Սահակ եպիսկոպոս Մաշալյանը ընտրվել է Կ. Պոլսի հայոց պատրիարք: 12 տարվա դադարից հետո պատրիարքարանի թափուր գահը վերջապես համալրվեց: Սա չափազանց կարևոր փաստ է, քանի որ վերաբերվում է հայ ժողովրդի համազգային խնդիներին, իսկ պատրիարքարանը աշխարհասփյուռ հայության ազգային կարևորագույն ինստիտուտներից մեկն է: Նշենք, որ Կ. Պոլսի հայոց պատրիարքարանը ստեղծվել է 1461 թվականին` Մեհմեթ 2-րդ սուլթանի կողմից հայերին սիրաշահելու, համակարգելու և նրանց կապիտալի միջոցով մրցունակ տնտեսություն ստեղծելու նպատակներով: Պատրիարքությունը վիթխարի դեր է խաղացել հայության կյանքում և նրա գլխին տարբեր ժամանակներում կանգնած են եղել այնպիսի նվիրյալներ, ինչպիսիք են՝ Մկրտիչ Խրիմյանը, Ներսես Վարժապետյանը, Մաղաքիա Օրմանյանը, Զավեն Եղիայանը և այլոք: Վերջին պատրիարք Մեսրոպ Մութաֆյանի անբուժելի հիվանդության և նրա՝ այլևս անգործունյա լինելու հանգամանքի հետ կապված թուրքական իշխանությունները թույլ չէին տալիս նոր պատրիարքի ընտրություններ կազմակերպել: Իշխանությունների կտրուկ միջամտության հետևանքով պատրիարքության հոգևոր խորհուրդը տեղապահ էր ընտրել Արամ արքեպիսկոպոս Աթեշյանին: Վերջինս թուրքական իշխանությունների համար չափազանց ձեռնտու թեկնածու էր և անկասկած նրա քայքայիչ գործունեությունը ապակայունացնում էր հայ համայնքի առանց այդ էլ լարված իրավիճակը:
Աթեշյանի տեղապահության շրջանում պատրիարքությունը, հայտնվելով թուրքական իշխանությունների ամբողջական վերահսկողության տակ, նրանց դրդմամբ` հակահայկական կեցվածք էր ընդունել: Օրինակ նա հայտարարել էր, որ համշենահայերը և առհասարակ բոլոր չմկրտվածները չեն կարող հայ լինել: Իսկ ավելի կոնկրետ՝ պատրիարքարանը խուսափում էր մկրտել իսլամացած հայերին՝ առաջադրելով արհեստական ֆինանսական խոչընդոտներ, այդ իսկ պատճառով մարդիկ ստիպված էին լինում մկրտվել Էջմիածնում: Հիշեցնենք, որ Թուրքիայում ապրում են տարբեր տվյալներով շուրջ 4 միլիոն հայեր, որոնց մեծագույն մասը դավանում են Իսլամ:
Բացի այդ, պատրիարքարանը 2015 թ. Ապրիլի 24-ին պատարագ է մատուցել Գալիպոլիի ճակատամարտում զոհվածների հիշատակի համար, այն դեպքում, երբ այդ նույնը օրը աշխարհի բոլոր հայերը սգում և ոգեկոչում էին Ցեղասպանության 100-ամյակի տարելիցը: Իսկ Էջմիածնից եկող յուրաքանչյուր քննադատություն որակվում էր որպես Հայաստանի Հանրապետության կողմից միջամտություն իր ներքին գործերին: Այսպիսի ծանր իրավիճակում պատրիարքարանը հայտնվել է ևս երկու անգամ նախորդ դարում, առաջինը՝ Մուստաֆա Քեմալի իշխանության գալուց հետո և 1940-ական թթ.-ին: Պատմական փորձը ցույց է տալիս, այն ժամանակ, երբ թուրքական իշխանությունները միջամտել են պատրիարքության ներքին խնդիրներին և թույլ չեն տվել պատրիարք ընտրել, Թուրքիայի հայ համայնքի շրջանակներում խառնաշփոթ և խորը լարվածություն է ստեղծվել՝ ընդհուպ տարբեր հոսանքների ձևավորում:
Չխորանալով պատմական մանրամասների մեջ՝ նշենք միայն, որ այսքան փորձություններից հետո պատրիարք ընտրվեց պարկեշտ և արժանավոր եկեղեցական, որն է ՝ Սահակ սրբազանը: Հույս հայտնենք, որ նրան կհաջողվի պատրիարքարանին ու առհասարակ հայ համայնքին հանել ճգնաժամային իրավիճակից և ազգային այդ կարևորագույն ինստիտուտը վերադարձնել համազգային հիմնախնդիրների տրամաբանություն:
Պատրիաքարքարանի կարևորության աստիճանը պատկերացնելու համար անհրաժեշտ ենք համարում փոքրիկ պատմական էքսկուրս անցկացնել: Հայ առաքելական եկեղեցին պատմական տարաբնույթ զարգացումների արդյունքում բաժանված է չորս նվիրապետական աթոռների, որոնք են՝ Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին, Կաթողիկոսություն Մեծի Տանն Կիլիկիո, Կ. Պոլսի Պատրիարքություն և Երուսաղեմի Պատրիարքություն:
Ինչպես գիտենք` Հայ առաքելական եկեղեցին գերկենտրոնացված ուղղահայաց, հիեարխիկ համակարգ է, որի գլխին կանգնած է Էջմիածնի կաթողիկոսը: Չնայած ֆորմալ առումով մնացյալ երեք աթոռներն ընդունում են Էջմիածնի գերագահությունը, բայց իրականում ունեն լիակատար ինքնավարություն և միանձնյա տնօրինում են իրենց ենթակայության տակ գտնվող թեմերի, եկեղեցիների ներքին կյանքը, առօրյան, ֆինանսները, կրթությունը և այլն:
Պատմության ընթացքում աթոռների միջև փոխհարաբերությունները տարբեր կերպ են զարգացել՝ կապված այս կամ այն ժամանակաշրջանի առանձնահատկությունների և առաջադրված խնդիրների բազմազանությամբ: Հարաբերությունները եղել են ինչպես լարված, մրցակցային, նույնիսկ արձանագրվել է կապի տևական խզում, այնպես էլ՝ դաշնակցային և միահամուռ կերպով հայության ընդհանուր շահերին միտված: Նշենք, որ նվիրապետական աթոռների միջև չկա որևէ դավանաբանական կամ ծիսական տարբերություն, դրանք նույն եկեղեցու տարբեր գլուխներն են: Այդ իսկ պատճառով հակասությունների, լարված հարաբերությունների համար պատճառ են հանդիսացել հիմնականում ազդեցության ոլորտների բաշխման շուրջ անհամաձայնությունները: Ընդունված տեսակետ է, որ եկեղեցու նման տարանջատվածությունը մեծ հաշվով պատամականորեն դրական ազդեցություն է ունեցել, քանի որ հայության առջև տարբեր տարածաշրջաններում տարբեր խնդիրներ են դրված եղել, որի արդյունքում էլ աթոռների թիրախավորված գործունեությունը նույնպես տարբեր պետք է լիներ:
Իսկ գերկենտրոնացման դեպքում մեծ է հավանականությունը, որ տարբեր վեկտորներով թիրախների հարվածելու արդյունավետությունը կնվազեր և կներառվեր մեկ ուղեծրի շրջանակներում: Օրինակ` Երուսաղեմի պատրիարքության առջև դրված է եղել քաղաքի հայկական տիրույթների պահպանման խնդիրը, որը գրեթե միշտ վիճարկվել է հույների կողմից: Նմանատիպ կարևորագույն խնդիրներ են ունեցել նաև մյուս աթոռները, այդ թվում և Կ. Պոլսի պատրիարքարանը, որը թուրքահայերի խոսափողն է և հիմնասյուներից մեկը:
