«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ՀԱԿ փոխնախագահ Լևոն Զուրաբյանը:
– Հարգելի՛ Զուրաբյան, ՀԱԿ-ն օրերս հայտարարություն է տարածել՝ առաջարկելով վերադառնալ կիսանախագահական մոդելին. ինչո՞ւ եք հիշել այդ մոդելի մասին հենց այս շրջանում:
– Նախ՝ մենք երբեք չենք մոռացել այդ մոդելի մասին: Հայտարարություն ենք արել շատ պարզ պատճառով: Նախորդ տարվա դեկտեմբերի 30-ին կառավարության, Նիկոլ Փաշինյանի կողմից որոշում է ընդունվել այն մասին, որ մոտ մեկ ամսվա ընթացքում պետք է ստեղծվի սահմանադրական հանձնաժողով, որը պետք է մշակի սահմանադրական փոփոխությունները՝ կառավարության որոշմամբ ընդունված 2019-23թթ. դատական և իրավական ռեֆորմների ռազմավարությանը համապատասխան: Երբ կարդում ես այդ ռազմավարությունը, տեսնում ես, որ այնտեղ ինչ ասես կա, բայց չկա կառավարման մոդելին վերաբերող հարցը:
– Իսկ ինչո՞ւ պետք է լիներ:
– Շատ պարզ պատճառով: 2015թ. ի՞նչ արեց Սերժ Սարգսյանը, որն էլ նաև բերեց «Մերժի՛ր Սերժին» շարժման ծավալմանը և ի վերջո հեղափոխության. նա, փաստորեն, կեղծելով հանրաքվեն, կեղծելով կես միլիոն ձայն, խորհրդարանական կառավարման մոդելը փաթաթեց մեր ժողովրդի վզին՝ հակառակ նրա կամքին: Դրանով նա մեկ նպատակ էր հետապնդում՝ վերացնել այն սահմանադրական արգելքը, որը թույլ չէր տալիս Հայաստանի ղեկավար լինել 2 ժամկետից՝ 10 տարուց ավելի: Եվ եղավ հեղափոխություն:
– Նույնը կարող եք ասել երկրորդ նախագահի կապակցությամբ, որը նույնպես փոխեց Սահմանադրությունը…
– Ճիշտ եք: Մենք խոսում ենք կառավարման մոդելի մասին. կիսանախագահական մոդելը գիտության մեջ հայտնի է որպես նախագահական-խորհրդարանական մոդել, որի հիմնական իմաստն այն է, որ նախագահը և խորհրդարանը համագործակցելով ստեղծում են կառավարությունը: Այդ մոդելը հայ ժողովրդի կողմից ընդունվել է 1991թ. օգոստոսի 1-ին: Մենք ժառանգել էինք Խորհրդային Միությունից խորհրդարանական կառավարման համակարգը, որը ֆորմալ էր… Այդ ժամանակ մեր նորանկախ պետականության առաջին ակտերից մեկը եղել է կիսանախագահական կառավարման համակարգին անցումը: Դրա համար նախագահի պաշտոն ստանձնելու մասին օրենք ընդունվեց, և Լևոն Տեր-Պետրոսյանը նախագահ ընտրվեց լեգիտիմագույն ընտրություններով: Կիսանախագահական կառավարման մոդելը 91թ. լեգիտիմորեն է ընդունվել, իսկ 2015թ. ժողովուրդը չի ընդունել խորհրդարանական կառավարման մոդելը, այլ մերժել է. հայ ժողովրդի կամքը բռնաբարվել է 2015թ. դեկտեմբերի 6-ի չարաբաստիկ հանրաքվեով, և հենց բռնաբարության հետևանքն էր նաև այն ապստամբությունը, որը բերեց Ս. Սարգսյանի հրաժարականին և թավշյա հեղափոխությանը: Եվ հիմա որևէ մեկի մտքով չի՞ անցել, որ այժմ կա կառավարման մոդել, որը չի ընդունվել ժողովրդի կողմից. այս հարցը պետք է այսպես մնա՞, հայ ժողովուրդն ի՞նքը չպետք է որոշի՝ ինչ կառավարման մոդելով ապրել:
– Հիմա ինչո՞վ է խանգարում խորհրդարանական մոդելը պետություն կառուցելուն:
– Հաջող դեմոկրատիաներն այն դեմոկրատիաներն են, որոնք մեկ անգամ ընդունում են կառավարման մոդել, դրանից հետո խաղի կանոնները երբեք չեն փոխվում, և ստեղծվում է իրավիճակ, որ ոչ մի նոր կառավարիչ, իշխող ուժ չի կարող սահմանադրական փոփոխությունները ծառայեցնել իր իշխանական նպատակներին: Մեր կայուն կառավարման մոդելից շեղել են, մեզ զրկել են նախագահ ընտրելու իրավունքից…
– Կարող ենք թվարկել մի շարք երկրներ, որոնք խորհրդարանական կառավարման մոդելով են կառավարվում և շատ արագ զարգանում են, խնդիրը կարծում եմ, մոդելը չէ:
– Խնդիրը նաև կառավարման մոդելն է: Իսկապես կան սահմանադրական միապետություններ, որոնք ունեն թագավոր…, և այնտեղ պահպանվում է կառավարման կայունությունը… Պոստսովետական երկրներում, օրինակ՝ Մոլդովայում խորհրդարանական կառավարման համակարգը բերել է կատաստրոֆայի՝ ամեն օլիգարխ իր կուսակցությունն է ստեղծել, իրենց փողերով կռվում են պատգամավորական տեղերի համար, ստեղծում են ֆրակցիաներ, հետո սկսում են երկիրը բաժանել իրար մեջ:
– Այս պահին մեզ այդպիսի բան սպառնո՞ւմ է:
– Այս պահին չի սպառնում, որովհետև ունենք հեղափոխական վերելք և մի քաղաքական ուժ կարողացել ստանալ ժողովրդի բացարձակ վստահությունը: Բայց խոսքս վերաբերում է երկարաժամկետ հետևանքներին: Եթե Հայաստանը պահպանի խորհրդարանական համակարգը, քաղաքականությունը կարող է վերածվել կենցաղային քաղաքականության, և Մոլդովայի սցենարը կարող է իրագործվել նաև Հայաստանում… ԲՀԿ-ն սկզբից Սահմանադրությանն ասում էր ոչ, բայց հետո ասաց՝ այո: Հենց դա ցույց է տալիս օլիգարխների կողմից կազմված ուժերի հեղհեղուկությունը և նրանց հետ հետևողական դաշինք կազմելու անհնարինությունը: Տեսեք՝ ինչ է կատարվում. «Լուսավոր Հայաստանը» ընդդիմությո՞ւն է, դա էլ մեկ այլ օլիգարխի՝ Միքայել Մինասյանի կողմից ստեղծված պրոյեկտ է: Հարցն այն է, որ իրականում այսօր խորհրդարանում չունենք ընդդիմություն. մենք կարող ենք ունենալ գողական հարցերով ընդդիմություն, օլիգարխների շահերը պաշտպանող ընդդիմություն, ինչ-որ այլ շահեր պաշտպանող ընդդիմություն, բայց չունենք գաղափարական ընդդիմություն:
– Հետհեղափոխական օբյեկտիվ իրավիճակ է:
– Հենց դա եմ ասում. այսօր փրկություն է, որ կա հեղափոխական ուժ, որն ունի գաղափարական հենք, թեև թերություններով, բայց ինչ-որ գիծ տանում են. այլ հարց է՝ հաջող թե ոչ, բայց կա կոնկրետ քաղաքական թիմ և քաղաքական ծրագիր: Բայց ամեն հինգ տարին մեկ ժողովուրդը չի կարող հեղափոխություն անել, և մենք կգանք օլիգարխիզացիային, երբ կոնկրետ մարդկանց փողային մեշոկների շահերը հետապնդող կուսակցությունները կզավթեն քաղաքական դաշտը Հայաստանում:
– Բայց ձեր նշած օլիգարխները Հայաստանում ծնվել են կիսանախագահական մոդելով կառավարվող Հայաստանում:
– …Որովհետև դեմոկրատիա չկար, դիկտատուրա էր, ավտոկրատիկ ռեժիմ: Եթե որևէ երկրում դեմոկրատիա չկա, կառավարման մոդելը նշանակություն չունի, բացի կիսանախագահական մոդելի մի նշանակությունից՝ գոնե կա երկու ժամկետից ավելի պաշտոնավարման արգելքը: Իսկ հիմա կունենանք օլիգարխիզացիա՝ դեմոկրատիայի պայմաններում՝ ժողովրդավարական ռեժիմի մեջ:
Հարցազրույցն ամբողջութամբ՝ տեսանյութում:
