրանք արդեն ցրվել էին, հակաֆաշիստները հարձակվեցին նրանց վրա: Եվ «Վաշինգտոն Փոստ»-ը նկարագրեց, որ դա բացարձակապես նույն բառերով է, քանի որ եթե նրանք հնարավորություն ունենային գրելու, որ «արյունոտ թրամփիստները հարձակվել են խաղաղ հակաֆաշիստների վրա», ապա նրանք կգրեին այսպես՝ «Վիճաբանություն սկսվեց, քաոսի արդյունքում երկու սպաներ վիրավորվեցին»: Իսկ Պուտինի համար՝ «Տուժել է քաղաքացիական բնակչությունը» մահացած կանանց ոտքերի արանքում հայտնված շշերի մասին է: Սա է «Վաշինգտոն Փոստ»-ը, սովորե՛ք:
Հետո Պուտինն ասաց, որ հոկտեմբերի 19-20-ը ինքը մի շարք հեռախոսազրույցներ է ունեցել Ալիևի և Փաշինյանի հետ: «Եվ ես կարողացա համոզել նախագահ Ալիևին, որ անհրաժեշտ է դադարեցնել ռազմական գործողությունները, բայց նրա կողմից պարտադիր պայման էր փախստականների վերադարձը, այդ թվում՝ Շուշի քաղաք: Եվ անսպասելիորեն պարզվում է, որ դա հայերի համար ընդունելի չէր»: Սա ինչ-որ կերպ տարօրինակ է թվում, քանի որ նա ասում է. «Փաշինյան, հանձնվիր թուրքերին, բայց Փաշինյանը չի ուզում: Տարօրինակ մարդ, հասկանո՞ւմ ես»: Այսինքն՝ Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ Պուտինն ասում է, որ ինքը այնքան լավ բանակցող է, որ ստացավ Ալիևի խոստումը՝ դադարեցնել ռազմական գործողությունները, եթե Փաշինյանը խաղաղ ճանապարհով Ալիևին տա այն, ինչ պատրաստվում էր վերցնել պատերազմում:
Ինչ-որ կերպ մենք տեսնում ենք, թե ինչ է կատարվում հիմա: Պատերազմը սկսվում է, Ադրբեջանը հարձակվում է Ղարաբաղում գտնվող հայերի վրա: Ի դեպ, ուզում եմ ձեր ուշադրությունը հրավիրել այն փաստի վրա, որ առաջին մի քանի օրվա ընթացքում որքան տարօրինակ էր իրեն պահում ռուսական մամուլը, հատկապես՝ պաշտոնական: Էլ չեմ ասում ինչ-որ Մարգարիտա Սիմոնյանի մասին: Նրանք հիմնականում պատմում էին, թե ով ում վրա է հարձակվել: Նրանք ասում են՝ հակամարտություն է եղել: Կամ՝ հայերը դեմ են ադրբեջանցիներին, կամ՝ ադրբեջանցիները դեմ են հայերին:
Եվ հիմա մենք տեսնում ենք, թե ինչպես են ջարդվում եկեղեցիների խաչերը, ինչպես են նրանք բղավում «Ալլահ աքբար»: Եվ ահա պարզվեց, որ Փաշինյանին ասացին. «Լսի՛ր, Փաշինյան, եկեք ամեն ինչ անենք քո ձեռքերով: Դուք ինքներդ կտաք, որ մարդիկ փախչեն՝ այրելով իրենց տները: Դուք ինքներդ կտաք եկեղեցիների խաչերը: Բայց միայն դու ինքդ ամեն ինչ կանես»: Ինչ-ինչ պատճառներով Փաշինյանը հրաժարվեց:
Եվ ապա բոլոր տեսակի քարոզիչները մեզ ասում են. «Ի՞նչ կարող էր անել Ռուսաստանը: Այո, կա ՀԱՊԿ, բայց Լեռնային Ղարաբաղը չճանաչված հանրապետություն է: Ադրբեջանը պատերազմում է իր տարածքում, քանի որ այդ տարածքը օրինականորեն պատկանում է Ադրբեջանին»: Կարո՞ղ է ես ինչ-որ բան շփոթում եմ: Հարավային Օսիան ճանաչվա՞ծ էր, երբ մենք պայքարում էինք դրա համար:
Հիշո՞ւմ եք 2008-ի պատերազմը: Հիմա ես չեմ խոսի այն մասին, թե ինչպես է դա եղել իրականում, որ Ռուսաստանն ինքն է հրահրել այդ պատերազմը, որ այս պատերազմից առաջ ամբողջ շաբաթվա ընթացքում Օսիայի տարածքները կամավորների կողմից գնդակոծում էին վրացական գյուղերը, որ, ըստ էության, մինչ տանկերի Օսիա տեղափոխումը մի քանի գյուղեր արդեն այրվում էին: Դե, լավ, եկեք ընդունենք Կրեմլի վարկածը, որ արյունոտ Սաակաշվիլին ցանկանում էր Հարավային Օսիան սրբել երկրի երեսից, իսկ հետո մենք միջամտեցինք ի պատասխան վրացական ագրեսիայի։
– Յու. Լատինինա, շուտով Ռուսաստանի ամբողջ բնակչության համար, ինչպես Բելառուսում, 80%-ով ավելի հեշտ կլինի դեղին աստղ հագնել հագուստի վրա։
– Եկեք հիմք ընդունենք իրադարձությունների ռուսական տարբերակը՝ Վրաստանը հարձակվեց չճանաչված հանրապետության վրա. մեր զորքերը մտան այնտեղ: Ուրեմն Հարավային Օսիան այն ժամանակ չճանաչված հանրապետությո՞ւն էր: Ինչպե՞ս կարող էր Վրաստանը հարձակվել նրա վրա, եթե դա նրա տարածքն է: Գտեք ինձ մի քանի տարաձայնություններ Լեռնային Ղարաբաղի հետ կապված:
Եվ մեկ այլ օրինակ: Լուգանսկը և Դոնբասը ճանաչվա՞ծ են մեր երկրում: Կրկին ես չեմ խոսելու գործերի իրական վիճակի մասին: Վերստին վերցնենք ռուսական քարոզչությունը, համաձայն որի՝ ուկրաինացի ֆաշիստները ռուսներին սպանում են Դոնեցկի տարածքում: Դե, լսեք, այդ դեպքում ինչպե՞ս կարող ենք միջամտել, եթե սա օտար երկիր է և նրանց տարածքը:
Այսինքն՝ ծիծաղելի է, երբ Ռուսաստանը, որը ամենուր պայքարում է ում դեմ հարմար է՝ Սիրիայի, Լիբիայի, ի դեպ՝ նույն թուրքերի դեմ, սիրիացի զինյալների դեմ, որոնց թուրքերը տեղափոխել են Լեռնային Ղարաբաղ, այնտեղ պարտություններ է կրում նույն անօդաչու սարքերից՝ հանկարծակի այդ տարածքում մի երկրի, որի հետ, ինչպես մեզ ասում է Վլադիմիր Վլադիմիրովիչը, դարավոր բարեկամություն է տիրում, այստեղ մենք ունենք լիակատար հիմարություն: Եվ այնտեղ, որտեղ անհրաժեշտ էր պայքարել, պարզվեց, որ անհնար է պայքարել:
Եվ տեսեք, մի զարմանալի պատմություն կար, երբ վագներցիներից մի քանիսը, ովքեր պատրաստվում էին մեկնել կռվելու Լեռնային Ղարաբաղում, հանվեցին թռիչքից: Մենք իրենց ամենուր ուղարկում ենք, իսկ այստեղ իրական կամավորներին հանեցին։
Եվ դուք ինձ կասեք, դե, ուրեմն, Յուլյա, ուզում ես ռուսներ ուղարկել, որ մեր ռուս տղաները այնտեղ կորչեն: Պատասխանը, առաջին հերթին, այն է, որ կան բազում եղանակներ՝ առանց ռուս տղաների զոհվելու: Քանի որ կան նույն Վագներները և նույն կամավորները, և կա սարքավորումների պաշար: Վերջապես, կա ընդամենը վճռականորեն ընդունված դիրքորոշում, քանի որ այս հարցազրույցից մենք տեսնում ենք, որ վերջնագիրը ներկայացվել է Փաշինյանին: Ըստ ամենայնի, Ալիևին ուլտիմատում չարվեց: Մենք չլսեցինք, թե ինչպես է Վլադիմիր Վլադիմիրովիչը ասում. «Այնպես որ, ես վճռականորեն ասացի Ալիևին, որ թուրք զինվորի կամ թուրք վարձկանի ոտքը կամ սիրիացի ահաբեկչի ոտքը չի մտնի Ադրբեջան»:
Ահա Պուտինի կողմից տրված մեկ այլ զարմանալի հարց. «Հայերը, ովքեր մարտերի ընթացքում հեռացել են Ղարաբաղից, այժմ վերադառնում են իրենց տները: Որքանո՞վ է դա անվտանգ»: Այս հարցը տվողը չգիտի՞, որ հայերն այժմ փախչում են այնտեղից և չեն վերադառնում:
Ի դեպ, եկեղեցիների այն հարցին, որից «Ալլահ աքբար» աղաղակելով տապալում էին եկեղեցիների խաչերը: Այս ամբողջ ընթացքում Շուշիում կանգնած է եղել վերանորոգված մզկիթ: Այն վերանորոգել են հայերը: Ի՞նչ եք կարծում, քանի՞ եկեղեցի է վերանորոգվելու ադրբեջանցիների կողմից:
Այսինքն՝ ստացվում է, որ հենց այն պահին, երբ նույն սիրիացի զինյալները գնացին Ղարաբաղ, Ռուսաստանը գրավեց այդ սիրիացի զինյալների կողմը: Ռուսաստանը գրավեց դե ֆակտո, եթե ոչ՝ դե յուրե, այն կողմը, ովքեր այժմ խաչեր են նետում եկեղեցիներից: Ագրեսորին ասելու փոխարեն. «Չհամարձակվեք դա անել, թե չէ մենք պատասխան կունենանք և մենք կպաշտպանենք Ղարաբաղը գոնե այնպես, ինչպես պաշտպանեցինք Հարավային Օսիան», պարզվեց, որ Կրեմլը հայերին՝ ագրեսիայի զոհին, ասաց. «Դուք ինքներդ կթողնեք այս հողերը, և այդ ժամանակ պատերազմ չի լինի»:
Իհարկե, Ռուսաստանի պատմության մեջ դա երբեք չի եղել: Եվ ինչ էլ որ ասեն, դա Ռուսաստանի համար ամենածանր պարտությունն է և ամենադժվար աշխարհաքաղաքական պարտությունը: Քանի որ Վլադիմիր Վլադիմիրովիչը զարմանալի բաներ ասաց այս հարցազրույցում. երբ նրան հարցրին, թե ինչպես է ստացվում, որ Թուրքիան աջակցում է Ադրբեջանին, նա ասաց. «Սրանք Խորհրդային Միության փլուզման աշխարհաքաղաքական հետևանքներն են: Ադրբեջանը անկախ ինքնիշխան պետություն է, նա իրավունք ունի ընտրելու իր դաշնակիցներին»:
Լսեք, երբ Էստոնիան միացավ ՆԱՏՕ-ին և այլն, ամբողջ աշխարհն իմացավ դա: Եվ Մայդանը, եթե հիշում եք, սկսվեց հենց այն պատճառով, որ Յանուկովիչը հրաժարվեց ինտեգրվել Եվրոպային Ռուսաստանի ճնշման ներքո: Լսեք, Եվրոպան մեզ չի սպառնում, Եվրոպան ճամբարներ չի ստեղծում նախկին իսլամական մարտիկներից: Այսինքն՝ ստացվում է, որ Պուտինը արգելում է Ուկրաինային միավորվել Եվրոպայի հետ, և նա Ադրբեջանի վրա լծակներ չունի, եթե Ադրբեջանը ցանկանում է վերամիավորվել Թուրքիայի հետ:
Հետո նրան հարցնում են Թուրքիայի մասին: Նա ասում է. «Թուրքիայի դերը գնահատելը իմ պարտականությունը չէ»: Եվ հետո նա ասում է, որ ուզում է ուշադրություն հրավիրել այն բանի վրա, թե քանի անգամ են Ֆրանսիան և Գերմանիան կռվել միմյանց դեմ, և այժմ նրանք ընկերներ են ՆԱՏՕ-ի շրջանակներում. «Ինչո՞ւ մենք չենք կարող նույնը անել Սև ծովի տարածաշրջանում»:
Դե, էլ ո՞ւմ պարտականությունն է գնահատել Թուրքիայի դերը, եթե ոչ՝ Կրեմլում գտնվող մարդկանց: Ի՞նչ այլ պարտականություններ ունեն նրանք: Մեր երկրում Վլադիմիր Վլադիմիրովիչը սիրում է աշխարհաքաղաքականություն խաղալ:
Եվ երկրորդը՝ ճիշտն ասած, երբ նա ասաց, ես մտածեցի այն մասին, թե ինչո՞վ էր առաջնորդվում Կրեմլը՝ անելու համար այն, ինչ արեց: Դա՞ս սովորեցնեք Փաշինյանին: Այո, բայց դա չափազանց քիչ է: Վախենո՞ւմ եք ծաղրել իսլամը: Դե, այդքան էլ չէ: Թուրքիայի հետ մի քանի կարևոր առևտրային նախագծեր իրականացնելիս որտե՞ղ են մսխվում փողերը: Դե, իհարկե, դրանք կարևոր են Ռոտենբերգների համար, բայց Պուտինի համար, ինձ թվում է՝ ոչ:
Եվ երբ ես լսում էի այս պատասխանը, տպավորություն ստացա, որ Պուտինը իսկապես մտածում է պոկել Թուրքիան ՆԱՏՕ-ից, և որ Էրդողանը նրան ինչ-որ բան ասաց, և նա կառուցում է իր աշխարհաքաղաքական զուգակցությունները և չի նկատում, որ կոմբինացիաներ կառուցելու համար հարկավոր է ունենալ տնտեսություն՝ Բայրաքթար: Քանի որ, ինչպես արդեն ասացի, սա ասաց երկրի ղեկավարը, որտեղ նախնական կալանքի տակ գտնվողների կեսը բանտային զանգերի կենտրոններ ունի: Այս մասին ասում է երկրի ղեկավարը, որտեղ դեղերի շուկայի զգալի մասը զբաղեցնում է այդ սև դեղատունը, որի մասին ես խոսեցի: Բայց մենք մտածում ենք այն մասին, թե ինչպես ենք Թուրքիան պոկելու ՆԱՏՕ-ից:
Ա. Նարիշկին- Շնորհակալություն: Յուլյա Լատինինան էր «Էխո»-ի եթերում:
