Ռոբերտ Քոչարյանի և մյուսների գործով բողոքները քննող դատավոր Արմեն Դանիելյանն այսօր որոշում է կայացրել մերժել տուժողի իրավահաջորդի ներկայացուցչի և գործով պաշտպանների՝ իր դեմ ներկայացված ինքնաբացարկի միջնորդությունները։ Երկրորդ նախագահի հարցով Վերաքննիչ դատարանում տեղի ունեցող գործընթացը վերածվել է կատարյալ զավեշտի։ Կողմերից որևէ մեկը դատավորին չի վստահում ու առիթը բաց չի թողնում նրան ծաղրելու համար։
Իհարկե, դատավարության սուբյեկտների նման վարքագիծը տարբեր մոտիվացիաներ ունի։ Տուժողների համար նա մի դատավոր է, որ տարիներ առաջ Մարտի 1-ի գործով մոտ մեկ տասնյակ որոշումներ է կայացրել՝ նախկին համակարգի գծած սցենարով, ինչն այսօր կտրականապես հերքվում է ՀՔԾ նոր քննության արդյունքում։ Բացի դրանից՝ Դանիելյանը դատավոր է նշանակվել Ռոբերտ Քոչարյանի կողմից, ինչը նույնպես որոշակի կասկածներ է հարուցում նրա օբյեկտիվության հանդեպ։
Պաշտպանական կողմն իր հերթին պնդում է, որ Դանիելյանն ամենացածր վարկանիշն ունի՝ որպես անաչառ դատավոր, այլ խոսքով՝ մշտապես տրվում է դատախազության ազդեցություններին։
Նման տոտալ անվստահությունը մտահոգիչ չէր լինի, եթե դատավորը լիներ խարիզմատիկ ու կարողանար վերահսկել դատական գործընթացը, սակայն վերջին երկու նիստերը թողնում են զավեշտի տպավորություն, իսկ դատավորը ոչ միայն չի տիրապետում իրավիճակին, այլ նաև ոչ համարժեք վարքագիծ է դրսևորում նույնիսկ ստանդարտ իրավիճակներում։
Պատկերավոր ասած՝ Դանիելյանը մարմնավորում է այսօրվա դատական համակարգի կաթվածահար, բարոյալքված վիճակը, ինչը իրավական փակուղու մեջ է դնում նաև Մարտի 1-ի գործը։
Անկախ բովանդակությունից՝ դատարանի ցանկացած որոշում կասկածի տակ է դրվելու իրավական հարթության վրա։ Պաշտպանական խումբը փորձում է ալիբիներ ստեղծել գործը Եվրոպական դատարանում վիճարկելու նպատակով, իշխանությունները փակուղին մտադիր են հաղթահարել վեթինգի ու անցումային արդարադատության գործիքների օգնությամբ։ Սակայն նույնիսկ հակադիր այս ցանկությունները գուցե հնարավոր չդարձնեն Մարտի 1-ի գործի շուրջ ստեղծված ճգնաժամի հաղթահարումը։
Եթե հասարակությանը «սևերի» ու «սպիտակների» բաժանելու հետևողական, բայց անպտուղ ջանքերի փոխարեն իշխանություններն անցած մեկ տարում իրապես զբաղվեին դատական ռեֆորմով, ապա ՀՔԾ բացահայտումները հիմա կքններ վստահության ռեսուրս ունեցող դատարանում, ու մենք ականատես չէինք լինի արդարադատության այս ֆարսին։ Իշխանության աններելի դանդաղկոտությունը, ոչ համակարգային մտածողությունը հանգեցրել է այսօրվա իրավիճակին, երբ դատարանների ինստիտուցիոնալ ճգնաժամը կարող է խոչընդոտ ստեղծել հասարակության համար կենսական կարևորություն ունեցող գործերի լիարժեք բացահայտման համար։ Այս առումով՝ Ռոբերտ Քոչարյանին ամենամեծ «նվերն» արել է հենց հեղափոխության թիմը՝ մեկ տարուց ավելի համակցվելով դատական կոռումպացված համակարգի հետ, որը շարունակում է ապտակ հասցնել հեղափոխության արժեքներին ու իդեալներին։
Ուզենք, թե չուզենք՝ իշխանության սխալ մարտավարությունն այս օրերին նույնպես հարվածեց թե՛ դատական ռեֆորմի և թե՛ Մարտի 1-ի գործով դատավարության լեգիտիմությանը։
Դատական ռեֆորմի անհրաժեշտությունը չի վիճարկում որևէ մեկը, սակայն հենց մարտավարական առումով խիստ խոցելի էր վեթինգի մասին հայտարարել դատական մեկ ակտի, ավելի ստույգ՝ Ռոբերտ Քոչարյանի խափանման միջոցի փոփոխությունից հետո։ Նմանապես՝ դատական ռեֆորմի մասին Նիկոլ Փաշինյանի համապարփակ ելույթը պետք չէր ուղեկցել դատարանների մուտքերը շրջափակելու միանգամայն անիմաստ ու իմպուլսիվ ակցիայով, որը գործնականում ոչինչ չտվեց ռեֆորմին, սակայն փաստարկներով զինեց Քոչարյանի թիմին։
Այն բանից հետո, երբ Ռոբերտ Քոչարյանը ազատ արձակվեց, դատարանների նկատմամբ տեղի ունեցան աննախադեպ ճնշումներ, որոնք նպատակ ունեին ոչ միայն պատժել այն դատավորին, որը ազատ արձակեց Ռոբերտ Քոչարյանին, այլ նաև ահաբեկել այն դատավորներին, որոնք ապագայում կքննեն պարոն Քոչարյանի գործը․ երեկվա ասուլիսի ժամանակ հայտարարել է Քոչարյանի պաշտպաններից Հայկ Ալումյանը: «Արդեն պատկերացնում ենք՝ ինչ տեղի կունենա ցանկացած դատավորի հետ, որը կայացնի այնպիսի որոշում, որը դուր չի գա իշխանություններին: Չգիտեմ մի երկիր, որտեղ դատարաններն ու դատավորները նման ճնշումների ենթարկվեն»,- ասել է նա և հավելել. «Բոլորիս կողմից հասկանալի է այն դատավորի վիճակը, որը պետք է քննի Քոչարյանի խափանման միջոցը փոխելու հարցը»:
Հենց այս հարթության վրա եմ պնդում, որ իշխանությունների որոշ քայլեր իրապես «նվեր» էին փաստարկների դեֆիցիտ ունեցող պաշտպանական կողմի համար։
Ստեղծվել է փակուղային մի իրավիճակ, որն ակնհայտորեն օգտագործվում է Ռուսաստանի կողմից Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակն ապակայունացնելու նպատակով։ Թերևս այս մտահոգություններն ունեն նաև իշխանության վերնախավում, ու դրանով էր պայմանավորված Ռուսաստանի դեսպանին ԱԳՆ հրավիրելը։
Այլևս ակնհայտ է, որ իրավիճակը չի կարող հաղթահարվել միայն իրավական գործիքներով, ու իշխանությունները նաև քաղաքական որոշումներ կայացնելու անհրաժեշտություն ունեն, մանավանդ խնդիրն ուղղակիորեն վերաբերում է Հայաստանի ինքնիշխանությանը։