«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Գագիկ Վարդանյանը։
– Պարոն Վարդանյան, վերջին շրջանում մի շարք փոփոխություններ և լրացումներ են կատարվել ու կատարվում «Բանկային գաղտնիքի մասին» ՀՀ օրենքում: Այսպես, օրինակ, Ազգային ժողովն օրերս երկրորդ ընթերցմամբ և ամբողջությամբ ընդունեց կառավարության նախաձեռնած՝ նշված օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին օրենքի նախագիծը, որով առաջարկվում է ուժը կորցրած ճանաչել օրենքի այն դրույթը, որը Կենտրոնական բանկին իրավասություն էր տալիս հրապարակելու անպարտաճանաչ պարտատերերի անունները կամ անվանումները: Ինչպե՞ս եք գնահատում այս փոփոխությունը և ի՞նչ դիտարկումներ ունեք դրա վերաբերյալ:
– Այո, «Բանկային գաղտնիքի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Կենտրոնական բանկին վերապահված էր իրավունք՝ յուրաքանչյուր եռամսյակը մեկ հրապարակել բանկերի հանդեպ ժամկետանց խոշոր պարտավորություններ ունեցող պարտապանների անվանումներն ու անունները: Ընդ որում՝ խոշոր պարտավորություն էր համարվում 20 միլիոն դրամը, դրան համարժեք կամ այն գերազանցող պարտավորությունը: Այդ փոփոխությունը ողջունելի է, իսկ դրա կարևորությունը հատկապես ակնհայտ է կորոնավիրուսի համավարակի պայմաններում, երբ խաթարվել են առաքման գլոբալ շղթաները, ինչի ազդեցությունը դրսևորվել է նաև ՀՀ-ում՝ արտաքին առևտրաշրջանառության՝ արտահանման և ներմուծման ծավալների անկմամբ: Այսպես, օրինակ, հաճախակի են հանդիպում հաղորդագրություններ Հայաստանից դեպի Ռուսաստան բեռնափոխադրումների դժվարությունների մասին: Հանդիպում են դեպքեր, երբ արագ փչացող ապրանքը ճանապարհին է գտնվում մի քանի օր ավելի, քան նախկինում էր՝ մինչև կարանտինը։ Խոսքը հարյուրավոր միլիոնների կորստի մասին է: Այլ օրինակ՝ ավտոներկրողների հիմնախնդիրը: Անկախ այն բանից, որ սխալ հաշվարկներ են կատարվել ներկրումից հետո ԵԱՏՄ արտահանելու առումով, մարդիկ հայտնվել են անհաղթահարելի ուժի իրավիճակում և դժվարանում են կատարել վարկային պարտավորությունները: Այն պարագայում, երբ կառավարությունը և Կենտրոնական բանկը ձեռնարկել են քայլեր առաջացած հիմնախնդիրները մեղմելու ուղղությամբ, միանգամայն տրամաբանական է, որ բանկերի պարտապանների վերաբերյալ տեղեկություններ հրապարակելն այլևս իմաստ չունի: Թեպետ մինչ այդ էլ իմաստ չուներ: Ի վերջո, գոյություն ունի դատարան, և ֆինանսական վեճերը կարելի է լուծել հենց այնտեղ, իսկ դրանից բացի՝ մարդկանց կամ տնտեսվարող սուբյեկտներին հրապարակավ վարկաբեկելը գործարար էթիկայի շրջանակներից դուրս է:
– Ի՞նչ կարծիքի եք այդ նույն օրենքում 2020 թ.-ի մարտի 25-ին և ապրիլի 16-ին ուժի մեջ մտած փոփոխությունների մասին:
– 2020 թ.-ի մարտի 25-ին ուժի մեջ մտած փոփոխությամբ, «Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի մասին» օրենքով սահմանված դեպքերում, վարկային տեղեկատվության կամ բանկային գաղտնիք կազմող տեղեկությունների տրամադրումը Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովին բանկային գաղտնիքի հրապարակում չի համարվում: Այս առումով ցանկալի կլիներ որոշակիացնել, թե որ անձանց են վերաբերվում այդ տեղեկությունները: Կոռուպցիայի կանխարգելման տեսանկյունից այդպիսի անձինք, ենթադրաբար, կարող են հանդիսանալ, օրինակ, պետական պաշտոններին, քաղաքացիական ծառայության պաշտոններին, դատավորի պաշտոնին, Կենտրոնական բանկի խորհրդի անդամների պաշտոններին հավակնող անձինք և այլն (մարզպետներ, քաղաքապետեր):
2020 թ.-ի ապրիլի 16-ին օրենքում կատարված փոփոխությամբ նախատեսված է, որ բանկերը «Ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված դեպքերում իրենց հաճախորդների վերաբերյալ բանկային գաղտնիք կազմող տեղեկությունները տրամադրում են իրավասու մարմնին՝ դատարանի որոշման հիման վրա: Նախ՝ գույքի բռնագանձումն արդեն իսկ տարակուսանք է առաջացրել հասարակության որոշ շերտերում: Բացի դրանից, արդեն գործողության մեջ են դրվել նաև «Գույքահարկի մասին» օրենքում կատարված փոփոխությունները, որոնք կարող են ավելի արդյունավետ լինել, քան գույքի բռնագանձումը. բռնագանձման դեպքում այդ գույքը տևական ժամանակ որևէ եկամուտ չի ապահովի պետությանը, ընդհակառակը՝ կպահանջվեն դրա պահպանման որոշակի ծախսեր անորոշ ժամանակահատվածով, ինչպես եղավ պետությանը նվիրաբերված «Գոլդեն Փելեսի» դեպքում: Երրորդ՝ եթե գույքը ենթակա է բռնագանձման, ապա անհասկանալի է, թե ինչ նպատակով է օգտագործվելու տվյալ գույքի սեփականատիրոջ բանկային հաշվի վերաբերյալ տեղեկատվությունը:
– Ընթացքում է ևս մեկ փոփոխություն, որը վերաբերում է «Բանկային գաղտնիքի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածին: Սրա վերաբերյալ ի՞նչ կարող եք ասել։
– Այո, խոսքը վերաբերում է 10-րդ հոդվածի 1-ին մասին: Այդ փոփոխությամբ նախատեսվում է նաև ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 3.2 մասի 2-րդ պարբերությամբ սահմանված դեպքերում հարուցված քրեական գործերով կասկածյալ կամ մեղադրյալ չներգրավված անձանց վերաբերյալ բանկային գաղտնիք կազմող տեղեկությունների ստացումը: Ըստ էության, ցանկացած անձի վերաբերյալ, եթե կան կասկածներ, կարող է ստացվել տեղեկատվություն, ինչը բավական խնդրահարույց է: Մարդիկ մի կերպ հաղթահարել էին բանկերի նկատմամբ անվստահությունը՝ կապված ԽՍՀՄ խնայբանկում ավանդների կորստի հետ: Ավանդների ծավալները տարեցտարի աճի դրական դինամիկա են ունեցել, ինչը նպաստել է երկրի ֆինանսական կայունությանը, բանկային համակարգի զարգացմանը: Բանկային գաղտնիքի պահպանման ռեժիմի թուլացմամբ պատկերը կրկին կարող է փոխվել։
– Այդ դեպքում, Ըստ Ձեզ, ի՞նչ նպատակ են հետապնդում այսպիսի փոփոխությունները:
– Ենթադրվում է բարձրացնել կոռուպցիայի և հանցավորության դեմ պայքարի արդյունավետությունը:
– Թեպետ նպատակներն արդարացված են, այնուամենայնիվ, ի՞նչ հետևանքների կարող են հանգեցնել նման փոփոխությունները:
– Բանկային գաղտնիքի ինստիտուտի ձևավորումը սկիզբ է առնում վարկային առաջին հաստատությունների առաջացման ժամանակահատվածից: Դրա մասին հիշատակումներ պարունակվում են 1593 թ.-ին Միլանում հիմնադրված «Սուրբ Ամբրոիզիուսի բանկ»-ի հիմնադիր փաստաթղթերում: Այսինքն՝ այդ ինստիտուտն անցել է կայացման ու զարգացման ավելի քան 500 տարվա ճանապարհ: Նույնիսկ ԽՍՀՄ-ում քաղաքացիների ավանդների գաղտնապահությունը երաշխավորված է եղել:
Ինչ վերաբերում է հետևանքներին, ապա մարդիկ կսկսեն ավելի քիչ վստահել բանկերին և խնայողությունները կամ կուտակումներն անել այլ ձևերով՝ թանկարժեք մետաղներ, ոչ կազմակերպված խնայողություններ: Մինչդեռ, անկախ բանկերում գտնվող ավանդների ծագումից, դրանք գտնվում են շրջանառության մեջ, վերածվում են ներդրումային ռեսուրսների ու գործադրվում տնտեսության մեջ: Ավելին՝ գործում է բանկային մուլտիպլիկատորը, ինչը նույնպես կարևոր է: Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների (ՕՈՒՆ-ներ) ձևավորված համաշխարհային միտումները վկայում են, որ զարգացող բազմաթիվ երկրներ, այդ թվում՝ Հայաստանը, չեն կարող էական ակնկալիքներ ունենալ: Դրա մասին են վկայում նաև վերջին տարիներին ՀՀ ՕՈՒՆ-ների հոսքերի նվազման միտումները:
