«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է իրանահայ վերլուծաբան Ռաֆիկ Մելիք-Սեթյանը։
– Պարոն Մելիք-Սեթյան, վերջին շրջանում Իրանն ակտիվացել է Արցախյան խնդրի հետ կապված: Մասնավորապես, Իրանի ԱԳ փոխնախարարն է այցելել Բաքու, Երևան, Մոսկվա, Անկարա և հակամարտության կարգավորման իր ձևաչափն է առաջարկում: Ինչպե՞ս եք գնահատում Իրանի ջանքերը:
– Վերջին օրերին հետաքրքիր իրադարձություն տեղի ունեցավ. Իրանի ԱԳ նախարարության ու պետական ապարատի կողմից ցուցաբերվեց պարադոքսային մոտեցում, բայց նաև շեշտվեց, որ միջազգային ահաբեկչության ներկայությունը չի հանդուրժվելու Իրանի իշխանությունների կողմից:
Վերջին այս քաղաքական մոտեցումը, նկատի ունենալով Իրանի ազգային և տարածքային շահերն ու անվտանգությունը, ինչ-որ չափով առարկելի է, որովհետև Իրանը մեծ գին է վճարել Սիրիայում միջազգային ահաբեկչության դեմ պայքարում, բայց ահա նույն ահաբեկիչները հայտնվել են իր սահմանամերձ գոտում, այդ դեպքում ինչպես պետք է վերաբերվել այս հարցին:
Երկրորդը՝ այն, որ վերջին հաշվով, դիվանագիտական ընդհանուր սովորույթների համաձայն, քանի դեռ հրադադար չի եղել Ղարաբաղում, միանգամից հարատև հաշտության հարց բարձրացնելը անակնկալի բերեց մեզ, քանի որ վերջնական հաշտության մասին խոսք կարող է լինել միայն այն ժամանակ, երբ հաստատվի հրադադար, և ընթանան բանակցություններ: Իսկ քանի դեռ ռմբակոծվում են հայկական բնակավայրերը, հայտարարել, թե պետք է անցնել հարատև խաղաղության, մի քիչ անսպասելի էր: Ուստիև իմ գնահատմամբ՝ Իրանի դիրքորոշումները կարելի է բնորոշել որպես պարադոքսներով լեցուն որոշում: Հետևաբար, կարծում եմ, ապագայում որոշակի զարգացումների ականատես կլինենք:
– Նախօրեին թշնամին կրակ էր բացել հայկական դիրքերի ուղղությամբ, և արկերից մի քանիսը նորից Իրանի տարածքում էին ընկել: Իրանի պաշտոնյաները բազմիցս հայտարարել են, որ չեն ների որևէ վրիպում, այս դեպքում ի՞նչ քայլի են դիմելու:
– Այս կարգի ռմբակոծումների ֆոնին Իրանի կողմից կարևոր կարմիր գծեր են մատնանշված: Օրինակ՝ Արաքսի վրա Խոդաֆերին և Հորադիզի և Ասլանդուզի միջև ընկած Միլ Մողան ու Ղիզ Ղալե երեք ջրամբարները կարմիր գծեր են: Բացի դրանից, Իրանը կարևորել է իր տարածքային ամբողջականության և բնակավայրերի ու շինությունների անվտանգությունը, ինչպես նաև միջազգային տեռորիզմի ներկայությունը: Սրանք էին այդ կարմիր գծերը: Արդեն գիտեք, որ թուրքական և ադրբեջանական կողմերը հերքում են, թե ահաբեկիչներ են կռվում իրենց կողմից, բայց արդեն և՛ Իրանի առաջնորդ այաթոլլահ Խամենեին իր վերջին խոսքում հաստատեց ահաբեկիչների ներկայությունը, և՛ ռուսական կողմը հայտարարեց ահաբեկիչների առկայության մասին, այնպես որ՝ այդ հարցում ոչ մի կասկած չկա:
– Արցախի խնդրի կարգավորման Իրանի առաջարկը Հայաստանն ու Ռուսաստանը կարծես, ըստ էության, մերժեցին: Ի՞նչ պետք է անի Իրանն այս դեպքում, ինչպիսի՞ դերակատարություն կարող է ստանձնել: Նշվում է, որ Իրանը պետք է շատ հստակ Հայաստանին դիտարկի որպես գործընկեր՝ մերժելով Թուրքիային:
– Այդ լուրի հավաստիությունը մեզ մոտ դեռ չկա, կամ գոնե ես չեմ հանդիպել, որ Ռուսաստանն ու Հայաստանը միարժեքորեն դեմ են գնացել Իրանի առաջարկած ձևաչափին: Թեև Արցախյան հարցով արդեն երկու տասնամյակ աշխատող Մինսկի համանախագահներից դուրս նոր ձևաչափ պատկերացնելը դժվար է: Բայցև Իրանի, Հայաստանի և Ռուսաստանի համաձայնության կամ հակառակության մասին խոսելուց առաջ հաստատ կարելի է ասել, որ այս հարցում Իսրայելի զինակից Բաքվի իշխանությունները անկարելի է, որ իրանական որևէ միջնորդության կողմ լինեն:
Կարծում եմ՝ Իրանը, միայն պահպանելով հավասարակշիռ մոտեցումը, կկարողանա իր դրական ազդեցությունն ունենալ Արցախյան հակամարտության հարցում:
Իսկ ինչ վերաբերում է Թուրքիային մերժելուն, չեմ կարծում, որ նման կտրուկ քայլի կգնա Իրանը, նամանավանդ, որ Թեհրանը շատ լավ գիտակցում է, որ այս փուլում միջնորդների փոփոխման կամ նոր ձևաչափի մասին խոսք լինել չի կարող:
– Վարձկան ահաբեկիչների մասով Իրանի արձագանքն ավելի կոշտ չպե՞տք է լիներ՝ Ձեր կարծիքով:
– Կասկած չկա, քանի որ արդեն գտնվում ենք կարմիր գծերի սահմաններում: Ես կարծում եմ՝ առաջիկա օրերին ինչ-որ զարգացումներ կլինեն այդ ուղղությամբ: Իրանական կողմը այս հարցից անտարբեր չի կարող անցնել, մանավանդ նկատի ունենալով վերջին զարգացումները՝ կապված տարածաշրջանում ջիհադիստների և թշնամական այլ ուժերի առկայության վերաբերյալ, որ խիստ վտանգավոր է նկատվում Իրանի ազգային շահերի համար: