Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանի հայտարարությունը, թե առաջիկա տասնամյակում չի տեսնում արցախյան հարցի լուծում, և հայկական կողմը պետք է պատրաստվի պատերազմի, Հայաստանում արժանացել է բավականին մեծ ուշադրության: Դա մի կողմից օրինաչափ ու հասկանալի է, մյուս կողմից, այդուհանդերձ, փոքր-ինչ տարօրինակ: Հասկանալի է և միաժամանակ տարօրինակ այն իմաստով, որ Արցախի նախագահն, իհարկե, ասել է այն, ինչ կա առկա ռեգիոնալ և աշխարհաքաղաքական իրողությունների համատեքստում, բայց մյուս կողմից էլ նա դրանով իսկ չի ասել որևէ նոր բան: Ինչի մասին է խոսքն ի մասնավորի: Բանն այն է, որ հակամարտության կարգավորումը կամ լուծումը իրատեսական չէ ոչ միայն այսօրվանից սկսած մինչև առաջիկա տասը կամ քսան տարին, կամ երեսուն, քառասուն, այլ իրատեսական չէր նաև տասը տարի առաջ, կամ քսան տարի առաջ, մեծ հաշվով՝ կարգավորման գործընթացից ի վեր:
Կարգավորման գործընթացը առաջին իսկ տարիներից թերևս դարձրել էր պարզորոշ, որ չունի հեռանկար, չկա լուծում: Դրա պատճառները հնարավոր է քննարկել ժամերով, մատնանշել ամենատարբեր պատճառներ՝ սկսած կողմերի համար քաղաքական խնդիրներից, ազգային անվտանգության պատկերացումներից մինչև միջնորդների աշխարհաքաղաքական շահեր: Բայց իրողությունը դրանից չի փոխվում և, ըստ այդմ, այն, ինչ հնչում է Արցախի նախագահի շուրթերից ներկայումս, գործնականում արդիական ու առարկայական էր նաև անցյալում:
Գործնականում, առաջին պատերազմից ի վեր Հայաստանի Հանրապետության և հայկական պետականության խնդիրը եղել է մեկը՝ մտածել հաղթանակի արդյունքի պահպանության, ամրապնդման, դրա պետական կարողությունների ընդլայնման մասին, պատրաստ լինել նոր պատերազմի՝ խաղաղությունը հնարավորինս երկարաձգելու և, այսպես ասած, հնացնելու համար: Ավելին, ամբողջ հարցն այն է, որ մենք ապրելով այդ հրամայականի պայմաններում, գործնականում առաջնորդվել ենք բոլորովին այլ իրավիճակային գործողություններով ու տրամաբանությամբ, ինչի ծանր հետևանքները զգացվել են պարբերաբար: Ներկայումս, անշուշտ, ողջունելի է, որ Արցախի քաղաքական ղեկավարության մակարդակում այդ իրողությունները արձանագրվում են բաց և ուղիղ: Գուցե Երևանի ռազմա-քաղաքական ղեկավարության կարգավիճակից դրանք պահանջում են միջազգային իրավունքի սուբյեկտին հատուկ դիվանագիտական հղկվածության բավականին բարձր աստիճան։ Բայց այստեղ է նաև, որ հնարավոր է օգտվել Արցախի չճանաչված սուբյեկտ լինելու, ինչպես նաև գործնականում ադրբեջանական ռազմատենչ հռետորաբանության հանդիման փաստացի առաջնագիծ լինելու հանգամանքից և սկսել իրերը կոչել իրենց անունով՝ թե՛ հայկական հանրության և հայության համար, թե՛ նաև միջազգային գործընկերների հետ նոր աշխատանքի անցնելու հեռանկարի:
