«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Հայաստանի քաղաքագետների միության նախագահ Հմայակ Հովհաննիսյանը:
– Պարոն Հովհաննիսյան, լրանում է Հոկտեմբերի 27-ի 21-րդ տարելիցը։ Եվ 21 տարի անց այս օրը Հայաստանը գոյության պայքար է մղում։ Հետ նայելով՝ ի՞նչ դիտարկումներ կանեք, արդյոք կունենայի՞նք այս վիճակը, եթե չլիներ Հոկտեմբերի 27-ը։
– Եթե չլիներ Հոկտեմբերի 27-ը, այսօր մենք կունենայինք այլ որակի երկիր, բանակը կունենար ամենաժամանակակից պաշտպանական միջոցներ, մենք կունենայինք նաև սեփական ռազմական արդյունաբերություն, կունենայինք մեր ռազմավարական դաշնակցի հետ համատեղ պաշտպանության և փոխօգնության մասին այնպիսի պարտավորեցնող պայմանագրեր և, ինչը շատ ավելի էական է, այնպիսի բարձր փոխվստահությամբ ջերմ հարաբերություններ, որ Թուրքիան երբեք չէր համարձակվի միջամտել մեր տարածաշրջանի գործերին, ինչպես չհամարձակվեց միջամտել 90-ական թվականներին: Ոմանք միամտաբար կարծում են, որ Թուրքիայի այս լկտի ներխուժումը հարավկովկասյան տարածաշրջան պայմանավորված է Էրդողանի անձնական խառնվածքով, սակայն իրականում 90-ականներին Անկարայի մտքին նույնպես կար Հայաստանի դեմ պատերազմելու տարբերակը: Բայց Մոսկվան իր պաշտպանության նախարարի շուրթերով այն ժամանակ հստակ ու կոշտ հայտարարություն արեց՝ հասկացնելով, որ այդ դեպքում կանգ չի առնի նույնիսկ միջուկային զենքի միջոցով Թուրքիային սանձելու առջև: Այո, թո՛ղ բոլորը իմանան, որ այն, ինչ միշտ եղել է թուրքերի մտքին, բայց ինչը նրանք թաքցրել են, քողարկել են, այսօր Էրդողանը բացեիբաց արտահայտում է: Ի զարմանս այն միամիտների, ովքեր 30 տարի շարունակ մեզանում ճամարտակում էին, որ երբեմնի ցեղասպան Թուրքիան փոխվել է, արդիականացել է, քաղաքակրթվել է: Կարող էին, չէ՞, կարդալ մեծն Ժան Ժակ Ռուսոյին և գոնե ֆրանսիացի փիլիսոփայի օգնությամբ հասկանալ, որ մարդկային բարոյականությունը մոդեռնիզացման, տեխնիկական զարգացման հետ ոչ մի կապ չունի, որ թուրքը մնում է թուրք բոլոր ժամանակներում և բոլոր պարագաներում:
– Կա տեսակետ, որ այդ ոճրագործությունը կապված էր հենց արցախյան հարցի հանգուցալուծման՝ մասնավորապես Մեղրիի տարբերակի հետ։ Արդյոք կիսո՞ւմ եք այդ կարծիքը։
– Ո չ թե կիսում եմ, այլ առաջիններից մեկն եմ, ով այդ մասին խոսել ու գրել է: Ես այս պատերազմի առաջին իսկ օրվանից ասել եմ, որ այսօր պատերազմի միջոցով փորձ է արվում լուծել ճիշտ այն նույն հարցը՝ Նախիջևանը Ադրբեջանին միացնելու և մեզ Իրանի հետ ընդհանոր սահմանից զրկելու, լիակատար շրջափակման մեջ վերցնելու հարցը, որը բաց մնաց, փաստորեն այդպես էլ չմերժվեց այն ժամանակ հենց Հոկտեմբերի 27-ի իրականացման շնորհիվ: Հոկտեմբերի 27-ը հենց դրա համար էր կազմակերպվել, որ հարցը չփակվի մինչև այսօր և այսօր փորձ արվի արդեն այլ՝ լայնածավալ պատերազմի միջոցով հարցին լուծում տալ ու Իրանի հետ մեր սահմանը վերցնել վերահսկողության տակ: Որովհետև մեր նախընտրական ցուցակը ղեկավարող Կարեն Դեմիրճյանն ու Վազգեն Սարգսյանը, ում մերձավոր զինակիցը պատիվ ունեի ես լինելու, կտրականապես դեմ էին Մեղրին փոխանակելու հայտնի ծրագրին, որը դեռ 90-ականներին փորձագիտական մակարդակով քննարկվում էր, իսկ 90-ականների վերջում դրվեց քաղաքական օրակարգում և մահաբեր կրակոցների շնորհիվ այդպես էլ չմերժվեց, մնաց առկախ մինչև մեր օրեր: Մնաց՝ առաջացնելով ոսոխի մեջ հույսեր, որ այն հնարավոր կլինի Հայաստանին պարտադրել պատերազմի միջոցով։
– Շատերն են նշում, որ Հայաստանն այժմ ավելի բարդ իրավիճակում կլիներ, եթե Հայաստանում իշխանափոխություն տեղի ունեցած չլիներ և շարունակվեր այն արատավոր գիծը, որը սկիզբ առավ հենց Հոկտեմբերի 27-ով։ Կարծում եք՝ այսօրվա պատերազմական իրավիճակին օգնո՞ւմ է այն փաստը, որ Հայաստանում հաստատված է լեգիտիմ իշխանություն:
– Հայրենիքի պաշտպանության հիմնական բեռը իր ուսերի վրա է վերցրել այն նույն մեր երիտասարդությունը, որը երկու տարի առաջ մերժեց Սերժիկ Սարգսյանին և Հոկտեմբերի 27-ի շնորհիվ երկրում հաստատված քրեաօլիգարխիկ համակարգը: Սա փաստ է, որի հետ պարտավոր են հաշվի նստել բոլորը: Նաև պարտավոր են հասկանալ, որ եթե չլիներ հեղափոխական ոգին, այն փասիոնար էներգիան, որը ծնել էր հեղափոխությունը, և որը մեկ ակնթարթում մոբիլիզացվեց ու նպատակամղվեց արտաքին թշնամու դեմ, դժվար չէ կռահել, թե ինչ կարող էր տեղի ունենալ: Հասկանում եք, որ սա չորս տարվա վաղեմության ապրիլյան տեղայնացված կռիվը չէ, որը մեր լեգենդար գեներալ Սամվել Բաբայանի բնութագրմամբ՝ ընդամենը դիվերսիոն գործողություն էր կամ մյուս մեր նույնքան արժանավոր գեներալ Արկադի Տեր-Թադևոսյանի բնութագրմամբ՝ «ռազվեդկա բոեմ»: Սա իսկական պատերազմ է, որտեղ գործի են դրվել մարդկանց ոչնչացման ամենաժամանակակից ու ամենադաժան միջոցները: Միայն հեղափոխական ոգու շնորհիվ էր հնարավոր այսպիսի հերոսական դիմադրությունը, որը ամերիկացիներին հիշեցրել է համարյա երեք հարյուր տարիների վաղեմության իրենց հեղափոխական պատերազմը հանուն անկախության ու ազատության, ֆրանսիացիներին հիշեցրել է իրենց պատմական հեղափոխական պատերազմները եվրոպական միապետների դեմ: 21-րդ դարը կմտնի պատմության մեջ որպես հայ ժողովրդի հեղափոխական վերածննդի ու հաղթանակների դար:
– Երևի հիմա այնքան էլ պատեհ պահ չէ խոսել Հոկտեմբերի 27-ի բացահայտման մասին, քանի որ երկիրը կռվում է արտաքին թշնամու դեմ։ Պատերազմի ավարտից հետո արդյոք կարծո՞ւմ եք, որ մեր անելիքների առաջին հորիզոնականում այդ ոճրագործության բացահայտումը պետք է լինի։
– Համաձայն եմ, որ այսօր պետք է ուժերը լարել մեկ ուղղությամբ՝ հաղթելու և հաղթական խաղաղության հասնելու ուղղությամբ: Սակայն պատերազմի ավարտից հետո մենք պարտավոր ենք հրատապ կարգով պատասխանել այն բոլոր հարցերին, որոնց անտեսումը, որոնց անպատասխան մնալը պարարտ հող ստեղծեց այս պատերազմի բռնկման համար:
Այդ հարցերի շարքում է նաև Հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործության լիակատար և սպառիչ բացահայտումը՝ այդ ոճրագործության իմ կողմից այստեղ մատնանշված աշխարհաքաղաքական ծալքերով հանդերձ: Պետք է բացահայտվեն Նաիրի Հունանյանի բոլոր գործակալական կապերը, Ղրիմում գործունեություն ծավալելու, սերժսարգսյանական ԱԱՆ-ի հանձնարարությամբ Թուրքիա այցելելու բոլոր հանգամանքներն ու նպատակները: Համոզված եմ, որ դրա շնորհիվ մենք ոչ միայն կհասնենք Հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործության բացահայտմանը, այլ նաև ավելի լավ և ամբողջականորեն կհասկանանք մեր դեմ այժմ շարունակվող թուրքական ագրեսիայի շարժառիթները:
