Հետհեղափոխական Հայաստանին հասցրեց անակնկալներ մատուցել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը, որը հեղափոխությունից հետո մինչ օրս Մարտի 1-ի գործով ազատազրկված նախկին քաղբանտարկյալների հարցով կայացրել է մի շարք վճիռներ։ Դրանք են՝ «Ոսկերչյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով վճիռը, «Այվազյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով վճիռը, «Մուշեղ Սաղաթելյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով վճիռը, «Գասպարին ընդդեմ Հայաստանի» գործով վճիռը, «Տեր-Պետրոսյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով վճիռը։ Եթե նախկին քաղբանտարկյալներ Գրիգոր Ոսկերչյանի, Մասիս Այվազյանի, Վարդգես Գասպարիի գործերով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը կայացրել է վճիռներ՝ արձանագրելով, որ խախտվել է Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի (Ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունք), ապա Մուշեղ Սաղաթելյանի դեպքում կայացրել է վճիռ՝ արձանագրելով, որ խախտվել է ոչ միայն ՄԻԵԿ-ի 5-րդ հոդվածը, այլև 3-րդ (Խոշտանգումների արգելում) և 6-րդ (Արդար դատաքննության իրավունք) հոդվածները։ Իսկ «Տեր-Պետրոսյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով վճռում արձանագրված է, որ խախտվել է ՄԻԵԿ-ի 11-րդ հոդվածը (Հավաքների և միավորման ազատություն), 13-րդ հոդվածը (Իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցի իրավունք)՝ 11-րդ հոդվածի համադրությամբ։
Մյուս կողմից էլ ներպետական ատյաններում են նախկին քաղբանտարկյալները փորձում պայքարի միջոցով հասնել արդարացման։
Նախկին քաղբանտարկյալ, ՀՀ նախկին զինդատախազ Գագիկ Ջհանգիրյանը նախօրեին արդարացվեց։ Վճռաբեկ դատարանը բավարարել է Գագիկ Ջհանգիրյանի բողոքը, որով նա պահանջել էր բեկանել տարիներ առաջ իր նկատմամբ կայացված մեղադրական դատավճիռը և արդարացնել։
Հիշեցնենք, որ Գագիկ Ջհանգիրյանը 2008թ․ ՀՀ նախագահի ընտրություններին հաջորդած հետընտրական գործընթացների ժամանակ մեղավոր էր ճանաչվել ոստիկանների նկատմամբ բռնություններ գործադրելու համար՝ ՀՀ Քրեական օրենսգրքի 316-րդ հոդվածի 1-ին մասով։ 2009թ․ հունիսին նա ԱԺ-ի ընդունած համաներման որոշումով ազատ էր արձակվել։
Հայ ազգային կոնգրեսի իրավական հարցերի պատասխանատու Արմեն Խաչատրյանից հետաքրքրվեցինք, թե սպասվո՞ւմ է, արդյոք, որ առաջիկայում մյուս քաղբանտարկյալները ևս բողոքներ ներկայացնեն և արդարացվեն։
«Անկախ սեռից, կրոնական պատկանելությունից՝ բոլորը պետք է արդարացվեն»,- խոստանալով դատական ակտը ստանալուն պես ավելի հանգամանալից մեկնաբանություններ անել։
Նախկին քաղբանտարկյալ Վարդգես Գասպարին ասաց, որ իր բողոքը ներկայացրել է փաստաբան Մուշեղ Շուշանյանը, սպասում է, որ իրեն էլ կարող են արդարացնել։
Նախկին քաղբանտարկյալ, «Ժողովրդավարական հայրենիք» կուսակցության նախագահ Պետրոս Մակեյանը հիշում է, որ ՀԱԿ-ի ներկայացուցիչները հանդիպել էին Գլխավոր դատախազության ներկայացուցիչների հետ, քննարկել էին այդ հարցը։
«Ես արձագանքեցի նախաձեռնությանը՝ ասելով, որ թող Գլխավոր դատախազության հետ չսկսեն գործընթացներ, որովհետև դա դավադրություն է քաղբանտարկյալների նկատմամբ։ Նրանց մեծ մասի գործերը ՄԻԵԴ-ում են, և այդ նախաձեռնությունը սկսելու դեպքում ՄԻԵԴ-ում կարող են գործերի քննությունը սառեցնել։ Դրա համար ես դեմ եմ այդ նախաձեռնությանը։ Այդ դատախազությունը, այդ համակարգը, բացառությամբ Աղվան Հովսեփյանի և մի քանիսի, որոնք կենսաթոշակի են անցել, դատապարտել է բոլորիս։ Հիմա մենք դիմում ենք իրենց, որ մեզ արդարացնեն, ինչը նորմալ չէ։ Ես դա չեմ ողջունում։ Պետք է լինեն համակարգային փոփոխություններ դատախազությունում, դատարաններում, Հայաստանում վերականգնվի արդարադատությունը, նոր գործընթացն իր հունով գնա։ Իսկ սա իմիտացիոն պրոցես է, որի մասին ասացի, թե ինչ նպատակ է հետապնդում»,- ասաց Մակեյանը։
Նկատեցինք, որ Վարդգես Գասպարիի գործով ՄԻԵԴ-ն արդեն կայացրել է վճիռ, սակայն դա չի խանգարել, որ նա բողոք ներկայացնի արդարացման համար։
«Գասպարիի նկատմամբ ՄԻԵԴ-ը կայացրել է վճիռ, Գլխավոր դատախազությունը պարտավոր է գործընթաց նախաձեռնել։ Ակնհայտ է, որ եթե ՄԻԵԴ-ը վճիռ է կայացրել X իրավունքները խախտելու վերաբերյալ, դատախազությունը պետք է գործընթաց սկսի նրա իրավունքները վերականգնելու համար։ Իսկ Հայաստանում այդ համակարգը բոլորին դատել է, բոլորի իրավունքները խախտել է, և հիմա փորձում են խաղեր տալ։ Ցավում եմ, որ ՀԱԿ-ն էլ մասնակցում է այդ գործընթացներին»,- նշեց նախկին քաղբանտարկյալը։
Նախկին քաղբանտարկյալ, ՀԱԿ վարչության անդամ Աշոտ Մանուկյանն ասաց, որ առանձնապես չի հետաքրքրվում այդ հարցով, կարծում է, որ ՀԱԿ-ի իրավական հարցերով զբաղվող վարչությունը կզբաղվի բոլոր նախկին քաղբանտարկյալների հարցով։
Մեր դիտարկմանը, որ բոլոր քաղբանտարկյալներն այսօր ՀԱԿ-ում չեն, շատերը հեռացել են, Աշոտ Մանուկյանն արձագանքեց․ «Հետո ի՞նչ, որ հիմա ՀԱԿ-ում չեն, բայց ՀԱԿ-ի նախաձեռնությամբ էին, չէ՞, նրանք մասնակցում ցույցերին, հանրահավաքներին։ Այդ մարդիկ ՀԱԿ-ի հորդորով էին, չէ՞, գտնվում այդտեղ։ Մենք էլ պարտավոր ենք, չէ՞, նրանց դատը պաշտպանելու»։
