«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ՀՀ ՊՆ գլխավոր շտաբի նախկին պետ (1992-1995 թթ.), 1993 թ. պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար, գեներալ-լեյտենանտ Նորատ Տեր-Գրիգորյանցը (Ռուսաստան, Մոսկվա):
– Պարոն գեներալ, օրերս Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովը կրկին պատերազմով է սպառնացել՝ նշելով, որ ռազմական գործողությունների վերսկսման հնարավորությունը կտրուկ մեծացել է։ Հնարավոր համարո՞ւմ եք այս փուլում պատերազմի վերսկսումը։
– Ագրեսիվ Ադրբեջան պետության պաշտպանության նախարարը խոսում է այն մասին, որ ռազմական գործողություն է սկսելու։ Սա հրադադարի խախտում է, ի՞նչ խոսես այդ մասին, ի՞նչ ասես ագրեսորին։ Ի ցույց ամբողջ աշխարհի սպառնում է պատերազմով, ՄԱԿ-ը պետք է սա արձանագրի ու մեղադրի հրադադարի խախտման մեջ։ Ինչո՞ւ չեք հարցնում Հայաստանի պաշտպանության նախարարին՝ ինչ է խոսում, դուք ինձ հարգում եք որպես ռազմական գործիչ, բայց ճիշտ կլինի, որ նրանք պատասխանեն։ Ես միայն կարող եմ ասել՝ իրենք են խնդրել, որ հրադադար ստորագրեն, իսկ հիմա խոսում են պատերազմ սկսելու ցանկության մասին։ Պետք է պարզապես պատրաստ լինենք հնարավոր սադրանքի, հակառակորդին կապիտուլյացիայի ենթարկենք ու անհրաժեշտության դեպքում առաջ գնանք։ Այդ ահաբեկչական երկիրը ոչ միայն բանակի դեմ է կռվում, այլ խաղաղ բնակչի գլուխ կտրում, իսլամական պետության հետևորդն է փաստորեն, որին էլ աջակցում է Թուրքիան։ Ի՞նչ ասես ագրեսորին։
– Արդյունավետ համարո՞ւմ եք Ադրբեջանի հետ բանակցությունների այս շրջանը։
– Ես կարող եմ խոսել պարոն Լավրովի հայտարարության մասին։ Լավրովը բարձր որակի դիվանագետ է, ու այդ Մադրիդյան սկզբունքները Լավրովը չի ընդունել։ Ի՞նչ կապ ունի Լավրովը։ Պետք է խոսենք այն մասին, որ ընդունված փուլային տարբերակը հանցագործություն է, այստեղ խնդիրը Լավրովը չէ։ Այդ փուլային Մադրիդյան սկզբունքների մեջ նշվում է՝ նախ և առաջ հայկական զորքերը դուրս բերել Ղարաբաղից։ Իսկ այնտեղ Ղարաբաղի ազատագրման զորքն է այժմ, որը պաշտպանել է մեր տներն ու մեր ընտանիքները։ Բանակը մերն է, այն չի կարող դուրս գալ Ղարաբաղից։ Երկրորդ՝ ասում են վերադարձնենք փախստականներին 7 շրջաններ։ Գիտե՞ք՝ դրանք ինչ շրջաններ են։ Այդ շրջանները մինչ 1920-ական թվականները Ղարաբաղի տարածք էինք, իսկ 1921 թվականին բոլշևիկները Խորհրդային Հայաստանից խլեցին Ղարաբաղը ու տվեցին Ադրբեջանին։ Երբ 90-ականներին նրանք պատերազմ սկսեցին՝ ռմբակոծում էին ամբողջ Ղարաբաղը, բոլոր գյուղերը։ Իհարկե, ադրբեջանցիները պետք է իրենց կրակից փախնեին՝ ո՞ւր, իրենց հայրենիք՝ Ադրբեջան։ Տները թողել են, ինչո՞ւ թողեցին, թող կռվեին, բայց չէ՞ որ իրենց գնդակի տակ էին։ Ու ասում են, թե հայերն են մեղավոր։ Հիմա էլ խնդրում են փախստականներին վերադարձնել, իսկ ո՞ւր են նրանք։ Ցեղասպանության հետևանքով փախստական դարձած հայերը ամբողջ աշխարհում են սփռված, իսկ ադրբեջանցինե՞րը։ Ո՞վ է իրենց վռնդել, հիմա նրանք չեն կարող վերադառնալ այստեղ, որովհետև տարիներ շարունակ ենթարկվել են ադրբեջանական պրոպագանդայի ու ատելություն են տածում հայ ժողովրդի նկատմամբ։ Ուստի, այդ թեման ևս պետք է փակ համարել։ Կարող են Բաքվից ևս փախստականներ գտնել, բայց նրանք տարիներ շարունակ դաստիարակվել են հայ ժողովրդի նկատմամբ ատելություն տածելով, նրանք ո՞նց կարող են գալ, ապրել այդ տարածքներում։ Ղարաբաղի ժողովրդի թիկունքում թշնամի՞ բերենք, կարո՞ղ ենք այդպիսի հանցագործ առաջարկն իրականացնել՝ ոչ։ Դրա համար էլ Հայաստանում ղեկավար է փոխվում, որովհետև հայ ժողովուրդը հասկանում է ամեն ինչ։ Դեռ երբ ԱԳ նախարարը Նալբանդյանն էր, ես՝ որպես գեներալ, ռազմական ժողովուրդ նրան ասել եմ, որ Մադրիդյան սկզբունքները, այդ փուլային տարբերակը հանցագործություն են Հայաստանի, հայ ժողովրդի նկատմամբ։ Թող իրենք Նախիջևանը վերադարձնեն, ճանաչեն Ղարաբաղի անկախությունը, մենք ոչ մի բան չունենք վերադարձնելու։ Մենք ոչ ոքի չենք վռնդել, հենց Ադրբեջանն է վռնդել այդ մարդկանց՝ չպաշտպանելով այդ 7 տարածքները, հանձնել են ու գնացել, ի՞նչ կապ ունեն հայերը։ Նորից եմ կրկնում՝ անձամբ եմ Նալբանդյանին ասել, որ փուլային տարբերակը հանցագործություն է, ժամանակին Քոչարյանն էլ արդարացիորեն դեմ էր դրան։ Հիմա Լավրովից ի՞նչ եք ուզում, մարդը հարցին է պատասխանել ու ասել՝ սեղանին ինչ փաստաթուղթ կա։ Լավրովը չի կարող ասել, որ այդ փաստաթուղթն արդարացի չէ, որովհետև Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքականությունը նրան թույլ չի տալիս դա անել։
– Դուք գիտեք, որ այժմ Հայաստանի խորհրդարանում կա հանձնաժողով, որն ուսումնասիրում է Ապրիլյան պատերազմի հանգամանքները…
– Այո, ես հրաժարվեցի գալ, որովհետև կարծում եմ, որ պետք է բացթողումներն ի հայտ գան, կոնֆերանսներ անցկացվեն, բանակն էլ պատրաստ պահել այդպիսի բացթողումներ այլևս թույլ չտալու համար։ Իսկ նրանք, ովքեր թույլ են տվել բացթողումներ՝ պետք է սովորեցնեն, ոչ ոք գերի չի ընկել, գուցե քաոս է եղել, անհասկանալի գործողություններ են կատարվել։ Ես չեմ կարող պնդել, որովհետև 2016-ին այնտեղ չեմ եղել։ Մենք պետք է շատ ուժեղ լինենք, տնտեսապես զարգացած և ամբողջ հայությամբ՝ միավորված, միշտ պատերազմին պատրաստ։ Ադրբեջանական ժողովուրդը մեղավոր չէ, այն եփվում է իր ղեկավարության պանթյուրքիստական քաղաքականությամբ։
– Կարծում եք՝ պե՞տք է ի հայտ գան Ապրիլյան պատերազմի հանգամանքները։ Ուշագրավ է, որ, օրինակ, 1994 թվականին հրադադար կնքվեց Հայաստանի, Ղարաբաղի ու Ադրբեջանի միջև։ Իսկ ահա 2016-ին այն ժամանակվա ԳԽ շտաբի պետը Մոսկվայում հրադադար կնքեց Ադրբեջանի հետ՝ առանց Ղարաբաղի։ Եվ սա այն դեպքում, երբ ասվում էր, որ հայկական կողմը պատրաստվում էր հետ բերել կորցրած դիրքերը։ Ի՞նչ կարծիք ունեք, պե՞տք է պատերազմի իրական պատճառներն ի հայտ գան։
– Ադրբեջանն իր ժողովրդին մշտապես կորցրել է ղեկավարության ապաշնորհ քաղաքականության պատճառով։ Ես հիմա մի բան կասեմ։ Երբ 1994-ին հրադադարի կնքման ժամանակ Ղարաբաղից մասնակցում էին Բաբայանն ու Սերժ Սարգսյանը, Վազգեն Սարգսյանը, ես չէի մասնակցում բանակցություններին։ Վազգեն Սարգսյանը Հայաստանի անունից էր ստորագրում, իսկ Բաբայանն ու Սերժ Սարգսյանը Ղարաբաղի կողմից էին։ Դուք գիտեք այդ բոլոր մարդկանց։ Իսկ ահա այսօր բանակցությունների սեղանից Ղարաբաղին դուրս են թողնում։ Սպասեք՝ խոսում եք Ղարաբաղի մասին ու մարդկանց մոտ չե՞ք թողնում։ Իսկ հիմա՝ 2016-ին, թե ինչ է ստորագրել Խաչատուրովը՝ ես տեղյակ չեմ։ Ես գիտեմ Խաչատուրովին, նա փրկել է հայ ժողովրդին, երբ ադրբեջանցիները Արծվաշենից հայերին վռնդում ու սպանում էին։ Թե հետո ինչ է ստորագրել, կներեք, ես իր հետ կապ չեմ պահպանել։ Ես 1995-ին գնացել եմ, ես ղեկավարության մեջ չեմ եղել։ Ինձ Տեր-Պետրոսյանն ու Վազգեն Սարգսյանն ասում էին՝ խնդրում ենք մնացեք, տուն էլ կտանք, մեքենա էլ, ձեր շնորհիվ բանակ ունենք, երկիր ենք փրկել։ Բայց ես ասել եմ՝ ես քաղաքականությամբ չեմ զբաղվում, ինձ պաշտոն պետք չէ, ու եկա իմ ընտանիքի մոտ։
Նորից եմ ասում՝ չգիտեմ՝ ինչ է ստորագրել Խաչատուրովը, բայց նա հրաման է կատարել։ Իսկ հրամանը ենթակայի համար օրենք է։ Ո՞վ է հրաման տվել, ինչի՞ հիման վրա, հենց այդ մարդու հետ պետք է հարցերը պարզել։
Մարդը ՀԱՊԿ-ի գլխավոր քարտուղարն էր, խայտառակեցին ու դուրս հանեցին, ինչի՞ համար։ Քաղաքական հետապնդումը կտրականապես վտանգավոր երևույթ է։ Չի կարելի նման բաներ անել, պետք է այդ բոլոր հարցերը մանրամասն քննարկել ու նոր․․․
