«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է 1994-98թթ. Կենտրոնական բանկի նախագահ Բագրատ Ասատրյանը:
– Հրապարակվել են մի քանի տվյալներ տնտեսական ցուցանիշների վերաբերյալ. եկեք առանձնահատուկ ուշադրություն դարձնենք մի քանի թվերի, որպեսզի հասկանանք՝ իսկապե՞ս բարեհաջող տնտեսական տարվա հետ գործ ունենք:
– Ցուցանիշների մասով, միանշանակ, տարին կարելի է դրական գնահատել: Մենք ունեինք որոշակի ծրագրեր ու սպասումներ, և արդյունքն արդեն տեսանելի է՝ 7 տոկոսից բարձր տնտեսական աճ ենք ունենալու, ծրագրված էր 5 տոկոս, հավելյալ աճ մենք կունենանք այս տարվա ընթացքում: Առանձին ոլորտներում էլ կան դրական տեղաշարժեր: Իհարկե, կան նաև խնդիրներ, որոնք անհանգստացնող են: Դրական տեղաշարժերից կարող ենք առանձնացնել արդյունաբերության տեմպերի առաջանցիկ աճը, որը 11 ամիսների ընթացքում կազմել է 9,3 տոկոս: Մտահոգվելու տեղիք է տալիս այն, որ կրկին սկսեց բարձր տեմպերով աճել հանքարդյունաբերությունը: Մտահոգվելու տեղիք են տալիս նաև շինարարության աճի ցածր տեմպերը:
– Նշվում է, որ վարպետ շինարարների պակաս կա:
– Միանշանակ, որակյալ կադրերի պակաս կա… Բավականին աշխուժացել է ճանապարհաշինարարությունը, բայց դեռ ծավալների մասին չենք կարող խոսել: Մենք ունենք նաև հիփոթեքային վարկերի աճի բարձր տեմպ: 2019թ. վարկային շուկայում ամենաարագ աճի տեմպերը հիփոթեքային վարկերն են եղել, սրանք այն միջոցներն են, որոնք գնում են դեպի շինարարություն, այսինքն՝ շինարարության ֆինանսավորումը դեռևս բավարար չէ: Կապիտալ ներդրումների տեմպն այդ ոլորտում բավարար չէ, ցածր տոկոս է կազմում, պետք է սպասենք հավելյալ աճի:
– Գրանցվել է 25,7 տոկոս արտահանման աճ:
– Խոսքը նոյեմբեր ամսվան է վերաբերում՝ համեմատած նախորդ տարվա նոյեմբերի հետ, իսկ տարվա կտրվածքով արտահանման աճը, կարծում եմ, կկազմի 10 տոկոս: Արտառոց որևէ բան չկա:
– Գինու և կոնյակի արտահանումը երևի որոշիչ դեր է խաղում:
– Տարվա կտրվածքով՝ այո, տպավորիչ աճ է գրանցվել…
– Ցածր գնաճը հետևա՞նք է, թե՞ արդյունք:
– Տվյալ դեպքում շատ պետք չէ հիանալ: Մեզ պետք է ծրագրային գնաճ: Գնաճը որոշակի դերակատարություն ունի տնտեսական աճի համար, իսկ մենք արդեն երկրորդ տարին է՝ ունենք ծրագրվածից ցածր գնաճ, սա անհանգստանալու տեղիք պետք է տա… Ակնհայտ է, որ գտնվում ենք ցածր գնաճային միջավայրում… Այս տարի որոշակի աճի տեմպեր ենք կորցրել: Ես ոգևորված չեմ, որ դրամը արժևորվեց, թեև մեկ տոկոս, բայց դա էլ է ցուցանիշ…
– Անդրադառնանք Հրանտ Բագրատյանի այս նկարագրությանը. «Եթե դրամի փոխարժեքը չբարձրանա, Հայաստանը կդառնա տնտեսական գերեզման»:
– Ես սովորություն չունեմ դժոխային բնութագրեր տալու. Հայաստանը կա, ունի մեծ պատմություն, 3 հազար տարի առաջ էլ, 500 տարի առաջ էլ ունեցել է խնդիրներ, բայց գերեզման չի դարձել: Իհարկե, անհրաժեշտ է խելամիտ քաղաքականություն վարել:
– Մենք միշտ ասել ենք՝ բա՛ց թողեք փոխարժեքը, երևի Բագրատյանը դա նկատի ունի:
– Տվյալ դեպքում հակառակ երևույթի հետ գործ ունենք… ԿԲ-ն պետք է խրախուսի գնաճը, ավելին՝ եթե ԿԲ-ն միջամտություններ չաներ, փոխարժեքը կլիներ, ասենք, 420 դրամ 1 դոլարի դիմաց, ինչը կործանարար կլիներ մեր տնտեսության համար: Արժևորված դրամը մեզ պետք չէ… դոլարիզացիայի դեմ պայքարում ԿԲ-ն օգտագործում է իր սուղ հնարավորությունները… Միջազգային պահուստների առումով ունենք լավ ցուցանիշ, կարող էինք ավելի լավ ցուցանիշ ունենալ, եթե ԿԲ կաշկանդվածությունը չլիներ. վախը, որ գնաճային ճնշումներ կառաջանան, նկատելի է: Ամեն դեպքում ԿԲ-ն պահպանում է իր պրոֆեսիոնալիզմը և իր խնդիրը կատարում է:
Եթե ընդհանուր առմամբ տարին ամփոփենք, կարելի է համարել հաջողված: Անդրադառնամ նախորդ տարիներին արված իմ դիտարկումներին և համեմատենք. ես առանձնացրել էի 8 խնդիր, որոնք առաջնային էին Հայաստանի համար. աճող կոռուպցիա, ստվերայնության բարձր և աճող աստիճան, մենաշնորհների գերիշխանություն և դիրքի ամրապնդում, բիզնեսի և իշխանության սերտաճում, աղքատության բարձր և աճող մակարդակ, սոցիալական բևեռացում, տնտեսական աճի ցածր տեմպեր, արտագաղթ. արդեն այս ութ գործոններից զգալի մասը գոյություն չունի: Իհարկե, կոռուպցիան չվերացավ, բայց այսօր հասարակությանն այն աստիճանի չի անհանգստացնում, որքան, ասենք, 2-3 տարի առաջ: Դրական տեղաշարժեր կան, տեսանելի է սոցիալական բարքերի փոփոխությունը, իհարկե մենք դեռ լավ չենք ապրում, բայց կա տեղաշարժ… Մենք կունենանք ՀՀ քաղաքացիների վերադարձ, սա միգրացիա չէ, բայց կարևոր միտում է. սա այն է, ինչի վրա պետք է կառուցենք մեր ապագան, պետք է վերլուծենք, գնահատենք, թե որոնք էին այն պատճառները, որ այս երևույթին են բերել: Սա նախևառաջ հայտ է իշխանություններին. տղերք ջան, շա՛տ լուրջ մտածեք, այս միտումը պետք է խորացնել, Հայաստանը կարող է զարգանալ, վկա են այս թվերը, բայց դրա համար բոլորը պետք է իրենց ջանքեր դնեն: Ընդհանրապես, երբ խոսում ենք տնտեսական զարգացման մասին, այս ամենը հենց մեր քաղաքացիների ամագն է՝ ներդրումն է, իհարկե իշխանությունները քայլեր ձեռնարկել են, բայց քաղաքացիներն ավելին են արել և ավելի մեծ պահանջ ունեն զարգացման իմաստով, սա էլ պետք է իշխանությունները գիտակցեն…
– Տնտեսական ցուցանիշները պոզիտիվ են, բայց դժվար թե մեր տնտեսությունն այսօր խոցելի տեղեր չունենա:
– Այո, այս տարի ունեցել ենք դրական արդյունքներ, բայց դեռ չունենք երաշխիքներ: Շինարարությունը պետք է լինի առաջնային ոլորտ… Ունենք գլոբալ խնդիրներ, եթե ուզում ենք ունենալ զարգացման բարձր տեմպ, առաջնային պետք է դարձնենք կրթության խնդիրը, այն, ինչ ունենք, բնավ բավարար չէ, խոսքս գյուղական վայրերում դպրոցների վիճակի մասին է: Հայաստանը լավ օրինակ ունի՝ Թումո կենտրոնները, պետք է ձգտենք առաջիկայում մարզերում որքան հնարավոր է շատ այդպիսի ուսումնամշակութային կենտրոններ բացել: Այդ պարագայում արդեն կարող ենք ակնկալել, որ ամբողջ Հայաստանով մեկ կունենանք կրթված կադրեր և արդեն երաշխավորված ապագա ու տնտեսական աճ: Հենց այս ոլորտում պետք է իշխանությունները ջանքեր գործադրեն. մշակեք այսպիսի մի ծրագիր, այդ հնարավորությունը կա:
Հարցազրույցն ամբողջությամբ տեսանյութում:
