Վերջին օրերին քննարկման լայն առարկա է դարձել հանրակրթական դպրոցներում շախմատ դասավանդել-չդասավանդելու հարցը: Կրթության և գիտության նախարարությունը մտադիր է ուսումնական նոր տարվա ծրագրում մի շարք առարկաներ բեռնաթափել, քննարկվող առարկաների շարքում նաև շախմատն է: ՀՀ կրթության և գիտության նախարար Արայիկ Հարությունյանը հայտարարել է, որ Հայաստանի դպրոցների առարկայացանկից շախմատը հանելու հարցը քննարկման փուլում է: Նախարարը հավաստիացնում է՝ կա խնդիր, կան որոշակի բողոքներ՝ տնային աշխատանքների, դասավանդման հետ կապված:
Շախմատը Հայաստանի դպրոցներում որպես պարտադիր առարկա դասավանդվում է 2011 թվականից: Շախմատը պարտադիր առարկա է Հայաստանի և Արցախի 1500 դպրոցներում՝ 2-րդ, 3-րդ և 4-րդ դասարաններում: 2018-ի տվյալով՝ շախմատով տարեկան զբաղվում է ավելի քան 50.000 դպրոցական, իսկ 320.000 երեխա գիտի շախմատ խաղալ: Ուսուցիչները տարին 3 անգամ վերապատրաստվում են, ստանում թարմացված ձեռնարկներ ու նոր մեթոդիկա:
Նշենք, որ շախմատը հանրակրթական դպրոցներում պարտադիր առարկա դարձավ այն բանից հետո, երբ 2006 և 2008 թվականներին մեր տղամարդկանց հավաքականը նվաճեց շախմատային օլիմպիադայի չեմպիոնի, իսկ 2011 թվականին արդեն աշխարհի չեմպիոնի տիտղոսը: Մեր երկրում իրական շախմատային բում էր: Մարզաձևի ֆեդերացիան գլխավորում էր Հայաստանի 3-րդ նախագահ Սերժ Սարգսյանը: Վերջինս ուղղակի չէր կարող չօգտագործել հնարավորությունը իր գլխավորած մարզաձևի գրանցած փառահեղ հաջողությունները հնարավորինս հանրայնացնելու: Նրա անմիջական ջանքերով էլ շախմատը հայտնվեց հայաստանյան դպրոցներում:
Փորձենք հասկանալ, սակայն, թե ինչ տվեց այս որոշումը հատկապես մարզական տեսանկյունից: Թեկուզ ոչ օլիմպիական, այնուամենայնիվ շախմատը մարզաձև է, և հանրակրթական դպրոցներում այն դասավանդելը շատերի համար այնքան էլ ընկալելի չէր: Հայաստանը մշտապես եղել է շախմատային երկիր, և առանց դպրոցներում պարտադիր առարկա դարձնելու էլ լուրջ հաջողություններ ենք ունեցել: Պարտադիր առարկա դառնալուց հետո, սակայն, մեր հավաքականը համաշխարհային օլիմպիադայում հաջողության հասավ թերևս մեկ անգամ՝ 2012-ին նվաճելով ոսկե մեդալ: Դրանից հետո մեր հավաքականը շախմատային օլիմպիադաներում որևէ մեդալ չի նվաճել:
2011 թվականից հետո, երբ շախմատը դարձավ պարտադիր առարկա, մեր միակ լուրջ հաջողությունը 2017 թվականին Լևոն Արոնյանի աշխարհի գավաթակիր դառնալն էր: Նշենք, սակայն, որ Արոնյանը աշխարհի գավաթակիր էր դարձել նաև 2005 թվականին: Այսօր կարող ենք փաստել, որ հանրակրթական առարկա դարձնելուց հետո, մեր երկրում շախմատի բումը վերանալուց բացի, մարզաձևը արդյունքների առումով հետընթաց է ապրել: Հայաստանի հավաքականում շարունակ հայտնվում են երիտասարդ կադրեր, բայց նրանց խաղը չի տպավորում:
Այո, հանուն արդարության պետք է նշենք, որ Սերժ Սարգսյանի՝ շախմատի ֆեդերացիայի նախագահ դառնալուց հետո մարզաձևը կտրուկ վերելք ապրեց: Սա ողջունելի և անհերքելի փաստ է: Բայց դա չի նշանակում, որ գրանցված հաջողությունները պետք էր փաթաթել նաև հասարակության վզին: Ըստ տրամաբանության՝ պետությունը զարկ է տալիս այն մարզաձևերին, որոնք զարգացման և աջակցության կարիք ունեն: Ի՞նչ կարիք կար փայլուն դիրքում գտնվող մարզաձևին լրացուցիչ խթանիչներ հաղորդելը: Սերժ Սարգսյանի շախմատային քայլը ըստ էության տապալված պետք է համարել: Այլ կերպ ասած՝ Սերժ Սարգսյանի շախմատային փիար ակցիան որևէ արդյունք չտվեց թե՛ մարզական և թե՛ քաղաքական դաշտում:
Շախմատը և ընդհանրապես մարզաձևերը ավելի հզոր դարձնելու համար գոյություն ունեն բազմաթիվ այլ եղանակներ: Հայաստանի շախմատի ակադեմիայի հիմնադիր Սմբատ Լպուտյանի կարծիքով՝ շախմատը մեր երկրի բրենդներից մեկն է: «Շախմատը զարգանում է մեծ ուժով ամբողջ աշխարհում: Հայաստանը միակն է, որ արդեն անցել է այդ ամենի միջով: Մենք մեր փորձն ենք փոխանցում աշխարհի շատ երկրներին»,- հայտարարել էր Լպուտյանը:
Ինչ խոսք, ուրախալի է, որ հայկական շախմատային մոդելն օրինակելի է այլ երկրների համար: Վստահ ենք, սակայն, որ մենք կշարունակենք մնալ շախմատային ուժեղ տերություն նաև հանրակրթական դպրոցներում մարզաձևը որպես պարտադիր առարկա հանելուց հետո: Այսօր կան բազմաթիվ մարզաձևեր, որոնք մեր երկրում աջակցության կարիք ունեն: Ցավով պետք է արձանագրենք, որ Հայաստանում զարգացած են հատկապես այն մարզաձևերը, որոնք համաշխարհային սպորտում ամենափոքր մասսայականություն են վայելում: Դրանց շարքում կարելի է դասել ըմբշամարտն ու ծանրամարտը, իսկ շախմատը շատ երկրներում նույնիսկ մարզաձև չեն համարում: Շատ էր խոսվում, որ ըմբշամարտը և ծանրամարտը ընդհանրապես հնարավոր է հանվի օլիմպիական խաղերի ծրագրից:
Եթե ուզում ենք դառնալ սպորտային երկիր, ապա պետք է փորձենք զարկ տալ մասսայական մարզաձևերին, որոնք իսկապես նպաստում են երկրի ճանաչելիության մեծացմանը: Մարզաձևերը պետք է զարգացնել ոչ թե պարտադրանքի եղանակով, այլ ստեղծել համապատասխան պայմաններ հասարակությանը սպորտին մոտեցնելու համար:
