Հայկական Զինված ուժերի զորախումբն այս տարի մասնակցելու է Վրաստանում կայանալիք բազմազգ զորավարժություններին: Այս մասին հինգշաբթի օրը՝ փետրվարի 27-ին, ՀՀ ՊՆ վարչական համալիրում տեղի ունեցած ասուլիսին հայտարարել է Վրաստանի պաշտպանության նախարար Իրակլի Ղարիբաշվիլին, որն այս շաբաթ երկօրյա պաշտոնական այցով ժամանել էր Հայաստան:
«Մեծ ուրախություն է, որ Հայաստանի Զինված ուժերը Վրաստանում մասնակցելու են ՆԱՏՕ-ի անդամ և գործընկեր երկրների բազմազգ վարժանքին», – ասել է Վրաստանի պաշտպանության նախարարը:
Ի՞նչ նշանակություն ունեն ՆԱՏՕ-ի զորավարժությունները
Սրանք բազմազգ զորավարժություններ են, որոնք անցկացվում են ամեն տարվա ամռան ամիսներին՝ ՆԱՏՕ-ի (Հյուսիսատլանտյան դաշինք) անդամ և գործընկեր պետությունների ձևաչափով: Ըստ էության, սրանք Միացյալ Նահանգների (ԱՄՆ) հովանու ներքո անցկացվող վարժանքներ են, քանի որ դրանց հիմքում Հյուսիսատլանտյան դաշինքի առաջատար այս պետության և ՆԱՏՕ-ի անդամակցմանը ձգտող Վրաստանի ռազմաքաղաքական համագործակցությունն է: Այս շարքում կարելի է նշել, օրինակ, «Agile Spirit» («Ճարպիկ ոգի») և «Noble Partner» («Արժանի գործընկեր») բազմազգ զորավարժությունները, որոնց Հայաստանը նախկինում մասնակցել է կամ առնվազն հրավիրվել է մասնակցելու: Իսկ Հայաստանից, Վրաստանից և Միացյալ Նահանգներից բացի՝ հրավիրվում են նաև ՆԱՏՕ-ի անդամ և գործընկեր մի շարք երկրներ, օրինակ՝ Մեծ Բրիտանիան, Գերմանիան, Թուրքիան, Ուկրաինան, Բուլղարիան, Սլովենիան, Ադրբեջանը և այլն: Ադրբեջանի և Հայաստանի համատեղ մասնակցության հարցը, բնականաբար, առաջացնում է որոշ խնդիրներ: Եղել են դեպքեր, երբ Հայաստանն է մասնակցել այս կամ այն վարժանքներին, բայց Ադրբեջանը չի մասնակցել, և եղել են դեպքեր, երբ հայկական կողմը վերջին պահին չեղարկել է իր մասնակցությունը, և դրանից հետո մասնակիցների ցուցակում ընդգրկվել է Ադրբեջանը:
Թե ինչպես կլինի այս տարի՝ ցույց կտան հետագա զարգացումները: Բայց այս պահի դրությամբ շատ կարևոր է հասկանալ, թե Հայաստանի մասնակցությունը Վրաստանում՝ ՆԱՏՕ-ի հովանու ներքո անցկացվող զորավարժությանը, նեղ ռազմական նշանակությունից բացի, քաղաքական ի՞նչ նշանակություն ունի ոչ միայն հայ-վրացական հարաբերությունների համար, այլև Հայաստան-ՆԱՏՕ փոխգործակցության խորացման տեսանկյունից:
ՆԱՏՕ-ն՝ իբրև անվտանգության այլընտրանքային համակարգ
Հայտնի է, որ Հայաստանը Ռուսաստանի Դաշնության ռազմավարական դաշնակիցն է, ՀԱՊԿ (Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն) անդամ պետություն: Որքանո՞վ է Ռուսաստանը վստահելի՝ իբրև ռազմավարական դաշնակից և որքանո՞վ է ՀԱՊԿ կոչվող ռազմաքաղաքական կազմակերպությունը օգնում Հայաստանի անվտանգության ամրապնդմանը և ռազմական ուղղակի սպառնալիքներին դիմագրավելու գործին՝ քննարկման այլ թեմա է: Պարզ է, իհարկե, որ այստեղ կան լուրջ հարցեր, որոնք մինչ օրս սպառիչ պատասխան չեն ստացել: Բայց ամեն դեպքում ակնհայտ է, որ Հայաստանն այսօր, ըստ էության, անվտանգության այլ համակարգում է, քան այն դաշինքը, որին հարևան Վրաստանն ձգտում անդամակցել, եթե չասենք՝ հակադիր, մրցակից բևեռում է:
Բայց չենք մոռանում, որ Սառը պատերազմը վաղուց ավարտվել է, «երկաթե վարագույրը» վաղուց արդեն չկա, ու ժամանակակից աշխարհն, իր նորագույն տեխնոլոգիաներով, ավելի բարենպաստ պայմաններ է ստեղծում զարգացող երկրների համար՝ բազմազանեցնելու իրենց արտաքին քաղաքականությունն ու ռազմական դիվանագիտությունը: Անշուշտ, Արևմուտք-Արևելք կամ ԱՄՆ-Ռուսաստան աշխարհաքաղաքական մրցակցությունն այսօր էլ պահպանվում է, բայց Հայաստանը, շնորհիվ իր արտաքին քաղաքականության առանձնահատկությունների, շնորհիվ իր դիվանագիտական ճկունության, կարողանում է բարեկամական, բարձր մակարդակի հարաբերություններ պահպանել աշխարհաքաղաքական մրցակից կամ հակառակորդ տարբեր տերությունների մինչև՝ ինչպես, օրինակ, Ռուսաստանի և Միացյալ Նահանգների կամ Միացյալ Նահանգների և Իրանի, Ռուսաստանի և Վրաստանի, Իրանի և Իսրայելի և այլն: Դիվանագիտության հենց այս տրամաբանության մեջ են տեղավորվում Հայաստան-ՆԱՏՕ գործընկերային հարաբերությունները:
Տեսականորեն, իհարկե, ՆԱՏՕ-ն անվտանգության համակարգի հրաշալի այլընտրանք է գլխավորապես ձևական նշանակություն ունեցող ՀԱՊԿ-ին: Բայց, նախ, Երևանը երբևէ ցանկություն չի հայտնել անդամակցելու Հյուսիսատլանտյան դաշինքին, նման քաղաքականություն չկա, երկրորդն էլ՝ ներկայիս պայմաններում դա պարզապես իրատեսական չէ՝ մի շարք պատճառներով: Բայց դա չէ հարցը: Ամեն դեպքում ոլորտի մասնագետներն ասում են, որ ՆԱՏՕ-ի և ԱՄՆ-ի հետ համագործակցության շնորհիվ Հայաստանը լուծում է մի շարք կարևոր խնդիրներ, օրինակ՝ բարեփոխումների իրականացումը բանակում, Զինված ուժերի տարբեր օղակների, ենթակառուցվածքների արդիականացումը, շատ կարևոր փորձի ձեռքբերումը միջազգային խաղաղապահ առաքելությունների կազմում, լրացնում է անվտանգության ոլորտի որոշ բացեր, մի խոսքով՝ ստանում է այն, ինչ չի ստանում Ռուսաստանի և ՀԱՊԿ-ի հետ համագործակցության շրջանակներում: Ըստ էության, սա փոխլրացման քաղաքականությունն է, որին այս կամ այն մոդելով հետևել են նախորդ բոլոր երեք նախագահների վարչակազմերը: Իսկ վարչապետ Փաշինյանի վարչակազմը կշարունակի՞ քաղաքական նույն գիծը, թե՞ արտաքին քաղաքականության այս կոնցեպտում կարող են որոշ փոփոխություններ, ճշգրտումներ կամ վերանայումներ լինել: Այս իմաստով ակտիվությունը ՆԱՏՕ-ի ուղղությամբ կարող է շատ կարևոր ցուցիչ լինել:
Հայ-վրացական «պրագմատիկ» ռազմական համագործակցությունը
Վրաստանի պաշտպանության նախարար Իրակլի Ղարիբաշվիլին իր խոսքում նշել է, որ հայկական կողմի հետ խոսել են տարածաշրջանային մարտահրավերներին դիմակայելու և միասնական ջանքերով տարածաշրջանում վերջնական խաղաղության և կայունության հասնելու մասին: Ընդհանրապես պաշտոնական Թբիլիսին իր հռետորաբանության մեջ միշտ կարևոր տեղ է հատկացնում տարածաշրջանային անվտանգությանն ու տարածաշրջանային համագործակցությանը: Վրացի քաղաքագետ Գելա Վասաձեն նույնպես մեծ կարևորություն է տալիս տարածաշրջանային համագործակցությանը՝ ասելով, որ մենք՝ հարավկովկասյան երկրներս, պետք է միասին ապահովենք տարածաշրջանի անվտանգությունը: Այս իմաստով թե՛ հայ-վրացական ռազմաքաղաքական հարաբերությունների զարգացումը երկկողմ ձևաչափով և թե՛ բազմակողմ համագործակցության զարգացումը, այդ թվում՝ ՆԱՏՕ-ի հովանու ներքո անցկացվող նմանատիպ զորավարժությունները կարևոր են և օգտակար:
«Եթե մեր երկու երկրների քաղաքացիական պաշտոնյաները համագործակցում են, ապա պետք է համագործակցեն նաև զինվորականները: Սա շատ նորմալ է: Սա Վրաստանի պաշտպանության ներկայիս նախարարի առաջին այցն է և այն, իհարկե, հետաքրքիր է: Անշուշտ, պետք է նշել, որ Վրաստանի և Հայաստանի ռազմական համագործակցության զարգացման հարցը բավական պրագմատիկ է թեկուզ այն պատճառով, որ Հայաստանը ՀԱՊԿ անդամ է, իսկ Վրաստանը ձգտում է միանալ ՆԱՏՕ-ին: Այնպես որ չեմ կարծում, թե լուրջ հեռանկարներ կան: Բայց այն, ինչ հնարավոր է անել, պետք է անել», – «Առաջին լրատվական»-ի զրույցում նշեց Գելա Վասաձեն:
ՆԱՏՕ-ի «պրովայդերը»
Անդրադառնալով այն հարցին, թե որքանո՞վ է Վրաստանը նպաստում Հայաստան-ՆԱՏՕ հարաբերությունների զարգացմանը՝ մեր զրուցակիցն ասում է, թե Վրաստանը ՆԱՏՕ-ի «պրովայդերն» է Հարավային Կովկասում և կատարում է իր այդ գործառույթը: Իսկ ՆԱՏՕ-ն էլ իր հերթին աշխարհի ամենաառաջադեմ ռազմաքաղաքական դաշինքն է աշխարհում տեխնոլոգիական և քաղաքական առումներով: Հետևաբար, ՆԱՏՕ-ի փորձին ծանոթանալն ամենևին էլ չի խանգարի հայ զինվորականներին:
Իդեալական տարբերակը՝ Հարավային Կովկասի համար
Վասաձեն, իհարկե, չի մոռանում ընդգծել, որ տարածաշրջանային անվտանգությունն ուժեղացնելու և կայունություն հաստատելու համար առաջին հերթին պետք է լուծել առկա կոնֆլիկտները: Սա իդեալական հեռանկարն է, որին պիտի ձգտեն հարավկովկասյան ժողովուրդները: Եվ ընդհանրապես, վրացի փորձագետի համոզմամբ, Հարավային Կովկասի համար իդեալական տարբերակը բոլոր երեք երկրների՝ Վրաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի անդամակցումն է Հյուսիսատլանտյան դաշինքին:
Վրաստանը արդեն իսկ ՆԱՏՕ-ի անդամ է
Ինչ վերաբերում է Վրաստան-ՆԱՏՕ հարաբերություններին, ապա չնայած շատ ու շատ սկեպտիկների կարծիքներին՝ Գելա Վասաձեն հավատացած է, որ եվրատլանտյան կողմնորոշում ունեցող Վրաստանի անդամակցումը ՆԱՏՕ-ին ամենևին էլ սարերի ետևում չէ: Ավելին, վրացի փորձագետն ասում է, որ ինչ-որ առումով Վրաստանն արդեն իսկ ՆԱՏՕ-ի անդամ է: Նրա խոսքերով՝ այսօր Վրաստանը համագործակցության այնպիսի մակարդակ ունի Միացյալ Նահանգների և ՆԱՏՕ-ի հետ, որ ֆորմալ անդամակցումը սկզբունքային նշանակություն չունի Վրաստանի համար:
«Ռազմատեխնիկական համագործակցության տեսանկյունից անդամակցումը սկզբունքային նշանակություն չունի: Այն ունի քաղաքական նշանակություն: Այլ հարց է, որ մեր իշխանությունները մինչև վերջ չեն օգտագործում ՆԱՏՕ-ի հետ հարաբերությունները՝ ճիշտ այնպես, ինչպես մինչև վերջ չեն օգտագործում Եվրամիության հետ հարաբերությունները՝ Վրաստանի զարգացման ու առաջխաղացման նպատակով: Բայց ակնհայտ է, որ ֆորմալ անդամակցումը ՆԱՏՕ-ին այսօր այդքան կարևոր չէ Վրաստանի համար, որքան բանակաշինությունն ու ժողովրդավարական ինստիտուտների կառուցումը», – ասում է Վասաձեն՝ ընդգծելով, որ ՆԱՏՕ-ն ռազմաքաղաքական և արժեքահեն դաշինք է, որը կարևորում է ժողովրդավարությունը, ազատ խոսքը, ազատ ընտրությունները, իրավական պետությունը:
Ռազմական չափանիշներով Վրաստանը, ըստ Վասաձեի, պատրաստ է անդամակցելու ՆԱՏՕ-ին: Բայց արդյո՞ք պատրաստ է ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների, ազատ ընտրությունների չափանիշներով. իր իսկ բարձրացրած հարցին վրացի քաղաքագետը պատասխանում է՝ հենց դա պիտի ապացուցի Վրաստանը:
«Եթե մենք պատրաստ չենք, ապա ես կարծում եմ, որ հարկավոր է նախ պատրաստվել, կատարել «տնային աշխատանքը» և հետո միայն ձևակերպել անդամակցումը»:
