Երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի պաշտպան Արամ Օրբելյանն այսօր նշել է, որ Հայաստանը շարունակում է ունենալ սովետական տիպի դատախազություն, որ բոլորին պետք է կալանքի տակ պահել: «Այս մոտեցումը, ցավոք, չի փոխվում: Դատախազության մոտ իրավական պետության ընկալումը դեռևս չկա»,- ասել է նա:
Բնավ նպատակ չունենք արդարացնելու դատախազության գործունեությունը, մանավանդ որ այս գերատեսչությունից տակավին շատ են բողոքները, ու հազիվ թե հնարավոր լինի գովեստով խոսել նրա գործունեության մասին։ Ավելին՝ դատախազությունը պետական այն ինստիտուտներից մեկն է, որը, կարելի է վստահաբար ասել, որևէ բարեփոխման չի ենթարկվել թավշյա հեղափոխությունից հետո, ընդ որում՝ խոսքը թե՛ կադրերի և թե՛ ինստիտուցիոնալ ռեֆորմի մասին է։ Ավելին՝ գնալով ամրապնդվում է այն տեսակետը, որ գլխավոր դատախազ Արթուր Դավթյանը հետևողականորեն փորձում է «միավորներ» հավաքել հեղափոխական իշխանության աչքերում, ու թերևս դրանով է բացատրվում նրա ինտերակտիվ վարքագիծը դատական այն գործընթացներում, որոնք քաղաքական առումով հետաքրքրություն են ներկայացնում իշխանությունների համար։
Սակայն Օրբելյանի բարձրացրած խնդիրը շատ ավելի բազմաշերտ է և վերաբերում է ոչ միայն այս գործին կամ դատախազությանը, այլ նաև իրավապահ համակարգին ու արդարադատությանն առհասարակ։ Թավշյա հեղափոխության հաղթանակից հետո այս ոլորտներում բարեփոխում առհասարակ չի եղել։ Ու երբ խոսվում է դատախազության «սովետականության» մասին, դա հավասարապես վերաբերում է նաև դատավարական մյուս սուբյեկտներին, այդ թվում՝ նույնիսկ, պաշտպաններին։ Օրինակ՝ Ռոբերտ Քոչարյանի պաշտպանները, անշուշտ, պրոֆեսիոնալ են, ու այս կարծիքը որևէ մեկը չի վիճարկում, սակայն ժողովրդավարական երկրներում հազվադեպ են դեպքերը, երբ փաստաբանն իր պաշտպանյալի հետ նույնանում, ասոցացվում է անգամ քաղաքական հարթության վրա։ Երբ լսում եմ Քոչարյանի պաշտպաններին, հաճախ այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ նրանք ոչ միայն պրոֆեսիոնալ իրավաբաններ են, այլ նաև երկրորդ նախագահի քաղաքական դիրքորոշումների, տրամադրությունների տրանսյալտորներ։
Սակայն վերադառնամ բուն թեմային ու նկատեմ, որ Հայաստանում, մեծ հաշվով, ռեստավրացված են սովետական կառավարման ամբողջ համակարգը, մշակույթը։
88-ի համազգային շարժումը, դրա դեմոկրատական օրակարգը նախադրյալներ էին ստեղծել, որ Հայաստանը դառնա ժամանակակից պետություն՝ կառավարման իր համակարգով, քաղաքական ու տնտեսական հարաբերություններով։ Սակայն դեմոկրատական ճգնաժամը հանգեցրեց նրան, որ 90-ականների վերջերին Հայաստանի իշխանության ղեկին հայտնվի «պարտկոմ» Ռոբերտ Քոչարյանը, որն իր նախագահության տասը տարիների ընթացում միայն զբաղվել է հենց նրանով, որ Հայաստանում ամբողջ ծավալով ու էությամբ վերականգնել է կառավարման սովետական, տոտալիտար համակարգը։
Քաղաքական հետապնդումների, ընդդիմադիրներին «փակելու», անգամ ֆիզիկապես վերացնելու «ավանդույթները» Հայաստանում իսնտիտուցիոնալ ամրապնդում են ստացել հենց Ռոբերտ Քոչարյանի նախագահության տարիներին։ Աղվան Հովսեփյանի դատախազությունը մարմնավորում էր Քոչարյանի ռեպրեսիվ իշխանությունը, ու եթե նույնիսկ այսօրվա դատախազությունն այս «ավանդույթների» կրողն է, ապա հիմնական պատասխանատուն հենց Ռոբերտ Քոչարյանն է։
Ամբողջ խնդիրն այն է, որ անգամ երկրորդ նախագահի պաշտպանական խումբը չի հասկացել, որ այս օրերին Ռոբերտ Քոչարյանի դեմքով դատարանի առաջ կանգնել է ոչ այնքան կոնկրետ մարդ, որքան՝ մի հանցավոր համակարգ, որի բոլոր բաղադրիչները եղել են ռեպերսիվ, «սովետական»՝ բառի բացասական ընկալումով։
Քանի դեռ Քոչարյանն ու նրա աջակիցները այս պարզ ճշմարտությունը չեն հասկացել, հազիվ թե ընկալեն, թե որն է այս դատավարության խորքային իմաստը։ Իհարկե, գլոբալ մտածողության դեֆիցիցտ ունեն նաև օրվա իշխանությունները, որոնք ապամոնտաժելով նախկին քրեաօլիգարխիկ համակարգը՝ ամենևին էլ չեն վերացնում դրա ինստիտուցիոնալ հիմքերը՝ դրանք հարմարեցնելով իրենց ամբիցիաներին։
