Քսանհինգ տարի առաջ՝ 1994թ. մայիսի 5-ին ԱՊՀ Միջխորհրդարանական վեհաժողովի, Ղրղզստանի Հանրապետության, ՌԴ ԴԺ եւ ԱԳՆ նախաձեռնությամբ տեղի ունեցավ հանդիպում, որի ավարտին Ադրբեջանի Միլի մեջլիսի, Հայաստանի Գերագույն խորհրդի և Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցիչները ստորագրեցին Բիշքեկյան արձանագրությունը, որով կոչ էր արվում դադարեցնել կրակը 1994թ. մայիսի լույս 9-ի գիշերը: Մայիսի 9-ին Լեռնային Ղարաբաղում ՌԴ նախագահի լիազոր ներկայացուցիչ Վլադիմիր Կազիմիրովը նախապատրաստեց Անժամկետ հրադադարի մասին համաձայնագիրը, որը նույն օրը ստորագրեց Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար Մամեդրաֆի Մամեդովը: 1994թ. մայիսի 10-ին Երևանում համաձայնագիրը ստորագրեց պաշտպանության նախարար Սերժ Սարգսյանը, իսկ մայիսի 11-ին` ԼՂ բանակի հրամանատար Սամվել Բաբայանը: Հրադադարն ուժի մեջ մտավ 1994թ. մայիսի 12-ի կեսգիշերին:
Այս փաստաթուղթը եզակի դիվանագիտական, քաղաքական կարևորություն ունի, որովհետև դրա շնորհիվ անցած 25 տարիներին հնարավոր է դարձել կանխել լայնամասշտաբ պատերազմի վերսկսումը, իհարկե, եթե հաշվի չառնենք 2016-ի Քառօրյա պատերազմը։ Երեքամյա վաղեմության դրամատիկ իրադարձությունները միջնորդներին ստիպեցին մշակել հրադադարի ամրապնդման նոր մեխանիզմներ, որոնք, սակայն, կոնսեսուսային չեն համարվում հակամարտության կողմերից Ադրբեջանի համար։
1994-ին հրադադարի մասին համաձայնագիրը հույսեր էր ծնում, որ կարգավորման գործընթացը տեսանելի հեռանկարի հարց է։ Դրա համար, ի դեպ, կային մի քանի նպաստավոր հանգամանքներ։ Նախ՝ բավականին մեծ էր միջազգային կառույցների հեղինակությունը, խոսքն առաջին հերթին՝ ԵԱՀԿ-ի ու նրա Մինսկի խմբի համանախագահության մասին է ու թերևս խաղաղությունը կարող էր պարտադրվել, այսպես կոչված, վերևից։ Մանավանդ, որ նախկին Հարավսլավիայի տարածքում առաջացած հակամարտություններից ոմանք ունեցան հենց նման հանգուցալուծում։
Տարածաշրջանային խաղաղության հաստատման մյուս կարևոր հանգամանքն այն էր, որ 90-ականներին աշխարհը շատ ավելի կանխատեսելի էր ու առնվան չկար այսօրվա հակադրությունն Արևմուտքի ու Ռուսաստանի միջև, այլ խոսքով՝ Մինսկի խմբի համանախահությունը կարող էր գալ կոնսոլիդացված լուծումների։
Իհարկե, այս հարցում գոյություն ունի շատ կարևոր վերապահում ու դա այն է, որ ղարաբաղյան հակամարտության մենեջմենտը ստանձնած Ռուսաստանը երեբեք հակված չի եղել իրական կարգավորման։
25 տարի առաջ հակամարտության կողմերն ավելի հյուծված էին, ինչը ենթադրում էր, որ Երևանն ու Բաքուն ավելի հեշտ կարող էին գալ համաձայնությունների, փոխզիջումների։ Այնուամենյանիվ, գործեց հակառակ տրամաբանությունը ու հիմա՝ հրադադարի համաձայնությունից 25 տարի հետո, հակամարտության կողմերը հաստատապես ավելի մոտ են պատերազմին, մանավանդ Քառօրյա պատերազմից հետո, երբ Ադրբեջանը հրաժարվեց համաձայնել անգամ Վիեննայի օրակարգին, որը միտված էր հրադարարի պահպանման միջազգային մեխանիզմների ներդրմանը։ Վերջին օրերի իրադարձութոյւնները ցույց տվեցին, որ արդյունավետ չգործեց նաև, այսպես կոչված, «Վերելակային դիվանագիտությունը», այլ խոսքով՝անցած տարվա սեպտեմբերին Նիկոլ Փաշինյանի ու Իլհամ Ալիևի միջև Դուշանբեում ձեռք բերված բանավոր պայմանավորվածությունները։ Պատահական չէ, որ տեղական ու միջազգային դիտորդները գրեթե միաբերան կանխատեում են էսկալացիայի ուժեղացում առաջնագծում, քանի որ կողմերի հակադիր մոտեցումները գրեթե բացառում են ճեղքումը բանակցային գործընթացոում։
1994-ի Անժամկետ հրադադարի մասին համաձայնագիրը պատմական է այն առումով, որ այն եռակողմ է, այլ խոսքով՝ դրանով, ըստ էության, ճանաչվում է Արցախի սուբեկտությունը։ Իհարկե, հայկական դիվանագիտության ձախողումների ու հատկապես՝ Ռոբերտ Քոչարյանի սխալ քաղաքականության հետևանքով չեղարկվեց հայկական կողմի կարևոր այս ձեռքբերումը, այնուամենայնիվ՝ քանի դեռ հրադադարի մասին համաձայնագիրը գործում է, այն իրավաքաղաքական հիմքեր է ստեղծում բանակցային գործընթացում Արցախի մասնակցության հարցը բարձրացնելու համար։
