Կառավարության մայիսի 27-ի նիստում հաստատվեց Հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին նախագիծը, ըստ որի՝ 2021թ-ի հունվարի 1-ից Հայաստանում գույքահարկի դրույքաչափը բարձրացվում է: Նիստի ընթացքում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ սա այն կարևորագույն փոփոխություններից մեկն է, որը կառավարությունը պատրաստվում է իրականացնել: Համաձայն այս նախագծի՝ հունվարի 1-ից անշարժ գույքի համար գանձվող հարկը՝ գույքահարկը, այլևս հաշվարկվելու է տվյալ գույքի ոչ թե կադաստրային, այլ շուկայականին մոտարկված արժեքի հիման վրա: Հայտնի փաստ է, որ Հայաստանում անշարժ գույքի կադաստրային արժեքը մի քանի անգամ զիջում է շուկայական արժեքին, և ներկայում գույքահարկը հաշվում են հիմք ընդունելով կադաստրային արժեքը, սակայն առաջիկայում հայաստանցիների անշարժ գույքի հարկը հաշվարկելիս այլևս հիմք են ընդունելու դրա շուկայական արժեքը, որը որոշելու է Կադաստրի կոմիտեն։ Կադաստրի կոմիտեի ղեկավար Սուրեն Թովմասյանը նիստի ընթացքում նշեց, որ առնվազն երկու տարին մեկ վերանայելու են հայաստանյան անշարժ գույքի գները, որպեսզի դրա հիման վրա էլ որոշեն տվյալ տան գույքահարկի չափը:
Վարչապետ Փաշինյանն էլ իր հերթին հայտարարեց. «Այսօր մեծ առանձնատներ կան, առանձնատուն չէ, դղյակներ կան, որոնք, օրինակ, տարեկան վճարում են 800 հազար դրամ, բայց օրենքի փոփոխությունից հետո պետք է վճարեն 15 միլիոն դրամ: Ակնհայտ է, որ այդ սեփականատերերի համար այդ 15 միլիոն դրամը, ըստ էության, ոչ մի բան է: Համենայն դեպս, եթե մարդն էդ կարգի դղյակ է կառուցել, ուրեմն դա պետք է այդպես էլ լինի, պետք է վճարեն»:
Թեմայի վերաբերյալ «Առաջին լրատվական»-ը զրուցեց ՀՊՏՀ «Ինովացիոն և ինստիտուցիոնալ հետազոտությունների կենտրոն»-ի ղեկավար, տնտեսագետ Ատոմ Մարգարյանի հետ:
– Պարոն Մարգարյան, ինչպե՞ս կգնահատեք կառավարության նախաձեռնած այս փոփոխությունները:
-ՀՀ-ում գանձվող գույքահարկի մեծությունը ՀՆԱ-ի հետ հարաբերակցության մեջ շատ ցածր մակարդակի է՝ 0.2 տոկոս, և այն, որ ֆինանսների նախարար Ատոմ Ջանջուղազյանն այս առումով մի շարք երկրների օրինակը բերեց, ինչպես նաև Արժույթի միջազգային հիմնադրամի դիտարկումներով՝ Հայաստանն ամենացածր գույքահարկ գանձող երկրներից է՝ դա փաստ է: Այնինչ մեր հարևան Վրաստանում գույքահարկը բավականաչափ բարձր է՝ 1.1 տոկոս, Ռուսաստանում՝ 1.2 տոկոս, զարգացած երկրներում շատ ավելի բարձր տոկոս է այն կազմում, օրինակ, Իսրայելում՝ 2 տոկոս, ԱՄՆ-ում՝ 2.7 տոկոս և այլն: Այսինքն՝ Հայաստանում այս հարաբերակցությունն աննորմալ է, սակայն հասկանալի է, թե ինչու է դա այդպես եղել: Որովհետև պետությունն, ըստ էության, սերտաճած է եղել բիզնեսի հետ և իշխանության ու բիզնեսի սերտաճումը հանգեցրել է այսպիսի դեֆորմացված օրենքների, այդ թվում նաև գույքահարկի մասին օրենսդրության այսպիսի ձևախեղումների: Եթե ընդհանուր հարկային եկամուտների մեջ նայում ենք անշարժ գույքի տեսակարար կշիռը, ապա այնտեղ ևս աննորմալ ցածր ցուցանիշ է: Այս իմաստով նույնպես այլ երկրները Հայաստանից մեկ մակարդակով բարձր են, օրինակ՝ նույն Իսրայելում՝ 7.75 տոկոս է, Սինգապուրում՝ 7 տոկոս, ԱՄՆ-ում՝ 14.9 տոկոս, Ռուսաստանում՝ 5.6 տոկոս, Վրաստանում՝ 4.2 տոկոս, Ղազախստանում՝ 3.2 տոկոս, մինչդեռ Հայաստանում՝ 0.74 տոկոս, այսինքն՝ մեզ մոտ անգամ 1 տոկոս էլ այն չի կազմում, ինչը, բնականաբար, չափազանց ցածր ցուցանիշ է: Այնպես որ, կարծում եմ՝ հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտնող այս բարեփոխման հիմնավորումները տրամաբանական են: Ամբողջ խնդիրը դրա իրականացման մեխանիզմների և ժամկետների մեջ է, ինչպես նաև հարկադրույքները դիֆերենցելու և հասցեական դարձնելու մեջ է, որպեսզի այն սոցիալական շատ մեծ ճնշում չառաջացնի:
– Իսկ տնտեսական արդյունքներն այս փոփոխության որո՞նք են լինելու, ի՞նչ ակնկալիքներ կարելի է ունենալ այս առումով:
– Սրանով, իհարկե, ավելանալու են տեղական բյուջեների եկամուտներն ու, բնականաբար, և՛ սոցիալական և՛ տնտեսական, ենթակառուցվածքային նշանակության ծրագրերը, որոնք իրականացնում են տեղական ինքնակառավարման մարմինները՝ ավելի կենսունակ և ավելի բովանդակային կդառնան, ինչը շատ լավ է: Օրինակ՝ բազմաբնակարան շենքերի բնակիչների շահերի տեսանկյունից ելնելով՝ շատ կարևոր է, որ համայնքի բյուջեն թույլ տա բարվոք ճանապարհներ կառուցել, սպասարկել այդ բազմաբնակարան շենքի ենթակառուցվածքների նորացումը, վերանորոգումը, կոմունիկացիաներն ու անհրաժեշտ այլ բաները: Բոլորս էլ գիտենք, որ այսօր մեզ մոտ կոմունիկացիաները խայտառակ վիճակում են գտնվում, որի հիմնական պատճառը գումարի բացակայությունն է, ուստի այս փոփոխությունը կարող է բերել նաև կոմունիկացիաների բարեկարգման: Եթե խնդրին ավելի լայն նայենք, ապա ընդհանրապես օրենսդրորեն անշարժ գույք ասվածը միայն բնակարաններն ու առանձնատները չեն, այլ նաև բազմապրոֆիլ շենքերը, այգետնակները, ավտոտնակները, հասարակական, արտադրական նշանակության շինությունները, շինարարության օբյեկտները և այլն, այսինքն՝ այս փոփոխությամբ բիզնեսը նույնպես անմիջականորեն ընկնելու է բավականին լուրջ պրեսսինգի տակ: Այս համատեքստում մի ուշագրավ հանգամանք կա, որ այդ փոփոխությունների մեջ ես մի տարօրինակ կետ նկատեցի՝ գյուղատնտեսական նշանակության հող հանդիսացող անշարժ գույքի համար 15 տոկոս դրույքաչափ են սահմանել, ինչը վիճելի է, քանի որ ըստ իս՝ հողի հարկման ներկայում գործող սխեման պետք է իջեցման ուղղությամբ լրջորեն վերանայվի: Ի վերջո, տրամաբանությունն այն է, որ, եթե գյուղատնտեսական նպատակով է այդ հողն օգտագործվում, ապա դրանից ստացվող եկամուտը պետք է հարկվի, այլ ոչ թե հենց հողի համար հարկ վճարվի, քանզի դա կարող է պարզապես վանել մարդկանց գյուղատնտեսության մեջ ներդրումներ անելու ցանկությունից, ըստ այդմ՝ այդ սեկտորը կարող է բավական լուրջ պրոբլեմների առաջ կանգնել: Մի կարևոր դիտարկում էլ ունեմ՝ երբ ասվում է, որ պետք է գույքահարկի դրույքաչափերը մոտարկել շուկայական արժեքներին համապատասխան, ապա տեխնիկապես դա ֆիքսելը շատ բարդ է լինելու: Իմ կարծիքով՝ ճիշտը տարեսկզբին կադաստրային արժեքները շուկայական արժեքին մոտեցնելն է և հենց դա ելակետ համարելը:
Բարձրացված դրույքաչափերի մասով սահմանված պարտավորություններն ավելանալու են չորս տարվա ընթացքում՝ 2021թ-ի համար 25 տոկոս, 2022թ-ին՝ 50 տոկոս, 2023թ-ին՝ 75 տոկոս և 2024թ-ից արդեն այս սխեման լիարժեքորեն սկսելու է գործել: Այն, որ սրա արդյունքում իրենց շքեղությամբ և թանկարժեքությամբ աչքի ընկնող գույքի սեփականատերերը շատ լուրջ փաստի առաջ են կանգնելու և մտորելու առիթ են ունենալու՝ դա փաստ է: Նրանց համար այլևս լուրջ պրոբլեմ կարող է լինել այդպիսի շենք-շինություններ պահելը և, բնականաբար, դրանք արդեն վաճառքի կհանվեն, կփորձեն օր առաջ ձերբազատվել դրանցից, որի ժամանակ էլ շուկան արդեն իրենը կթելադրի:
