ՌԴ նախագահ Պուտինը Դիվանագետի օրվա առիթով ունեցած ելույթում խոսել է այն մասին, որ աշխարհը հասել է ռազմական լարվածության բավականին վտանգավոր սահմանագծի՝ նշելով, որ դիվանագետներից պահանջվում է ջանքի բազմապատկում՝ կայունության, արդարացի աշխարհակարգի ձևավորման համար:
Ի՞նչ է արդարացի աշխարհակարգը՝ ըստ ՌԴ նախագահի, ո՞րն է դա: Այն, ինչ 75 տարի առաջ գծվել է Յալթայում՝ Ռուզվելտի, Ստալինի և Չերչիլի մասնակցությամբ կոնֆերանսո՞ւմ, թե՞ ՌԴ նախագահը ունի աշխարհակարգի վերաբերյալ այլ պատկերացում: Պուտինը մեկ անգամ չէ, որ դրսևորել է իր համակրանքը Ստալինի նկատմամբ՝ առնվազն քարոզչական տիրույթում դրա էֆեկտիվության ակնկալիքով: Դա հիմք է տալիս եզրակացնելու, որ հենց Ստալինի մասնակցությամբ գծված այդ աշխարհակարգն էլ նա դիտարկում է «արդարացի»: Առավել ևս, որ Պուտինը ԽՍՀՄ փլուզումն էլ անարդարացի է համարել և գնահատել իբրև 20-րդ դարի աշխարհաքաղաքական աղետ:
Բանն այն է, որ Յալթայի աշխարհակարգը փլուզվեց հենց ԽՍՀՄ փլուզումով: Միաժամանակ, ՌԴ նախագահը հայտարարել է, որ նոր աշխարհակարգի շուրջ քննարկումները պետք է տեղի ունենան ՄԱԿ ԱԽ-ի 5 մշտական անդամների առաջնային մասնակցությամբ: Այդ մասին նա հայտարարեց ամենամյա ուղերձում, նաև Իսրայելում՝ Հոլոքոստի 75-րդ տարելիցի կապակցությամբ միջազգային համաժողովում: Դա նշանակում է, որ «նոր Յալթան» Պուտինը տեսնում է արդեն ոչ թե 3, այլ հինգ սուբյեկտի մասնակցությամբ՝ ներառյալ Ֆրանսիան ու Չինաստանը: Բայց հատկանշական է, որ առաջնայինների շարքից նա փաստորեն դուրս է թողնում այնպիսիններին, ինչպիսիք են՝ Գերմանիան, Իրանը, Թուրքիան, Իսրայելը: Հնարավոր է, որ նա բավականին իրատես է և չի պատկերացնում նոր Յալթա, այլ «արդարացի աշխարհակարգ» ասելով նկատի ունի նոր իրողությունների պայմաններում ձևավորվելիք աշխարհակարգը:
Այդ հանգամանքը շատ կարևոր է Հայաստանի համար՝ թե՛ այն տեսանկյունից, որ գործ ունենք Հայաստանի հետ սերտ հարաբերության մեջ գտնվող մի ուժային կենտրոնի հետ, որի այս կամ այն շարժը շոշափում է Հայաստանի շահերը, և թե՛ գործնականում բավականին առանցքային մի հարցի՝ նոր աշխարհակարգի շուրջ մեր ռազմավարական դաշնակից համարվող պետության դիրքորոշման հետ:
Բանն այն է, որ եթե խոսքը վերաբերում է նոր Յալթային, այդ աշխարհակարգի վերականգնմանը, ապա այստեղ Հայաստանի համար կա լուրջ մտահոգության տեղիք, որովհետև Հայաստանն այդ աշխարհակարգում դերակատար չէր, այլ ածանցյալ՝ որպես ԽՍՀՄ մաս: Հայկական շահերը, որ ոտքի տակ էին գցվել դեռ Առաջին աշխարհամարտից հետո, Երկրորդ աշխարհամարտից հետո ոչ միայն չվերականգնվեցին, այլև փաստորեն էլ ավելի կոնսերվացվեցին: Միայն Յալթայի փլուզումն էր, որ աշխարհաքաղաքական արդիական գործընթաց բերեց հայկական սուբյեկտությունը՝ ծանր ու դժվարին պայքարի և հաղթանակի գնով: Խոսքն Արցախի շարժման, անկախության ձևավորման, պատերազմի պայմաններում անկախ պետականության կերտման մասին է:
Ըստ այդմ՝ եթե Հայաստանի ռազմավարական դաշնակից համարվող պետության նախագահը «արդարացի աշխարհակարգ» ասելով նկատի ունի Յալթայի վերբեռնումը, ապա դա նշանակում է, որ այդ աշխարհակարգում նա Հայաստանը դարձյալ տեսնում է ածանցյալ դերում: Իսկ դա նշանակում է ոչ միայն լրջագույն խորհելու առիթ, այլև մարտահրավերի նախապատրաստվելու ազդակ: Եթե այդուհանդերձ ՌԴ նախագահը խոսում է իսկապես արդարացի աշխարհակարգի մասին՝ նոր, այդ թվում և հայկական սուբյեկտությամբ ձևավորված իրողությունները հաշվի առնելով, ապա նա այդ աշխարհակարգի շրջանակում պետք է դիտարկի նաև այդ իրողությունների ճանաչումը, ինչպես ԱՄՆ-ն է ճանաչում իր դաշնակից Իսրայելի արձանագրած իրողությունները:
Պատրա՞ստ է դրան ՌԴ նախագահը, ՌԴ քաղաքական իսթեբլիշմենտը ընդհանրապես: Այդ հարցը չունի խորքային ռազմավարական պատասխան. թեև 2016-ի ապրիլյան պատերազմին նախորդած հակահայկական քաղաքականությունը ներկայումս չի նշմարվում, կան փոփոխության էական դրվագներ, սակայն դրանք իրենց բնույթով շարունակում են ավելի շատ լինել մարտավարական, քան ռազմավարական ռեժիմում:
Մյուս կողմից՝ անկասկած է նաև, որ արդարացի աշխարհակարգում իր տեղն ու դերը հայ ժողովուրդը, հայկական պետականությունը պետք է կերտի ինքը, ոչ թե Պուտինը կամ Թրամփը: Հենց դրանից՝ այդ կերտման ուժգնությունից, հաստատակամությունից և ռազմավարական խորությունից է կախված լինելու, թե ինչ իրողություն են ճանաչելու նրանք:
