«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոնի նախագահ, քաղաքագետ Թևան Պողոսյանը:
– Պարոն Պողոսյան, հայ-ադրբեջանական սահմանին տեղի ունեցածի կապակցությամբ մենք տեսանք հայտարարություններ Ռուսաստանից, Թուրքիայից, Իրանից, Մինսկի խմբից, բայց ոչ առանձին ԱՄՆ-ից կամ Ֆրանսիայից, ինչո՞վ կպայմանավորեք այս հանգամանքը:
– Երկկողմ հարաբերություններով՝ Հայաստան-Ֆրանսիա և Հայաստան-ԱՄՆ: Եթե այդ հարաբերություններն այնքան կարևոր լինեին, որ միանգամից արձագանք տեղի ունենար՝ կլիներ: Մնացած ինստիտուտները, եթե նայենք, զբաղվում են կոնկրետ մեր տարածաշրջանի ինստիտուտներով՝ դրա համար էլ հայտարարություն են տարածում: Մի բան է շատ հետաքրքիր՝ ինչո՞ւ է Թուրքիան շատ արագ արձագանքում, այն էլ մի քանի անգամ, որովհետև Թուրքիան համարում է, որ ինքն ու Ադրբեջանը մեկ ազգ, երկու պետություն են, իրենց շահերը համընկնում են: Հիմա շահերի դաշտից արձագանքներն այդքան են, մենք էլ պետք է գիտակցենք, որ միջազգային հարաբերությունները շահերի դաշտ է, ոչ արժեքային, ոչ էլ այլ բան: Ուրեմն այդ երկրների շահերում խնդիրն այն մակարդակի չի դրված, որ արձագանքը լինի: Ուշ թե շուտ կլինի, երևի այն ժամանակ, երբ համարեն, որ այդ հայտարարությամբ Ադրբեջանի հետ երկկողմ հարաբերությունները չեն վնասվի: Պարզապես պետք է ընդունել ու հասկանալ, որ խնդիրը պետք է մեր մեջ ման գանք: Ցանկանո՞ւմ ենք, որ աշխարհն արձագանքի, ուրեմն մեր հարաբերությունները այդ երկրների հետ պետք է դասավորենք այնպես, որ իրենց շահերից բխի Հայաստանի հետ շփվելը, իսկ դրա համար Հայաստանը պետք է լինի ուժեղ ու հզոր: Մեր ընկալման մեջ չպետք է լինի միայն այն հարցը՝ կլինի՞ միջազգային հայտարարություն, թե՞ ոչ: Մնացած կազմակերպությունները, որ մինչև հիմա հայտարարություններ են արել, Ադրբեջանի համար վարքագծային որևէ փոփոխությո՞ւն է եղել, խաղաղ բնակչությանն այսօր չե՞ն թիրախավորել: Դրա գինը ո՞րն է. մենք պարզապես պետք է սովորենք ինքներս մեզ պաշտպանել, հասկանալ, որ այդ պաշտպանության մեջ առաջինը զինվորական կարողություններն են ու այնպիսի անհամաչափ պատասխանը, որից Ադրբեջանը սուս կմնա: Երկրորդ կոմպոնենտն էլ միջազգային հարաբերությունների դաշտն է, որտեղ պետք է նույն ձևով աշխատի ամեն ինչը, որպեսզի ձևավորենք այնպիսի շահերի դաշտ, որ նույնիսկ մեկ փամփուշտի ժամանակ Ֆրանսիան անպայման հայտարարի, ԱՄՆ-ն արձագանքի: Եթե չենք արել, ուրեմն խնդիրը մեր դաշտում է: Բայց ամեն ինչից առաջ գալիս է հետևյալը՝ ո՞ւմ հետ են աշխարհում սիրում շփվել՝ ուժեղների հետ, ուրեմն պետք է ուժեղ լինենք, նայենք՝ ինչ անենք, որ Ադրբեջանը լլկվի ու մտքով էլ չանցնի, որ նման գործողությունների գնա:
– Եվ այս դեպքում էլ շատերը նշում են, որ Ռուսաստանն է գերակայում Մինսկի խմբում:
– Դրա համար էլ Ռուսաստանն է հայտարարություններ անում. Մարիա Զախարովան, Լավրովը և նաև հեռախոսով են խոսել: Ռուսաստանը իր շահերից ելնելով իր հայտարարությունն արել է, այսինքն՝ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների դաշտում մենք կարողացել ենք անել այնպես, որ Ռուսաստանից հայտարարություն լինի:
– Ինչո՞վ կպայմանավորեք ՀԱՊԿ-ում ստեղծված իրավիճակը. սկզբում նիստ նշանակել, հետո հետաձգել:
– Նորից մեր այս նույն խնդրով: ՀԱՊԿ-ի անդամ է Հայաստանը, ՀԱՊԿ-ը կոլեկտիվ ինստիտուտ է, որտեղ բոլորը պետք է համաձայնեն, որ ինչ-որ բան տեղի ունենա: Պետք է բոլոր անդամների հետ այնպիսի հարաբերություններ ունենանք, որ հենց իրենց շահերից բխի Հայաստանին հանկարծ չնեղացնելը: Գնում ենք ուրիշի վրա ենք մուննաթ գալիս, մեր հարաբերությունները պետք է այնպես դասավորենք, որ մեր շահերն առաջ տանենք: Միջազգային հարաբերություններում չկա արժեքային դաշտ, չկա այլ բան՝ եղբայրական հարաբերություններ և այլն: Իրական գործողության մեջ այս բառերը զրո են, շարժիչ ուժը միայն շահն է: Այդ պատճառով պետք է նայենք՝ արդյոք մենք ձևավորե՞լ ենք այն համակարգը, որ ՀԱՊԿ-ի բոլոր անդամների շահերից բխի ինչ-որ հայտարարություն անելը: Ասում եմ՝ բոլոր անդամների, որովհետև եթե նույնիսկ մեկ անդամ դեմ լինի՝ դա տեղի չի ունենա: Բոլորի հետ պետք է այնպիսի հարաբերություն ունենանք, որ մեր ուզած վայրկյանին նիստ տեղի ունենա, մեր ուզած հայտարարությունն էլ անեն: Ուրիշը մեր խնդիրները չի լուծելու:
– Իսկ հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ այս նիստի չկայացումը ինչ-որ ներքին պայմանավորվածությունների հետևանք լինի:
– Դա կարող է ամեն ինչով պայմանավորված լինել: Մի բան պետք է գիտակցենք՝ ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարությունն ինստիտուտ է, որ բոլոր անդամներից է որոշումներ ստանում, եթե որևէ երկրից չկա որոշում՝ ոչինչ չեն կարող անել, որոշողները մայրաքաղաքներն են: Ցանկացած գործողություն որոշվում է Մոսկվայում, Մինսկում, Աստանայում, Բիշքեկում ու Երևանում և ոչ՝ Զասի սենյակում: Եթե աշխատել է այն տարբերակը, որ մենք մայրաքաղաքներից մեկի հետ խնդիր ենք ունեցել՝ ուրեմն սա է արդյունքը: Կամ ինչո՞ւ չեք մտածում, որ այդ նույն որոշումների մեջ Երևանն էլ է մասնակցում, իսկ միգուցե Երևա՞նն ունի այլ հարցեր լուծելու նպատակներ և նոր հայտարարություն տեսնել: Եթե կա խնդիր, այն քարտեզագրում ես, շահերի մատրիցան կառուցում ես ու մտածում՝ դրանք ո՞նց լուծել:
– Եթե իրավիճակին օբյեկտիվ նայենք՝ հնարավոր պատերազմական գործողությունների դեպքում ՀԱՊԿ անդամ պետությունները զորք կուղարկե՞ն Ադրբեջանի դեմ կռվելու:
– Ես առաջինը երազում եմ, որ Հայաստանն այնքան հզոր լինի, որ ինքն իր խնդիրները կարողանա լուծել: Երկրորդ՝ նույն ՀԱՊԿ անդամ երկրներից մեկն այստեղ ռազմաբազա ունի, որը երկկողմանի համաձայնագրերի շրջանակներում ամբողջովին պահում է հայ-թուրքական սահմանը: Եթե ավելի ակնկալիքների խնդիր պետք է լինի՝ միգուցե երկկողմանի շրջանակներում լուծենք կամ նույն ՀԱՊԿ-ի: Ես, օրինակ, չեմ պատկերացնում, որ մնացած երկրները ցանկություն են ունենալու գալու ու Ադրբեջանի սահմանների վրա ինչ-որ խնդիրներ լուծելու: Ուրախ կլինեմ, որ ինքներս լուծենք այդ խնդիրները: Կամ երկկողմանի հարաբերություններում՝ կա այստեղ ռազմաբազա, այսինքն՝ այստեղ է մի երկրի զորք, որը մեզ պետք է օգնի: Դրանից դուրս ո՞վ պետք է գա՝ Ղրղըզստանի՞ց, Բելառուսի՞ց, կասկածում եմ: Մեկ անգամ չէ, որ ասել են, որ երկկողմանի հարաբերություններն ավելի մեծ կոմպոնենտ ունեն: Կամ արդյոք մեզ պե՞տք է, որ ուրիշը գա, ցանկացած դեպքում այլ պարտավորություններ ու հետևանքներ են առաջանում: Միգուցե մեր շահերից է բխում, որ ոչ ոք չգա, մենք այնքան հզոր լինենք, որ ինքներս մեր խնդիրները լուծենք: