«Եթե որևէ մեկը նախկինում նկարագրեր այն սցենարը, որը հիմա տեսնում ենք, և առաջարկեր նաև աղետի այլ սցենար, օրինակ՝ այլմոլորակայինների հարձակում, շատերը կասեին, որ իրենք ավելի շուտ հավատում են այլմոլորակայինների հարձակմանը, քան թե այն սցենարին, ինչ տեղի է ունենում այսօր»:
Կորոնավիրուսի ճգնաժամը շարունակում է հսկայական վնասներ հասցնել համաշխարհային տնտեսությանը, ու կրկին ուշադրության կենտրոնում էներգակիրների շուկան է: Երբ մարտի սկզբին խնդիրներ սկսվեցին նավթի շուկայում, և Brent տեսակի նավթի գինը ընկավ 30 տոկոսով, դա լուրջ ահազանգ էր խոշոր արտահանողների և առհասարակ համաշխարհային տնտեսության համար, առավել ևս եթե հաշվի առնենք, որ այդ ամենը տեղի էր ունենում կորոնավիրուսային ճգնաժամի սրման ֆոնին: Գների անկումը շարունակվեց նաև հետագայում: Բայց այն, ինչ տեղի ունեցավ այս չորեքշաբթի՝ ապրիլի 20-ին, գերազանցեց տնտեսագիտական կանխատեսումների և առհասարակ մարդկային երևակայության բոլոր սահմանները ու վստահաբար կգրանցվի պատմության դասագրքերում: Ինչպես մամուլն է գրում՝ ապրիլի 20-ին, Երևանի ժամանակով 21:56-ին, ամերիկյան WTI տեսակի նավթի 1 բարելի գինը ընկել է մինչև 0 դոլար, իսկ հետագա 1 ժամվա ընթացքում նավթի գինը 0-ից էլ ցածր է իջել՝ հասնելով պատմական մինիմումի: «Ազատություն» ռադիոկայանի հայկական ծառայությունը գրում է, որ պատմության մեջ առաջին անգամ WTI ապրանքանիշի 1 բարելը վաճառվել -(մինուս) 37, անգամ` -40 դոլարով: Այլ կերպ ասած` արտադրողները սկսել են իրենք վճարել գնորդներին նավթը տանելու համար՝ մտավախություն ունենալով, որ առաջիկայում պահեստարաններն այլևս կարող են չբավարարել:
Թե ի՞նչը բերեց սրան և ի՞նչ հետևանքներ կունենա սև ոսկու գների պատմական անկումը համաշխարհային տնտեսության համար՝ դեռ երկար կվերլուծեն մամուլում և փորձագիտական շրջանակներում: Վերլուծաբաններն ասում են, որ այս իրավիճակն առաջացել է կորոնավիրուսի համավարակի տարածման պատճառով: Նավթի գնանկումը կապված է պահանջարկի կրճատման և համաշխարհային պաշարների ավելցուկի հետ:
Իսկ սա լա՞վ է Հայաստանի համար, թե՞ վատ՝ նույնպես շատ հետաքրքիր հարց է: Կարելի է ասել, որ նավթի ռեկորդային գնանկումը ունի և՛ դրական, և՛ բացասական կողմեր: Էներգետիկ հարցերի փորձագետ Արա Մարջանյանը ասում է, թե պարտադիր չէ, որ նավթի գների անկումը բացասաբար ազդի Հայաստանի վրա, կարող են լինել նաև դրական էֆեկտներ: Այդ էֆեկտներից մեկը բենզինի գնի զգալի անկումն էր: Հիմնական ակնկալիքներից մեկը Հայաստանում այն է, որ նավթի գնանկումը կբերի նաև մյուս կարևոր էներգառեսուրսի՝ բնական գազի գների նվազեցմանը: Վերջին ամսվա իրադարձությունները ծանրակշիռ փաստարկ դարձան Հայաստանի կառավարության ձեռքին՝ առաջարկելու «Գազպրոմին» քննարկել ռուսական գազի գնի նվազեցման հարցը: Սակայն ռուսական կողմը, կարծես թե, այնքան էլ հակված չէ ընդառաջ գնալու այդ առաջարկին: Ճիշտ հակառակը: Եվ Ռուսատանի Դաշնության արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի վերջին հայտարարությունները դրա վառ վկայությունն են:
Թեմայի շուրջ «Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է գերմանացի միջազգայնագետ Ալեքսանդր Ռահրը:
– Պարոն Ռահր, ո՞րն էր այս ռեկորդային գնանկման պատճառը և ի՞նչ հետևանքներ այն կարող է ունենալ:
– Նավթի քաղաքականության ողջ պատմության մեջ նման բան դեռ չէր եղել, ուստի կարելի է տարբեր կերպ դա մեկնաբանել: Իհարկե, մենք գիտենք՝ ո՞վ է մեղավոր նավթի այս աղետալի անկման համար: Մեղավորը կորոնավիրուսն է, որը մարդկության պատմության մեջ առաջին անգամ կանգնեցրեց արտադրությունը ամբողջ աշխարհում: Ամբո՛ղջ աշխարհում: Եվ հատկապես արդյունաբերական խոշոր երկրներում: Նման բան չի եղել նույնիսկ պատերազմների ժամանակ: Ամեն ինչ կանգնած է, գործարանները փակ են, մարդիկ աշխատանքի չեն գնում, մեքենաներ չեն վարում, ինքնաթիռները չեն թռչում, և նավթի կարիք չկա: Եվ հիմա ընկերությունները կսկսեն սպասել, գոյատևել և պատրաստվել նրան, որ նավթի գինն, իհարկե, կրկին կբարձրանա այն բանից հետո, երբ վերջապես կարանտինային տնտեսությունների ժամանակաշրջանը կավարտվի, և երկրները քայլ առ քայլ կսկսեն բացել իրենց տնտեսությունները, մարդիկ կսկսեն արտադրել: Եվ այդ ժամանակ արդեն նավթի կարիք կլինի: Մեծ թռիչք, իհարկե, չի լինի, բայց այս ռեսուրսն այսօր այնքան էժան է, որ ավելի շուտ նավթ կգնեն, քան թե այլընտրանքային կամ վերականգնվող էներգետիկայի աղբյուրներ: Փողը կհերիքի միայն ավանդական աղբյուրների համար: Այնպես որ, պետք է զինվել համբերությամբ և սպասել: Ամբողջ հարցն այն է, թե որքա՞ն երկար կտևի տնտեսության կարանտինը: Կանխագուշակելն անհնար է:
– Նկատի ունեք, որ ոչ թե ՕՊԵԿ-ի երկրներն են մեղավոր, Սաուդյան Արաբիան, այլ պարզապես օբյեկտիվորեն նավթի մեծ ավելցուկ է առաջացել և գինը շեշտակիորեն ընկել է:
– Այո, ոչ ոք էլ մեղավոր չէ: Յուրաքանչյուրն իր ձևով է գործել, ամեն մեկն իր շահերն է պաշտպանել, դա նորմալ է: Պարզապես կանգնել է ամբողջ համաշխարհային տնտեսությունը: Դա է պատճառը: Նման բան ոչ ոք չէր կարող երևակայել: Եթե որևէ մեկը նախկինում նկարագրեր այն սցենարը, որը հիմա տեսնում ենք, և առաջարկեր նաև աղետի այլ սցենար, օրինակ՝ այլմոլորակայինների հարձակում, շատերը կասեին, որ իրենք ավելի շուտ հավատում են այլմոլորակայինների հարձակմանը, քան թե այն սցենարին, ինչ տեղի է ունենում այսօր: Սա ցույց է տալիս իրավիճակի անհեթեթությունը: Հանգամանքների աննախադեպ զուգադիպումը բերեց նրան, որ ամբողջ աշխարհի տնտեսությունն այսօր կանգնած է: Հարցն այն է, թե որքա՞ն սա կտևի: Եթե համաճարակը արդյունաբերական խոշոր երկրներում չկրկնվի, – Ամերիկայում, Գերմանիայում, Իտալիայում վարակի տեմպերը, կարծես թե, նվազում են, – եթե նոր ալիք չլինի, ապա այդ դեպքում, կարծում եմ, հունիսին տնտեսությունը կսկսի բացվել, և նավթի գները կրկին կսկսեն բարձրանալ:
– Իսկապես սա, կարծես, ֆանտաստիկայի ժանրից լինի: Ինչպե՞ս կարող է նավթի գինը -40 դոլար լինել: Ինչպե՞ս սա պատահեց:
– Հիմա դա ոչ ոք չի կարող ասել, կանխատեսումներն անելն այս պահին շատ դժվար է: Սա մի ընդհանուր, աննախադեպ մարտահրավեր է՝ ի դեմս համավարակի: Այն կարող է վերադառնալ և կարող է այդքան շուտ չնահանջել: Երկրները ամեն օր տարբեր որոշումներ են ընդունում. մի օր ուզում են բացել տնտեսությունը, հետո նորից փակում են: Ուստի գալիք զարգացումները կանխատեսելն անհնար է: Բայց ինձ թվում է՝ մայիս ամսին շատ դժվար է լինելու: Մայիսին, ըստ երևույթին, տնտեսությունները չեն բացվի, բայց մայիսի վերջին, հունիսին դրանք պետք է, որ բացվեն, և իրավիճակը աստիճանաբար, դանդաղ կսկսի կարգավորվել:
– Այս վերջին օրերին տրամադրությունները թե՛ մեր երկրում և թե՛ այլ երկրներում, կարծես թե, փոխվում են, մարդիկ փոխում են իրենց վերաբերմունքը, ավելի անտարբեր են դարձել, սկսել են այլ կերպ նայել այս ամենին: Երկրներն էլ հասկանում են, որ այս ամենը կարող է շատ երկար տևել ու ստիպված են պարզապես հարմարվել այս իրավիճակին ու կամաց-կամաց վերականգնել բնականոն կյանքը, որովհետև հնարավոր չէ անվերջ տնտեսությունը կանգնեցրած վիճակում պահել: Այս տեսանկյունից որքանո՞վ է հավանական, որ տնտեսությունը շուտով կվերագործարկվի:
– Գիտեք, մենք ապրում ենք մարդասիրական աշխարհում, 21-րդ դարը մարդասիրության դար է, գրեթե բոլոր երկրներում ժողովրդավարություն է: Եթե այս աղետը 150 տարի առաջ տեղի ունենար՝ գուցե այլ որոշումներ լինեին: Կասեին՝ թող երիտասարդները աշխատեն, իսկ ծերերն էլ, ինչ արած, թող իրենց վտանգի ենթարկեն կամ նստեն տանը: Բայց մենք ապրում ենք մարդասիրության ժամանակաշրջանում և մարդասիրական հասարակություններում, ժողովրդավարական երկրներում և բոլորը, բացառությամբ մի քանիսի, ընդունեցին այն որոշումները, որ մենք տեսանք: Այն է՝ առաջին հերթին փրկել ավագ սերնդի, ծերերի կյանքը: Ծերերը ռիսկային գոտում են և նրանցից յուրաքանչյուր 5-րդը վարակվում է կորոնավիրուսով: Դրա համար էլ որոշեցին կանգնեցնել տնտեսությունը: Հարցն այն է, թե ինչքա՞ն երկար կարող ենք մեզ նման բան թույլ տալ: Սա մեծ հարց է, որն այսօր քննարկում են բոլոր կառավարությունները:
– Այսօր Հայաստանում ակտիվորեն քննարկվում է նաև գազի գնի հարցը: Հայկական կողմն առաջարկում է նվազեցնել ռուսական գազի գինը, բայց ռուսական կողմն առայժմ նման պատրաստակամություն ցույց չի տալիս: Նավթի գների անկումը կազդի՞ գազի գնի վրա:
– Այս պահին անհնար է կանխատեսել, քանի որ չգիտենք, թե ինչպես կզարգանան իրադարձությունները Ռուսաստանում: Այս պահի դրությամբ Ռուսաստանը համաճարակի զարգացման տեմպերով հետ է մնում Գերմանիայից, Իտալիայից, Չինաստանից, հետևաբար տնտեսության կանգնեցման գործընացն այնտեղ մեկ կամ երկու շաբաթ ավելի երկար կտևի, քան Արևմտյան Եվրոպայում: Ուստի հարկավոր է հաղթահարել այս վիճակը: Տեսնենք: Հույսն այն է, որ Չինաստանը և ասիական երկրները, որոնք շատ արագ դուրս են գալիս ճգնաժամից, կրկին նավթի պահանջարկ կունենան:
