«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Հայկական ժողովրդային շարժման Կենտրոնական խորհրդի անդամ և Թեհրանի «Արաքս» շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագիր Մովսես Քեշիշյանը:
– Պարոն Քեշիշյան, ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստան-Իրան հարաբերությունների օրակարգը։ Տեսակետ է հնչում, թե այն սառեցված է։
– Նախ հստակեցնենք, որ Հայաստան-Իրան հարաբերություններում առերևույթ նշմարվող դանդաղությունն ունի օբյեկտիվ պատճառներ: Սա բոլորն էլ տեսնում են, որովհետև բոլոր հարաբերությունների մեջ էլ այդ արձագանքը կա: Ոչ միայն Իրան-Հայաստան հարաբերություններում, այլև ընդհանրապես, որովհետև շփումները պակասել են, և շատ հարցերում կորոնավիրուսի համաճարակի պատճառով հնարավոր է, որ դանդաղկոտություն լինի:
Իսկ Հայաստան-Իրան հարաբերությունների օրակարգի մասին պետք է ասել, որ նույնիսկ անզեն աչքով կարելի է տեսնել երկկողմ համագործակցության զարգացումը քաղաքական, տնտեսական, մշակութային և այլ ոլորտներում, ինչը, հակառակ համաճարակի առկայությանը, դանդաղ, բայց և նույն ժամանակ հիմնավոր կերպով գնալով խորանում է, և դա ակնհայտորեն երևում է Իրանի կողմից դրսևորվող աշխուժություններում՝ նոր դեսպանի նշանակումից սկսած մինչև «Արաս» ազատ տնտեսական գոտում տեղի ունեցող զարգացումները, տնտեսական հարաբերությունների ընդլայնման միտումները, Իրան-Հայաստան 3-րդ բարձրավոլտաժ էլեկտրագծի շինարարությունն և այլն, որոնք խոսուն ապացույցն են կայուն և զարգացող հարաբերությունների:
– Տեսակետ կա, որ երկու ծրագրերը՝ Հյուսիս-Հարավ մայրուղին և Հայաստան-Իրան երկաթուղին, մշտապես պետք է լինեն ՀՀ-ԻԻՀ օրակարգում, որով ոչ միայն տնտեսական խնդիր է լուծվում, այլև մենք ապահովում ենք Հայաստանի աշխարհաքաղաքական շահերն այս տարածաշրջանում: Համամի՞տ եք արդյոք։
– Ըստ իս՝ օրակարգային խնդիրներում պետք է նկատի ունենալ երկարատև շահերի հարցը և ուշադրությամբ մոտենալ դժվար իրագործելի և երևակայական այնպիսի ծրագրերին, որոնց իրագործումը ամբողջովին կամ մեծ մասամբ կախված է օտարների գրպանից և ցանկությունից:
Իհարկե, նշված երկու պարագաներն էլ կարևոր են, բայց չմոռանանք, որ, ըստ նախատեսումների, առաջինը՝ կիսով չափով, իսկ երկրորդը ամբողջությամբ պետք է կառուցվի այլ երկրների ներդրումներով, որոնք եթե հետաքրքրված չլինեն դրանցում, բնականաբար, պետք է պահանջեն ինչ-որ փոխհատուցում, իսկ այսօր ես չեմ պատկերացնում, թե նախորդ իշխանությունների կողմից ամեն ինչը օտարներին բաշխված Հայաստանին ինչ է մնացել՝ նման գործարքի մեջ մտնելու համար:
– Արդեն գործում է Իսրայելում Հայաստանի Հանրապետության դեսպանատունը։ Հայաստանում որոշ իրանագետներ նշում են, որ իրանցիները պետական, հասարակական շրջանակների մակարդակով, ԶԼՄ-ների մակարդակով կարծես թե անակնկալի են եկել այս հանգամանքից։ Որքանո՞վ է սա իրականություն:
– Ձեր նշած, այսպես ասած, իրանագետները երևի Պապից ավելի պապական են ու թափով առաջ են անցնում իրանական պետական, հասարակական շրջանակներից ու ԶԼՄ-ներից, քանի որ այդ հարցն արդեն օրակարգային թեմա չէ Իրանում: Իրանում շատ լավ հասկանում են, որ հակառակ Թուրքիայի և Ադրբեջանի՝ Հայաստանի հարաբերությունները այլ երկրների, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ի և Իսրայելի հետ չի կարող լինել ի վնաս բարեկամ Իրանի, և դա փաստվել է վերջին 30 տարիների և հատկապես թավշյա հեղափոխությունից հետո: Հայաստանի պետականության ռազմավարական նշանակության հարցերը, այդ շարքում՝ ՀՀ-Իրան հարաբերությունները վերլուծելիս պետք է հեռու մնալ էժանագին քաղաքական շահարկումներից և «մասնագիտական» պատվեր կատարելուց: Իրանը, ինչպես որևէ այլ պետություն, իր նախընտրություններն ունի, Իրանում շատ լավ գիտակցում են, որ Հայաստանը կիսապատերազմական վիճակում է և ունի անվտանգության լուրջ հարցեր:
Ինչ վերաբերում է ՀՀ դեսպանության դիմաց չգոյացած ցույցին, այն հիմնականում Բաքվի և ավելի շատ Անկարայի կայքերի աղմկարարությունն էր, որովհետև այդ քայլը որքան որ Հայաստանի Հանրապետության դեմ էր, նույնքան և ավելի Իրանի դեմ էր ուղղված, ճիշտ դրա համար էլ առաջն առան: Չմոռանանք, որ այդ ցույցը կազմակերպվում էր տավուշյան բախումների ֆոնին և ադրբեջանական պրովոկացիայի և ջախջախիչ պարտությունից հետո, որի հետևանքով դեպի Թուրքիա գնացող գազամուղը, նավթատար խողովակները, երկաթուղին և ավտոմայրուղին հայտնվեցին հայկական ուժերի թիրախի տակ: Փաստորեն հարվածը ուղղված էր ոչ միայն Ադրբեջանի, այլ նաև թուրքական տարածաշրջանային ծրագրերի դեմ:
Հիշեցնեմ, որ արդեն հինգ ամիս առաջ իբր թե քրդերի կողմից պայթեցված Իրան-Թուրքիա գազամուղը Թուրքիան տարբեր պատրվակներով չի նորոգում՝ իրանական գազը փոխարինելով ադրբեջանականով, ինչը, բնականաբար, չէր կարող վրիպել իրանական կողմի ուշադրությունից։
Տավուշում արձանագրված Հայաստանի ռազմաքաղաքական հաղթանակը մեր պետությանը վերածել է Մերձավոր Արևելքի, Արևելյան Միջերկրականի և միջազգային մակարդակով (Ֆրանսիա, ՌԴ, Մինսկի համանախագահների շրջանակում և այլն) դերակատար գործոնի, ինչը նշմարելի է, ի շարս այլոց, նաև իրանական քաղաքական վերլուծաբանների և լրատվական շրջանակների կողմից, թեկուզ զուսպ, սակայն ընդգծված կերպով:
– Որքանո՞վ է դեսպանատուն բացելու հանգամանքը հակադրվում Հայաստան-Իրան հարաբերություններին:
– Հայաստան-Իսրայել հարաբերությունների հարցը հիմնականում կապված է Երուսաղեմում հայ համայնքի բազմադարյա ներկայության, շահերի և իրավունքի հետ: Չմոռանանք՝ մենք այնտեղ ունենք հայկական համայնք, որի հանդեպ Երևանը, բնականաբար, չի կարող անտարբեր մնալ, մանավանդ, որ երբեմն ոտնձգություններ են կատարվում հայկական համայնքի և նրա իրավունքների ու սրբությունների նկատմամբ:
Թուրքիան, հակառակ իր դեմագոգիկ հայտարարությունների, վերջին 60 տարիներին ամենասերտ և ռազմավարական հարաբերություններն ունի Իսրայելի հետ և, այսպես ասած, իսլամական առաջին երկիրն է, որ ճանաչել և դիվանագիտական հարաբերություններ է ստեղծել Իսրայելի հետ, բայց դա չի խանգարում Իրան-Թուրքիա հարաբերություններին:
Բոլոր պետությունները իրենց հարաբերությունները մշակելիս հենվում են ազգային շահերի և առաջնահերթությունների վրա՝ աչքի առաջ ունենալով նաև բարեկամ երկրներին չվնասելու սկզբունքը: Այսինքն՝ պարզապես պիտի համադրել հարցերը թյուրիմացություններից խուսափելու համար:
– Հայ-իրանական հարաբերությունների ներկա մակարդակը ինչպե՞ս կբնորոշեք:
– Հայ-իրանական հարաբերությունները քաղաքական, մշակութային և այլ ոլորտներում, ինչպես անգամներ նշվել է նաև երկու պետությունների ղեկավարների և այլ գերատեսչությունների կողմից, բավական բարձր մակարդակի վրա են: Իսկ տնտեսական ոլորտում, արձանագրվող որոշ դրական զարգացումներով հանդերձ, դեռ շատ գործ կա, և զարգանալու ասպարեզը ընդարձակ է:
Հավելենք, որ Իրան-Հայաստան բարեկամությունը չի սահմանափակվում երկկողմ հարաբերություններով: Երկու երկրների հարաբերություններում կարևոր օղակի դեր է խաղում ԻԻՀ-ԵԱՏՄ փոխգործակցությունը: Հիշեցնեմ, որ Հայաստանը Իրան-ԵԱՏՄ միակ ցամաքային սահմանակից երկիրն է, ինչը երևի բացառիկ առավելություն է ստեղծում հայկական կողմի համար: Այստեղ դրական ազդեցություն ունեն նաև եռակողմ և բազմակողմ՝ Հայաստան-Իրան-Ռուսաստան, Հայաստան-Իրան-Չինաստան, Հայաստան-Իրան-Հունաստան, Հայաստան-Իրան-Սիրիա, Հայաստան-Իրան-Լիբանան, Հայաստան-Իրան-Իրաք ու նաև այդ երկրի քրդական մասը, որպես ինքնավար շրջան, և այլ հարաբերությունները: Բացի դրանից, Հայաստանը կարող է, որպես այլընտրանք, կամրջի դեր ստանձնել Իրան-Վրաստան, Իրան-Եվրոպա հարաբերություններում:
