«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է տնտեսագետ Վահագն Խաչատրյանը։
-Պարոն Խաչատրյան, կառավարությունն առաջարկում է ներմուծվող ցեմենտի վրա որոշակի սահմանափակումներ կիրառել` ապահովելով տեղական արտադրողների համար հավասար մրցակցային դաշտ։ ԱԺ տնտեսական հանձնաժողովում հարցի քննարկման ժամանակ նշվում էր, որ տեղական արտադրողը չի դիմանում մրցակցությանը։ Երեկվանից արդեն «Արարատ ցեմենտ»-ի աշխատակիցները գործադուլ են արել այդ հիմքով։ Ինչպե՞ս եք գնահատում նման սահմանափակումները։
Կա՞ նման անհրաժեշտություն։
-Մի կարևոր հանգամանք կա, որի մասին խոսել է նաև վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, երբ մեկ ամիս առաջ կառավարությունում քննարկվում էր այս հարցը։ Խոսքը վերաբերում էր նրան, որ երբ պետությունը սկսի իր քաղաքականությունը կտրուկ փոխել, հովանավորչությամբ զբաղվել, դա որևէ լավ բանի չի բերի։ Ես հասկացա, որ սա որպես սկզբունք որդեգրել է կառավարությանը, որը շատ ճիշտ մոտեցում է։ Բայց մյուս կողմից այլ խնդիր է առաջանում. կա ցեմենտի գործարան, որը սոցիալական խնդիր է լուծում, բայց կա նաև տնտեսական խնդիր, քանի որ այն ռազմավարական նշանակություն ունեցող գործարան է։ Այդ գործարանի ֆունկցիան միայն ցեմենտ արտադրելը չի։ Այն, իր հերթին, կողքից բավականին լրջագույն գործոն է և՛ գազ մատակարարողներին, և՛ առհասարակ էներգակիրներին։ Հիմա նոր հանգամանքներից ելնելով՝ խնդիր է առաջացել։ Իրանում տիրող տնտեսական վիճակի պատճառով, իրենց տեղական արժույթի արժեզրկմամբ պայմանավորված իրենց ապրանքը դարձել է ավելի մրցունակ, քան մերը։ Այս պայմաններում Հայաստանը փորձում է պաշտպանել իր շուկան նման սահմանափակումներով։ Մենք, քանի որ գործում ենք առևտրի համաշխարհային կազմակերպության կանոններով, ունենք համապատասխան հնարավորություն մինչև 10 տոկոս մաքսադրույք կիրառել։ Դրանից ավելին արդեն որոշակի խնդիրներ կառաջացնի առկա պայմանավորվածությունների շրջանակներում։ Այո, դրված է նաև ցեմենտի գործարանի աշխատել-չաշխատելու խնդիրը, որի համար կառավարությունը պետք է միջանկյալ լուծում գտներ, որպեսզի կարողանար այնպես անել, որպեսզի ցեմենտի գործարանները աշխատեին, և միաժամանակ նաև դրանով վնաս չհասցնեին մրցակցային միջավայրին։
-Հիմա այս լուծումը, որն առաջարկում է կառավարությունը՝ ներմուծվող ցեմենտի հավելյալ հարկումը միջանկյա՞լ լուծում է։
-Ես առիթ ունեցա երեկ դիտելու «Արարատ ցեմենտ»-ի աշխատակիցների բողոքի ակցիան, երկխոսությունը ադմինիստրացիայի միջև։ Ես դրանից հասկացա, որ ադմինիստրացիան ինքն է բավականին լուրջ խնդիրներ առաջացրել իր համար, որովհետև պարսկական ցեմենտի խնդիրը միշտ եղել է։ Այն այսօր չէ, որ ծագել է։ Եվ որպեսզի մրցակցությանը դիմանային, իրենք պետք է տեխնոլոգիական նորամուծություններ անեին։ Արել են, թե չեն արել, ես չգիտեմ։ Դա այլ խնդիր է։ Հստակ է մի բան, որ կառավարությունը տեղական արտադրողին պետք է օգնի, որոշակի միջամտությամբ օգնի տեղական արտադրողին։ Ինչ ձևով, ինչ չափով է լինելու, դա արդեն քննարկման առարկա է։ Ինձ համար շատ ընդունելի են էկոնոմիկայի նախարարի առաջարկությունները, որոնք բոլոր ԱՀԿ-ի նորմերի շրջանակներում են, որովհետև պարսկական արտադրողները օգտվում են որոշակի դոտացիաներից։ Իսկ ԱՀԿ-ի դիրքորոշումը հստակ է՝որևէ մեկը պետք է արտոնություն չստանա, և արտոնություն ստանալու դեպքում տվողը հնարավոր է պատժի ենթարկվի։
Պետք է համատեղ լուծում գտնել, բայց որոշակի պարտավորություններ պետք է ունենա նաև ցեմենտի գործարանը։ Պետք է իրենք իրենց հարց տան, թե իրենց տեխնոլոգիան ինչքանով է իրենց թույլ տալիս ավելի ցածր գնով ցեմենտ արտադրել, արդյոք բոլոր հնարավորությունները օգտագործվում են ավելի մատչելի ցեմենտ արտադրել, թե ոչ։
-Այսինքն՝ Դուք որոշակի արհեստական երևույթնե՞ր եք տեսնում «Արարատ ցեմենտ»-ի աշխատակիցների գործադուլի մեջ։
-Չեմ ուզում քաղաքական որևէ գնահատական տալ։ Անկախ նրանից՝ կլիներ ակցիա, թե ոչ, մեկ ամիս է՝ այդ հարցը ակտուալ քննարկվում է։ Նրանք, ովքեր ցեմենտ էին ներկրում, դժգոհում էին, որ մեր մաքսային ծառայությունները ինքնագործունեությամբ էին զբաղվում, պահանջում էին փաստաթղթեր, որոնք գուցե պետք չեն։ Խնդիրը կար, պարզապես այն պետք է լուծվի երկկողմանի՝ գործարանները տեխնոլոգիապես պետք է նորացվեն, և լինի կառավարության միջամտությունը։ Մյուս կողմից խնդիրն այն է, որ տեխնոլոգիական վերազինումը մեկ օրում չի լինում, ժամանակ է պետք։ Մի բան հստակ է, ցեմենտի երկու գործարանները պետք է աշխատեն, պետք է աշխատեն, բայց ոչ հրահանգով։ Պետք է ցանկություն ունենալ մրցակցային միջավայր ստեղծել և աշխատել մրցակցային միջավայրում։ Հիմա ասում են՝ այդ միջավայրը չկա, քանի որ պարսկական ցեմենտը էժան է։ Դա հասկացանք, բայց մեր գործարանը չաշխատեց, ու վաղը, մյուս օրը Իրանում վիճակը կարգավորվեց, ցեմենտի գինը բարձրացավ, այդ ժամանակ ումի՞ց են բողոքելու մեր տեղական արտադրողները։
-Պարոն Խաչատրյան, ուրբաթ օրը ԱԺ-ում հանքերի իրական սեփականատերերին բացահայտելու մասին նախագիծը դրական եզրակացություն ստացավ։ Հանքերի իրական սեփականատերերի բացահայտման հետևանքները որո՞նք կարող են լինել։ Հնարավոր կլինի՞ լիարժեք թափանցիկություն ապահովել։
-Միանշանակ։ Այստեղ քաղաքական կամք և իշխանության ցանկություն է պետք։ Եթե դա կա, որևէ խնդիր չի առաջանա իրական սեփականատերերին հայտնաբերելու մասով։ Ավելին, եթե նախկինում ինչ-որ խոչընդոտներ կային օֆշորային հաշիվների և այլնի մասով, ապա հիմա աշխարհը գնում է բոլոր փակ ինֆորմացիաների բացահայտման։ Որևէ խնդիր չի կարող առաջանալ, որ իշխանությունը ուզենա մի բան բացահայտել, դիմել այն երկրներին, որտեղ գրանցված է ընկերությունը և տեղեկություններ ստանալ։ Սա, ի միջի այլոց, բավական դրական մթնոլորտ կստեղծի, քանի որ հասարակության մեջ բավական բացասական վերաբերմունք կա հանքաարդյունաբերության նկատմամբ։ Մարդիկ կիմանան՝ ով է սեփականատերը, ինչով է զբաղվում, ուր են գնում գումարները, և այդ թափանցիկությանը գուցե ցրի այդ բացասական վերաբերմունքը։ Դա օգտակար կլինի նաև բիզնեսի համար, օտարերկրյա ներդրողների համար։ Ճիշտ է, ժամանակին ասվում էր, որ օտարերկրյա ներդրողներ կան, որոնք չեն ուզում բացահայտվել, նրանք ուզում են գաղտնի մնալ, բայց դրա կարիքը չկա։ Այն, ինչ տարիներ շարունակ կատարվել է մեր երկրում, անընդունելի է։ Մենք այդպես էլ չիմացանք, թե մեր ընդերքի գինն ինչ արժեր, գանձվող հարկերը ինչքան պետք է լիներ։ Միակ բանը, որ մենք պարզեցինք, դա այն էր, որ հանքերի իրական սեփականատերերը գերշահույթներ են ստացել, իսկ ընդերքի տերը՝ ՀՀ քաղաքացին ամենաքիչ օգտվողն է։ Էլ չասած հանքերի շահագործման դեպքում առաջ եկած բնապահպանական նորմերի խախտումները և առաջացած խնդիրները։ Ինչքան թափանցիկ լինի դա, այնքան լավ բոլորիս համար։
Լուսանկարը՝ Armeniasputnik-ի
