Ամառվա այս տապին մի հետաքրքիր բան հիշեցի: Անցյալ տարի ձմռանը՝ կարծեմ փետրվարին, ԱՄՆ-ում էի: ԱՄՆ արևելյան ափին ձյան ռեկորդային տեղումները հանգեցրին աննախադեպ իրավիճակի: Ավելի քան մեկ շաբաթ չէր գործում դաշնային կառավարությունը Վաշինգտոնում, անխտիր փակվել էին բոլոր նախարարություններն ու պետական գործակալությունները, պաշտոնյաների բանակը ցրվել էր տներվ: Փակվել էին բանկերը, փոստային բաժանմունքները, համալսարաններն ու դպրոցները, մի քանի արագընթաց մայրուղիներ: Դադարեցվել էր մի շարք նահանգային և քաղաքային իշխանությունների գործունեությունը` այդ թվում Նյու Յորքի, Վաշինգտոնի, Ֆիլադելֆիայի և այլն: Աշխատում էին բոլոր արտակարգ ծառայությունները, սակայն երկրի կառավարության գործունեությունը տևական ժամանակի ընթացքում հասցվել էր նվազագույնի: Ամերիկացիներն ընդհուպ հաշվարկել էին, որ հնարավոր տրանսպորտային վթարների ու աղետների ռիսկը գերազանցում է պետական հիմնարկների փակման վնասը, մասնավորապես իշխանության դաշնային մարմինների: Մնացած Ամերիկան աշխատում էր սովորական ռեժիմով, նրա կյանքում որևէ խաթարում տեղի չունեցավ:
Ահռելի երկիրը օրեր շարունակ ապրեց և աշխատեց առանց կենտրոնական կառավարության և հազարավոր բարձրագույն բյուրոկրատների, ինչը վկայում է ԱՄՆ վարչական համակարգի կայունության և ճկունության, իրավիճակին հարմարվելու և գործառնության ինքնուրույնության մասին: Ավելի շատ դա խոսում է այն մասին, թե որքան կարևոր է պետություն մեջ, հատկապես մեծ պետության, ունենալ գործունակ և պատասխանատու տեղական իշխանություններ, ոչ թե կենտրոնացնել որոշումներ ընդունելու գործընթացը մայրաքաղաքում: Կենտրոնական իշխանությունների տևական բացակայության պայմաններում որևէ մեկի մտքով չանցավ կասկածի տակ դնել տեղական մարմինների լեգիտիմությունը, տարածքի կառավարումը լիակատար իրականացնելու նրանց ընդունակությունը: Համակարգի արդյունավետությունը, որտեղ տեղական իշխանության լեգիտիմությունն ու իրավասությունը կախված չէ կենտրոնից, իրեն ցույց տվեց ձնաբքի օրերին: Չի կարող լինել այլ, առավել տհաճ ձեռակերտ և անձեռակերտ իրավիճակ:
ԱՄՆ-ում փլուզման որևէ նշույլ չերևաց, որի իրական հնարավորության մասին առ այսօր լրջորեն դատողություններ են անում Հայաստանում, Ռուսաստանում, էլի որտեղ ասես: Դժվար թե հնարավոր լինի ավելի լավ պահ գտնել դրա համար, քան կենտրոնական կառավարության տևական բացակայությունն ու տրանսպորտային ուղիների երկարատև արգելափակումը: Իհարկե, ամերիկյան պետությունը կառուցված չէ իշխանության ուղղահայացի սկզբունքով: Այդ երկիրը կառավարման ցանցային համակարգ և մեղմ դաշնային կառուցվածք ունի, ավելի շուտ նման կոնֆեդերացիայի: Պետության նման կերպը պատմականորեն է ձևավորվել ԱՄՆ-ում, ցանկացած այլ ձևաչափ դժվար թե կյանքի կոչվեր և ժողովրդի աչքում լեգիտիմություն ստանար: ԱՄՆ-ում գունավոր հեղափոխություն լինել չի կարող: Այդ հեղափոխությունները վտանգավոր են միայն այն պետությունների համար, որոնք կառավարվում են խիստ ուղղահայաց կերպով, քանի որ նման հեղափոխությունները զուտ մայրաքաղաքային են: Ինչը, ի դեպ, մայրաքաղաքի քաղաքապետին դարձնում է առանցքային ֆիգուր համակարգի կայունության համար:
Հայաստանն այդպես էլ չի դառնում պետություն: Պետությունն, ի վերջո, դատարկ և մեռած ձև չէ. այն կապված է ժողովրդի կյանքի, երկրի չափերի, նրա պատմական ճակատագրի, նրա բնության, կլիմայի հետ: Հայաստանում ընդհանրապես գոյություն չունի պետության ամբողջական հայեցակարգ և փիլիսոփայություն, որը կբխեր երկրի ներունակ առանձնահատկություններից:
Երկիրը լիակատար կախման մեջ է արտաքին և ներքին պայմաններից և նպատակներից, նաև կոնկրետ առաջնորդների հայացքներից, մտադրություններից ու քաղաքական գերակայություններից: Տարօրինակ է, բայց Հայաստանում չկա առավել անկայուն, անլիարժեքության և անվստահության կոմպլեքսով տառապող այլ հաստատություն, քան պետական իշխանությունը: Իհարկե, նա հակառակվում է ցանկացած նորամուծության, քանի որ դրանք վտանգ են կրում: Իշխանության ուղղահայացի միջոցով կայունության որոնումը կոպիտ համակարգային սխալ էր: Հայաստանին պետք է իշխանության հայեցակարգ և փիլիսոփայություն, որը կհամապատասխանի ժողովրդի ու երկրի, նրա պատմության, մշակույթի ու աշխարհագրության խորքային ազգային բնութագրին: Պետական իշխանության կառուցվածքից է կախված, թե ինչպես Հայաստանը կվերապրի կառավարման անսպասելի արմատական հարվածները: Ինչպե՞ս ԱՄՆ-ը այս ձնաբքի ժամանակ, թե՞ ինչպես Հաիթին, որն իր կենտրոնական իշխանությունների կորստից հետո ստիպված էր հանձնվել արտերկրի վերահսկողությանը:
