Հարյուր տարի առաջ այս օրը՝ 1920թ. օգոստոսի 10-ին, Փարիզի արվարձանային Սևր քաղաքում ստորագրվեց Սևրի հաշտության պայմանագիրը: Այն ստորագրվեց մի կողմից՝ Թուրքիայի սուլթանական կառավարության, մյուս կողմից՝ 1914-18թթ. առաջին համաշխարհային պատերազմում հաղթած դաշնակից պետությունների՝ այդ թվում նաև Հայաստանի միջև:
Սևրի պայմանագիրը համարվում է ամենահայանպաստ փաստաթղթերից մեկը, որն այդպես էլ մնացել է թղթի վրա: Թեմայի շուրջ «Առաջին լրատվական»-ը զրուցել է պատմաբան Վարագ Գեթսեմանյանի հետ: Նա նշեց, որ Սևրի պայմանագիրը առաջին հերթին Օսմանյան կայսրությանը պատժելու և այն մասնատելու փաստաթուղթ էր: «Բավականին ծավալուն և բազմաբովանդակ փաստաթուղթ է, որտեղ կան բազմաթիվ հոդվածներ, 88-90-րդ հոդվածներում խոսվում է հայկական հարցի մասին. հայկական պահանջները հիմնականում Ցեղասպանության հետևանքների վերացումն էր, այսինքն՝ գաղթականները պետք է վերաբնակեցվեին իրենց գավառներում և հատուցում ստանային, և դատավարություն պետք է լիներ, ու թուրք դահիճները պետք է պատժվեին: Ինչ վերաբերում է Հայաստան-Թուրքիա սահմանագծին, այն պետք է ԱՄՆ վճռով սահմանագծվեր…»:
Հայաստանը պետք է ընդլայնվեր՝ ստանալով 90 հազար ք/կմ տարածք՝ Բիթլիսի և Վանի նահանգների 2/3-ը, Էրզրումի և Տրապիզոնի նահանգների մեծ մասը՝ ներառյալ նավահանգիստը, և հայկական անկախ պետությունը կունենար ընդհանուր 160 հազար ք/կմ տարածություն և ելք դեպի ծով: Անդրադառնալով հարցին, թե ինչու այս փաստաթուղթը մնաց թղթի վրա, Վարագ Գեթսեմանյանը նշեց, որ այս պայմանագիրը կյանքի չկոչվեց տարբեր պատճառներով՝ տնտեսական, ազգագրական, բայց հատկապես քաղաքական. «Քեմալական և բոլշևիկյան համագործակցությունը ի վնաս Հայաստանի էր, անգամ ի վնաս Կովկասի մյուս հանրապետությունների, երկրորդ՝ ֆրանսիական և անգլիական բանակները կամ դիվանագիտությունը այս փաստաթուղթը գործադրելու դժկամություն ունեին, և երրորդ՝ ՀՀ-ն սահմանափակ հնարավորություններ ուներ, Հայաստանը զինվորական, տնտեսական և քաղաքական հնարավրություն չուներ այդ տարածքներում իր տիրապետությունը հաստատելու կամ վերահսկողություն բանեցնելու համար»: Պատմաբանն ընդգծեց, որ Սևրի պայմանագրի մասին Հայաստանը կարող է բարձրաձայնել միայն այն ժամանակ, երբ հզոր պետություն կլինի:
«Հայ հասարակությունը Սևրի պայմանագիրը համարում է հայանպաստ փաստաթուղթ, իսկ թուրք հասարակության համար այն ոչ թե պայմանագիր է, այլ սինդրոմ: «Սևրի սինդորմ» երևույթը թուրք հասարակության մեջ առկա այն վախն է, որ ուզում են Թուրքիան թե՛ ներսից, թե՛ դրսից քայքայել և խորտակել»,-նշեց Վ. Գեթսեմանյանը՝ հավելելով, որ պետք է սառը դատել:
Մանրամասն՝ տեսանյութում:
