Չնայած կառավարության կառուցվածքի և գործունեության մասին օրենքի նախագիծը դեռևս ակտիվ քննարկման փուլում է, բայց ԱԱԾ-ի և ոստիկանության կարգավիճակների փոփոխությունների հարցում Փաշինյանն ու նրա կաբինետը անդրդվելի մնացին: Կարծես թե այդ հարցը նրանք նույնիսկ չեն էլ պատրաստվում քննարկել, քանի որ որոշումն արդեն իսկ կայացվել է ու փոփոխության ենթակա չէ:
Վարչապետ դառնալուց առաջ Նիկոլ Փաշինյանը խոստանում էր, որ կոտրելու է «սուպերվարչապետի» ինստիտուտը, և այդ ճանապարհին առաջին քայլը պետք է լիներ ԱԱԾ-ն ու ոստիկանությունը խորհրդարանին հաշվետու դարձնելը: Այլ խոսքով ասած՝ իրավապահ այդ կառույցներին պետք է նախարարության կարգավիճակ շնորհվեր:
Բայց վարչապետ նշանակվելուց հետո պարզ դարձավ, որ Փաշինյանը ոչ միայն չի պատրաստվում հրաժարվել «սուպերվարչապետական» համակարգից, այլև ընդհակառակը՝ պատրաստվում է էլ ավելի կատարելագործել այն: Համակարգի կատարելագործումը պայմանավորվում է ժողովրդական աջակցությամբ: Այսինքն՝ օգտագործելով ժողովրդի մեծամասնության վստահության մանդատը՝ Փաշինյանը էլ ավելի է խորացնում ժառանգություն ստացած համակարգի ավտորիտար բնույթը: Իսկ իրավապահ կառույցներին բացառապես վարչապետի ենթակայության տակ պահելու անշրջելի որոշումն այս ամենի պարզ դրսևորումն է:
Ամենայն հավանականությամբ վարչապետը առաջնորդվում է հետևյալ տրամաբանությամբ. չկա վատ համակարգ, այլ կան վատ կառավարիչներ, որոնք չեն կարողանում աշխատեցնել համակարգը: Այսինքն՝ Փաշինյանը համակարգի կենսունակությունն ու աշխատունակությունը պայմանավորում է զուտ իր անձնային գործոնով: Սա, իհարկե, մոլորություն է, քանի որ բնույթով ավտորիտար համակարգերը հակված են ավտորիտար դարձնել նաև դրա մեջ հայտնված մարդկանց: Ի դեպ, ծուղակում հայտնված մարդիկ հաճախ նույնիսկ գլխի էլ չեն ընկնում այդ փոփոխության մասին, պարզապես գալիս է մի պահ, երբ որոշումներ կայացնելու ժողովրդավարական մեխանիզմներն ու գործիքներն արդեն իսկ սպառվում են, և կամայականությունների ճանապարհով ընթանալու անհրաժեշտությունն այլևս այլընտրանք չի ունենում:
Գործող համակարգը ստեղծված է մեկ մարդու՝ Սերժ Սարգսյանի կամայականությունները բավարարելու նպատակով, այդ ինչպե՞ս այն պետք է գործի ժողովրդավարական տրամաբանությամբ: Համակարգն այդ ստեղծված է կարճաժամկետ ու իրավիճակային խնդիրներ լուծելու համար, այդ ինչպե՞ս այն պետք է երկարաժամկետ խնդիրներ առաջադրի ու լուծի դրանք: Ինչ-որ մի օր համակարգը խափանվելու է, և Փաշինյանը հայտնվելու է իր «սուպերվարչապետական» ծուղակում:
«Սուպերվարչապետական» համակարգի պահպանման շարժառիթը մեկն է. վարչապետ Փաշինյանը ներքին վտանգ է զգում և կարծում է, թե իրավապահ կառույցների միահեծան վերահսկողությունից հրաժարվելը կթուլացնի իր իշխանության դիրքերը: Այն, որ վարչապետի դիրքերը դեռևս ամբողջությամբ ամրապնդված չեն, փաստ է: Ակնհայտ է նաև, որ օդում շարունակում է կախված մնալ հեղաշրջման սպառնալիքը: Ոստիկանությանն ու ԱԱԾ-ին նախարարության կարգավիճակ տալու առաջարկի ընդդիմախոսները նաև առաջնային պլան են մղում ազգային անվտանգության հիմնախնդիրը: Իբրև թե պատերազմական իրավիճակում գտնվող պետությունը պետք է ունենա խիստ կենտրոնացված միահեծան իշխանություն, որպեսզի ճգնաժամային իրավիճակում վարչապետը գործողությունների լիակատար ազատություն ունենա:
Մտահոգություններն այս իհարկե տեղին են, բայց ամբողջ խնդիրն այն է, որ «սուպերվարչապետական» համակարգի պահպանումը որևէ կերպ չի լուծում այս խնդիրները, ընդհակառակը՝ էլ ավելի է խորացնում: Արդարացնել գերկենտրոնացված ու միահեծան համակարգի գոյությունը զուտ անվտանգության հիմնախնդրի հանգամանքով, հետևանք է ավտորիտար մտածողության: Այսինքն՝ Հայաստանի նախկին ավտորիտար առաջնորդները իրենց քաղաքական դիրքերը ամրապնդելու նպատակով քաղաքական միֆ են հորինել, որից մենք չենք կարողանում ձերբազատվել նույնիսկ ժողովրդավարական փոփոխություններից հետո: Ինչպես Ռոլան Բարտն է նկատում՝ միֆերը տարբեր համակարգերում վերածնվելու և ադապտացվելու հակվածություն ունեն: Այսինքն՝ ավտորիտար Հայաստանում տիրապետող դիրքեր ունեցող միֆը կարող է արդյունավետ դրսևորվել նաև ժողովրդավարական Հայաստանում: Սա իհարկե անթույլատրելի պրակտիկա է, և կենսունակ պետություն ստեղծելու ճանապարհին Փաշինյանի կառավարությունը պետք է նաև անզիջում պայքար մղի նախկին իշխանությունից ժառանգություն մնացած միֆերի դեմ:
Ո՞վ է ասել, թե ԱԱԾ-ն ու ոստիկանությունը մեկ մարդու միահեծան վերահսկողության տակ թողնելը բխում է ազգային անվտանգության շահերից, որտե՞ղ է այդպիսի բան գրված: Իրականում ազգային անվտանգության համար լուրջ սպառնալիք կարող է դառնալ պառլամենտին վերահսկող ու հակակշռող լիազորություններից զրկելու գործընթացը, ինչը և անում է կառավարող ուժը: Այսինքն՝ Փաշինյանը բոլոր կարևորագույն հարցերի քննարկումը թողնում է իր վերահսկողության ներքո՝ խորհրդարանին թողնելով միայն երկրորդական մանր-մունր խնդիրները, ինչպես նաև «կնոպկա» սեղմելու բացառիկ առաքելությունը: Սա է հենց ամենամեծ սպառնալիքը:
Ավտորիտար համակարգում խորհրդարանին լիազորություններից զրկելն ինչ-որ տեղ կարող է արդյունավետ լինել, բայց ժողովրդավարական համակարգում հետևանքները կարող են կործանարար լինել: Փաստորեն Փաշինյանն ինքն իրեն միայնակ է թողնում «ուժային» կառույցների հետ բավական բարդ հարաբերություններ կառուցելու գործում: Եթե հանկարծ ինչ-որ մի օր ԱԱԾ-ն ու ոստիկանությունը դուրս գան վարչապետի վերահսկողությունից, ապա այդ դեպքում ի՞նչ է անելու Փաշինյանը: Համանման իրավիճակի պայմաններում խորհրդարանը նրան այլևս չի կարող օգնել, քանի որ վարչապետը զրկել է սահմանադրական այդ ինստիտուտին «ուժայիններին» վերահսկելու և անհրաժեշտության դեպքում ԱԺ կանչելու լիազորությունից: Իսկապես սա չափազանց լուրջ հարց է. ի՞նչ է անելու Փաշինյանը, եթե ԱԱԾ-ն ու ոստիկանությունը նրա դեմ դավադրություն կազմակերպեն:
Լավ սա էլ թողնենք մի կողմ: Հայաստանը պառլամենտական հանրապետություն է: Բայց պետության պառլամենտական բնույթը կարծես թե դրսևորվում է միայն անվանման մեջ: Գործնականում և գետնի վրա պառլամենտարիզմ ընդհանրապես գոյություն չունի և չի էլ կարող լինել, քանի դեռ վարչապետը շարժվում է «սուպերվարչապետական» համակարգի ամրապնդման ճանապարհով՝ թուլացնելով և նվազեցնելով խորհրդարանի դերն ու նշանակությունը:
Սա քողարկված ծուղակ է, որի հետևանքները զգացնել կտան միայն ապագայում: Հայաստանը չի կարող արդյունավետ ու կենսունակ պետություն դառնալ առանց հզոր պառլամենտի՝ օժտված վերահսկողական և հավասարակշռման զորեղ մեխանիզմներով:
Լուսանկարը՝ Armeniasputnik-ի
