Աբովյանի քաղաքապետի ընտրություններում «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը ծանր պարտություն կրեց: Առաջին հայացքից սա օրինաչափ և ժողովրդավարական հանրույթներին բնորոշ իրողություն է: Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն էլ նույն կարծիքին է՝ նշելով, թե Աբովյանի ընտրություններում հաղթել է ժողովրդավարությունը: Իսկապես այդպես է. հետհեղափոխական Հայաստանում կառավարող ուժը չպետք է գերակա դիրքեր ունենա՝ մնացյալ քաղաքական միավորներին թողնելով լուսանցքից այն կողմ:
Նորից շեշտադրենք, որ համանման եզրակացությունները հետևանք են միայն առաջին հայացքի: Բայց առավել խորքային ու հիմնային վերլուծության պարագայում պարզ է դառնում, որ խնդիրը միայն ժողովրդավարության մեջ չէ: Իրականում ՔՊ-ի ջախջախումը շատ ավելի լուրջ պատճառներ ունի:
Նշենք, որ ժողովրդավարության վերաբերյալ պատկերացումները մեր միջավայրում չափազանց պարզունակ են: Այսինքն՝ ժողովրդավարությունը սահմանափակվում է կարճաժամկետ գործընթացի և արձանագրված արդյունքների փխրուն շրջանակներում՝ հաշվի չառնելով գործընթացի համատեքստն ու բուն էությունը: Ասվածի տրամաբանությունից ելնելով` Աբովյանի ընտրություններն արտաքին տեսքից ժողովրդավարական էին, բայց գործընթացի համատեքստն ու էությունն առնվազն խնդրահարույց էին:
Թերևս, ոչ ոքի համար էլ գաղտնիք չէ, որ Աբովյանում տիրապետող է փոխհարաբերությունների կլանային սկզբունքը: Մեծ հաշվով, քաղաքն ու ընդհանրապես այդ շրջանը «բդեշխության» կարգավիճակ ունեն և դիտարկվում են որպես մեկ անհատի ազդեցության գոտի: Եթե Աբովյանի ընտրություններն արժևորելու և գնահատելու փորձը կատարվում է առանց այս համատեքստի, ապա գործ ունենք առնվազն քաղաքական ինքնախաբեության ու երեսպաշտության հետ:
Հենց այստեղ է թաքնված հիմնախնդրի ամենակարևոր հարցադրումը. արդյոք հնարավո՞ր է կլանային համակարգի և խոշոր կապիտալի վայրի էքսպանսիայի
պայմաններում իրականացնել ժողովրդավարական ընտրություններ: Պատասխանը միանշանակ է, այո՛, հնարավոր է, բայց միայն ձևով ու փաթեթավորմամբ:
Իսկ խորքային իմաստով, խոշոր կապիտալը, ժողովրդավարական մեխանիզմների ու կլանային համակարգի ներգործությամբ, մշտապես հայտնվելու է հաղթողի դիրքերում: Այսինքն՝ այս պարագայում ժողովրդավարությունը հանդես է գալիս ոչ թե բովանդակության, այլ ընդամենը պարզունակ գործիքի դիրքերից: Գործիք, որը իրավական հիմքեր է ստեղծում կլանային ու բդեշխային համակարգի կատարելագործման և նոր որակներով դրսևորման համար:
Սա համաշխարհային պատմության ընթացքում տարածված պրակտիկա է: Մեկ անգամ չէ, որ կենսունակ արժեքները օգտագործվել են որպես գործիք չարիքի ստեղծման համար: Նույն տրամաբանությամբ ժողովրդավարական արժեքների շահարկումն ու սխալ կիրառությունն էլ կարող է դառնալ նոր կլանային համակարգի հիմնասյունը:
Ցավոք սրտի, կառավարող ուժն ու դրա ներկայացուցիչները չեն կարողանում հասկանալ այս պարզ ճշմարտությունը, կամ էլ հասկանում են, բայց չգիտեն՝ ինչպես դիմագրավել այդ մարտահրավերին:
Իրականում խնդիրը չափազանց պարզ է ու հասկանալի: Ավելին՝ կլանային համակարգի դեմ պայքարի դեղատոմսը վաղուց արդեն հայտնի է՝ առնվազն 300 տարի: Բանն այն է, որ պետությունը չի կարող լինել միայն իրավական ու ժողովրդավարական: Վերոհիշյալ երկուսից զատ պետք է առաջնային պլան մղվի նաև պետության սոցիալական բնույթը կամ էլ դրա անհրաժեշտությունը: Պատահական չէ, որ զարգացած պետություններում իրավական, ժողովրդավարական և սոցիալական բաղադրիչները մշտապես շեշտադրվում են կողք կողքի, քանի որ սրանք անբաժան տարրեր են, և մեկի բացակայությամբ իմաստազրկվում են նաև մյուս երկուսը: Այս երեք կարևորագույն տարրերը ամրագրված են նաև ՀՀ Սահմանադրության մեջ, բայց, ցավոք սրտի, դրանց փոխգործակցությունն ու ներդաշնակ գոյությունը երևում է միայն թղթի վրա: Իրականում արդեն իսկ պարզ նշմարվում է, որ Փաշինյանն ու ՔՊ-ն փորձում են իրավական ու ժողովրդավարական պետություն ստեղծել՝ հաշվի չառնելով և նույնիսկ մի կողմ թողնելով սոցիալական բաղադրիչը: Ասվածը հիմնավորվում է կառավարության հարկային քաղաքականությամբ, ինչպես նաև պատգամավորների և պաշտոնյաների առանձին հայտարարություններով: Նրանց գործունեության հիմնական թիրախը խոշոր կապիտալն է: Կառավարող ուժը բիզնես միջավայրն ու ներդրումային քաղաքականությունը պատկերացնում է միայն խոշոր սեփականատերերի ներգործությամբ: Իսկ աղքատ ժողովուրդը պարզ չէ, թե ինչ կարգավիճակ ունի, նրան հորդորում են փոխել տնտեսական վարքագիծը, ոչխար պահել, չծուլանալ ու աշխատել, և այսպես շարունակ:
Կառավարության և խոշոր սեփականատերերի շահավետ փոխգործակցությունն ու աղքատ ժողովրդի անորոշ և պասիվ կարգավիճակը նպաստավոր պայմաններ են ստեղծում սոցիալական անարդարության խորացման համար: Իսկ կլանային համակարգի ու խոշոր կապիտալի վայրի տիրապետության ուղիղ հետևանքն է սոցիալական անարդարությունը: Այսինքն՝ կառավարող ուժը ոչինչ չի անում սոցիալական արդարության ձևավորման և, առհասարակ, սոցիալական պետություն ստեղծելու համար: Ընդհակառակը՝ նրանք առաջնային պլան են մղել իրավականությունն ու ժողովրդավարական փաթեթավորումները՝ առանց հասկանալու, որ սոցիալական արդարության բացակայության պայմաններում պաշտպանվելու են միայն խոշոր սեփականատերերի իրավունքները:
Հանրային բարիքի և ունեցվածքի անարդար բաշխվածության հետևանքով աղքատ ժողովուրդը մշտապես տնտեսական կախվածության մեջ է գտնվելու խոշոր սեփականատերերից՝ դառնալով որպես կույր գործիք, հարկ եղած դեպքում նաև քաղաքական: Սոցիալական անարդարության պայմաններում մարդիկ ի զորու չեն քաղաքական որոշում և ընտրություն կայացնել, քանի որ նախապատվության հիմքում միշտ էլ տիրապետող է լինելու տնտեսական կախվածության արատավոր հանգամանքը:
Փաստենք, որ Նիկոլ Փաշինյանը՝ որպես հեղափոխություն նախաձեռնած գործիչ, ուղիղ արտադրանքն է սոցիալական անարդարության: Այսինքն՝ քաղաքացիների միջավայրում նա դիտարկվել է որպես միջոց անարդարության դեմ պայքարելու համար: Բայց ճակատագրի հեգնանքով սոցիալական անարդարության հետևանքով հաղթանակած գործիչն այսօր անտեսում է այդ չափազանց կարևոր մարտահրավերի առկայությունը: Սա էլ երևի «իզմ»-երի բացակայության և կառավարող ուժի գաղափարազուրկ լինելու ուղիղ հետևանքն է:
Պետք է փաստենք, որ վարչապետի և նրա անգործունյա թիմի վարկանիշը օր օրի անկում է ապրում, իսկ հեղափոխության նվաճումներն էլ պարզապես մսխվում են:
Եթե Փաշինյանն ու ՔՊ-ն, ի վերջո, դասեր չքաղեն գործած սխալներից, ապա նրանք չափազանց ծանր պարտություն են կրելու և ոչ միայն առանձին քաղաքներում, այլ ամբողջ Հանրապետությունում: Սոցիալական անարդարության պայմաններում ապրող ժողովուրդը բոլոր ընտրություններում նախապատվությունը տալու է խոշոր կապիտալին ու կլանային համակարգին: Եվ սա ռացիոնալ ընտրություն է, քանի որ դեռևս չկայացած ու պետության ապագայի վերաբերյալ հստակ գաղափարներ չունեցող քաղաքական ուժը չի կարող մրցունակ լինել: Ի դեպ, ՔՊ-ի պարտությունը լինելու է ավելի քան իրավական ու ժողովրդավարական ճանապարհով, իսկ ժողովուրդն էլ շարունակելու է ապրել հակասոցիալական պայմաններում: Հայաստանի գյուղերում և քաղաքներում շրջում է մի ուրվական՝ սոցիալական բունտի ուրվականը, իսկ վարչապետի շնորհիվ պատգամավոր և մարզպետ դարձած ինքնավստահ երիտասարդները շարունակում են կարծել, թե Աբովյանի ընտրությունները ժողովրդավարական էին:
