Հայկական դեղձով բեռնված «Սպայկա» ընկերության մեքենաները քանի օր է՝ արգելափակված են Վերին Լարսի անցակետում: Ռուս մաքսավորները որոշել են մաքսային զննում իրականացնել՝ այն դեպքում, երբ մաքսակետը չունի մրգերի, բանջարեղենի, սննդամթերքի պահպանման համար սահմանված ջերմաստիճանային ռեժիմով ապահովված տարածք, ինչի հետևանքով առաջանում է ռեալ վտանգ, որ զննվող գյուղմթերքը կկորցնի իր որակական հատկանիշները, չի բացառվում անգամ՝ շուկա հանելու պիտանելիությունը: Կորուստներից խուսափելու նպատակով ընկերությունը պայմանագիր է կնքել նման ջերմաստիճանային ռեժիմ ապահովելու հնարավորություն ունեցող՝ Վլադիկավկազում գտնվող պահեստի հետ և դիմել է հյուսիսօսական մաքսավորներին՝ զննումն այնտեղ իրականացնելու թույլտվության նպատակով: Ռուսները դա էլ են ձգձգում՝ այն դեպքում, երբ ԵԱՏՄ Մաքսային օրենսգրքով սննդամթերքի մաքսային գործընթացները պետք է իրականացվեն առաջնահերթ: Նման շինծու քաշքշուկների հետևանքով ռիսկային վիճակ է ստեղծվել մաքսակետում արգելափակված շուրջ 200 տոննա դեղձի հետագա պիտանելիության առումով (վերջին պահին տեղեկացանք, որ այնուամենայնիվ մեքենաները զննել են ու այս պահին արդեն անցակետում չեն):
Տեղի ունեցողը հաստատ մաքսավորների կամայականության դրսևորում չէ ու կարող է լրջորեն խաթարել ՀՀ-ից ՌԴ արտահանվող գյուղմթերքի հետագա գործընթացը: Հայկական թարմ ու մշակված գյուղմթերքի և սպիրտային խմիչքների՝ ռուսական շուկա արտահանման խնդիրը տասնամյակներ ի վեր հզոր մահակ է ռուսների ձեռքին, որ ելնելով անհրաժեշտությունից՝ պարբերաբար կիրառում են Հայաստանի դեմ ամենատարբեր դրսևորումներով՝ ի պատասխան «ՀՀ-ի կողմից կատարված հակառուսական ինչ-որ քայլի»: Դրանցից «ամենաանմեղը» ձյան հետևանքով ճանապարհի փակումն է, կամ ձյան պատճառով լեռան որևէ հատվածում փլուզումը, որ երբեմն շաբաթներ է տևում:
Մեքենաների կուտակումների պատճառով մեր մթերք տեղափոխող բեռնատարները սննդի համար անթույլատրելի երկար ժամանակով «մեխվում են» ռուս-վրացական սահմանին: Այս անգամ ռուսական կողմի «դժգոհությունը» Հայաստանի իշխանություններից ավելի ընդգծված է, որովհետև ռուսները, այլևայլությունների չդիմելով, ամենակոպիտ ձևով՝ լաբորատոր ստուգման պատրվակով արգելում են հայկական մեքենաների մուտքը ՌԴ տարածք: Եվս երկու-երեք օր, և անկախ ամեն ինչից՝ միրգը սկսելու է որակազրկվել, ընկերությունը չի կարողանալու ապրանքը ժամանակին հասցնել պատվիրատուին ու, բեռի կորստից բացի, ստիպված է լինելու տույժ ու տուգանքներ մուծել:
Վերջին տասնամյակում Հայաստանի բոլոր կառավարությունները հարցի լուծման ուղիներ են փնտրել ու փնտրում: Բայց ոչ թե ռուսական շուկային այլընտրանք գտնելու կամ որոշակի քանակություն այլ շուկայում իրացնելու տարբերակով, որն, իհարկե, դժվար է՝ բազմաթիվ օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառներով, այլ Լարսին այլընտրանքային ճանապարհի փնտրտուքի առումով: Այդուհանդերձ, այդպես էլ այլընտրանքային շուկաների առկայությունը մեզ համար ռազմավարական առաջնահերթություն չի դառնում, և մեր գործարար արտահանողները տարին մի քանի անգամ կայուն պարբերականությամբ զգում են ռուսական մահակի ուժը:
Պետական մակարդակով հայկական մրգի արտահանման շուկայի դիվերսիֆիկացման ուղղությամբ իրականում երբեք ոչինչ չի արվել: Եթե ինչ-որ բան արվել է, ապա գործարար աշխարհի կողմից, իրենց ջանքերով: Իսկ եթե կառավարության կամ դեսպանությունների մակարդակով ինչ-որ բան արվել է, ապա կոնկրետ, հստակ մարդկանց շահերին ծառայեցնելու նպատակով: Ժամանակին վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանը հանձնարարեց դեսպաններին խստագույնս զբաղվել նաև հայկական արտադրանքի իրացման խնդիրներով: Ավելի ուշ վերոնշյալ նպատակով առաջարկվեց դեսպանատներում ունենալ տնտեսական կցորդներ: Արդյունքները, հասկանալիորեն, երկրի համար զրոյական էին:
Հիմա՝ հեղափոխությունից հետո, երբ երկրում իրավիճակ է փոխվել, տրամաբանական է, որ այս ոլորտում էլ մոտեցումների փոփոխություն նկատվեր, ռազմավարություն մշակվեր կամ գոնե առաջին փուլի համար քայլերի հաջորդականություն սահմանվեր: Ցավոք, միակ փոփոխությունը, որ նկատվում է նույն ՌԴ-ի մեր դեսպանության գործունեության մեջ, այստեղ ընթացող արդեն չթաքցրած գզվռտոցն է՝ նորերի ու հների միջև տարածքներ, ազդեցության ոլորտներ, հավանաբար բիզնեսներ կիսելու առումով:
Մոսկվայում ՀՀ դեսպանությունից կամ ներկայացուցչությունից Երևան այցելած անձով անմիջապես հասկացվում է, թե հաջորդիվ ում դեմ ուղղված ինչ նյութեր են հրապարակվելու հայկական մամուլում: Հարցը հասել է այնտեղ, որ ռուսական լրատվամիջոցներն են պարբերաբար անդրադառնում մոսկվահայ պետական գործիչների անհասկանալի պահվածքներին: Այդ մասին այնքան է գրվել տեղական մամուլում, գզվռտոցը այն մակարդակի է հասել, որ զարմանալի կլինի, եթե հանրապետության վարչապետը տեղյակ չլինի: Հասկանալի է, որ այդքանից հետո, նման «գերծանրաբեռնվածության» պայմաններում, երբ խեղճ պաշտոնյաները չեն կարողանում Մոսկվայում ՀՀ-ի «ունեցած տարածքներն ըստ պաշտոնների հասանելիության վերաբաժանել», նրանք ժամանակ չունեն ինչ-որ գյուղմթերքների արտահանումներով զբաղվել, լոբբինգ անել, «ռուսների հետ հարցեր պարզաբանել, լեզու գտնել»:
Մյուս կողմից էլ՝ ավելի բարվոք չէ իրավիճակը հայաստանյան զարգացումների առումով: Այստեղ արդեն տարիուկես տևող պետական հաստատություններում ընթացող բարեփոխումները ոչ մի կերպ չեն ավարտվում: Մինչ օրս նախարարությունները վերջնականապես չեն կազմավորվել, էկոնոմիկայի վերածված գյուղնախարարությունը բուսաբուծության գծով փոխնախարար կամ գոնե, ինչպես խոստանում էին, մասնագետ խորհրդական չունի: Եվ բոլորովին էլ զարմանալի չէ, որ ոլորտում ավելի քան մեկ տարի է՝ 8-9%-անոց անկում է, որը շարունակվելու դեպքում շղթայաբար փոխանցվելու է գյուղմթերքի արտահանման ոլորտին: Տարիներով կարտոֆիլ արտահանող երկիրը վերածվել է կարտոֆիլ ներմուծողի: Այս ձմռանն ու գարնանը մեր արտադրողներն ու արտահանողները լուրջ խնդիրներ ունեցան ռուսական շուկայում խաղողի և խնձորի իրացման առումով:
Զարգացումները գնալով խորանում են: Ռուսաստանն ունի իր հստակ շահերը և հետամուտ է դրանց, որոնք արդեն ավելի հաճախ են հակասում Հայաստանի շահերին: Հետևաբար Հայաստանն էլ պետք է մտածի իր շահերի ու դրանց առաջմղման ուղղությամբ: Բայց պարզվում է, որ թավշյա հեղափոխությունը չի ավարտվել, ու առայժմ կառավարությունը նման երկրորդական խնդիրներով զբաղվելու ժամանակ չունի: Վարչապետն ու իր թիմը զբաղված են վեթինգով, «Լիդիանի» լոբբինգով, «Իմ քայլը Աբովյանի կամ Գավառի մարզին» «իմ քայլի» ինչ-որ անհասկանալի ժողովներով ու գովազդներով, մինչդեռ առաջնահերթ տնտեսական բարեփոխումներին, որ վարչապետը հայտարարեց որպես տնտեսական հեղափոխություն, այդպես էլ հերթ չի հասնում՝ ամենայն հավանականությամբ ծրագրերի ու դրանք իրականացնողների բացակայության պատճառով:
