Ղարաբաղյան հակամարտությունը հայ ժողովրդի առջև ծառացած ամենակարևոր հիմնախնդիրն է: Հայաստանցու համար չկա, չի եղել ու երբեք էլ չի լինելու դրանից առավել կարևոր մարտահրավեր, քանի որ դրանում են մեկտեղված անկախության, ինքնիշխանության, անվտանգության ու խաղաղ գոյակցության օրակարգային գաղափարները:
Հայաստանն այդ հակամարտությունը ժառանգություն է ստացել Խորհրդային միությունից ու փաստորեն՝ որպես անկախ ու ինքնիշխան քաղաքական միավոր, միջազգային հարաբերություններ է մուտք գործել դրա հետ միասին: Այսինքն՝ միջազգային հարաբերություններում Հայաստանի կարևորությունը պայմանավորվել ու իմաստավորվել է հենց Ղարաբաղյան հակամարտությամբ: Ցավոք սրտի, դեռևս չկա դրան համարժեք մեկ այլ գործոն, որը կարող է իմաստավորել մեր գոյությունը միջազգային քաղաքական արենայում: ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի, Ռուսաստանի, Իրանի համար ՀՀ-ն առաջին հերթին կարևորվում է հենց Արցախի հակամարտությամբ, իսկ մնացյալ բոլոր հարցերը կա՛մ ածանցյալ են, կա՛մ էլ անուղղակիորեն պտտվում են դրա բովանդակային ուղեծրի շուրջը:
Այսինքն` Հայաստանը տարածաշրջանում մահակի յուրօրինակ կարգավիճակ ունի, որը ըստ անհրաժեշտության օգտագործվում է Ադրբեջանի ու Թուրքիայի վրա ճնշումներ գործադրելու նպատակով:
Իրավիճակն այս իրականում մտահոգիչ է, քանի որ բութ մահակն այն կարգավիճակը չէ, որի մասին մենք երազել ենք: Ասվածից ենթադրում է, որ հայ հանրույթը բովանդակային ու արժեքային տեսանկյունից վերադասավորվելու ու վերաիմաստավորվելու պետք ունի: Առօրեական հիմնախնդիրների կողքին պետք է առաջնային պլան մղվեն հետևյալ երկու հարցադրումները. ի՞նչ պետություն ենք մենք ուզում կառուցել և ի՞նչ առաքելություն մենք պետք է ունենանք միջազգային հարաբերություններում:
Հիմա ինձ կմեղադրեն, իբրև թե առաջարկում եմ մի կողմ թողնել Արցախյան հակամարտությունն ու ստվերել դրա կարևորությունը: Երիցս ո՛չ: Իհարկե, Արցախի հարցը միշտ էլ օրակարգային է լինելու Հայաստանի համար, իսկ դրա անկախությունն ու խաղաղ գոյակցությունը՝ գերագույն նպատակը: Իմ մտահոգությունը բոլորովին այլ հարցի է վերաբերվում, այն է՝ չի կարելի հանրույթին՝ ազգին սահմանափակել մեկ հարցի առանցքում ու գոյությունը պայմանավորել բացառապես դրա գործոնով: Խոսքը գոյաբանական այլընտրանքի մասին է:
Պատկերացրեք՝ ինչ-որ մի օր Ղարաբաղյան հիմնախնդիրը կարգավորվում է, իսկ Թուրքիան էլ ճանաչում է Հայոց ցեղասպանությունը: Ի՞նչ է լինելու դրանից հետո: Կանխատեսում եմ, որ պետությունն ու հանրույթը հայտնվելու վակուումի ու կեցության անիմաստության հիմնախնդրի առջև, քանի որ այլևս չի լինելու գոյությունը արդարացնող այլ մեծ նպատակ կամ էլ առաքելություն:
Սա չափազանց լուրջ հիմնախնդիր է, որը պետք է դառնա հասարակական-քաղաքական ու ընդհանրապես մտավոր շրջանակների քննարկման առաջնային թիրախը: Ցավոք սրտի, ներկայումս առաջնային պլան են մղված առօրեական ու կենցաղային հիմնախնդիրները, որոնց սանձազերծած թեժ քննարկումներում մսխվում ու անէանում է ինտելեկտուալ ողջ պոտենցիալը: Իհարկե ես չեմ պնդում, թե կենցաղային հարցեր չպետք է քննարկվեն, իհարկե, դրանք մեր իրականությունն են, ու բոլորիս համար էլ կարևոր են պարգևատրումների ու ավելորդ ծախսերի հետ կապված թեմաները: Բայց չի կարելի հանրային ողջ դիսկուրսը սահմանափակել պարզունակ կենցաղի շրջանակներում՝ մի կողմ շպրտելով ամենակարևոր հարցադրումը. ինչպիսի՞ պետություն ենք մենք կառուցում, և ո՞րն է մեր հավաքական գոյության նպատակը:
Ժամանակակից աշխարհում պետություններն իրարից անջատ ու առանձին չեն կարող ապրել: Այսինքն՝ գործ ունենք համընդհանուր, համամոլորակային համակարգի հետ, որի յուրաքանչյուր միավոր ունի իր կոնկրետ դերն ու նշանակությունը: Հայաստանը այս տեսանկյունից նույնպես բացառություն չէ և պետք է ունենա իր կոնկրետ գործառույթը ընդհանուր մեխանիզմում:
Լա՛վ, իսկ ո՞րն է գոյության իմաստավորման այլընտրանքը, ի՞նչ արժեք կարող է Հայաստանը տալ աշխարհին: Իհարկե, հարցերն այս դեռևս անիմաստ են, քանի որ մենք դեռևս չենք կարողացել հասկանալ, թե ինչ արժեքներ ենք արտադրում հենց ինքներս մեզ համար: Չէ՞ որ ներքին արտադրության արժեքներն են դառնալու միջազգային հարաբերություններում մեր նոր պահանջարկի երաշխիքները:
Կլոդ Սեն Սիմոնը ասում է. «Ազգերը կարող են ապրել երկու կերպ. կա՛մ թալանելով, կա՛մ էլ արտադրելով»: Տասնամյակներ շարունակ մենք ապրել ենք թալանելով: Գիտեք, թալանը միայն կոռուպցիան չէ, պոտենցիալի անիմաստ մսխումն էլ, իր հերթին, յուրօրինակ թալանի մի ձև է: Բայց հիմա եկել ու հասել ենք մի հանգրվանի, երբ արդեն իսկ թալանելու ոչինչ չկա՝ ո՛չ նյութական և ո՛չ էլ հոգևոր: Թալանելու այլընտրանքը արտադրելն է: Եթե ո՛չ թալանում ես և ո՛չ էլ արտադրում, ապա նշանակում է, որ գոյություն չունես:
Եթե փոխենք Դեկարտի խոսքերը, ապա այսպիսի զավեշտ հիշեցնող պատկեր կստանանք. արտադրում եմ՝ գոյություն ունեմ, թալանում եմ՝ գոյություն ունեմ:
Այս զավեշտալի բառափոխության մեջ քողարկված իմաստ կա՝ որն է գործողության, շարժի բնական անհրաժեշտությունը և քարացած ու անշարժ կյանքի բացառումը: Այսինքն` մեր գոյության իմաստավորումը պետք է լինի գործողությունն ու ընթացքը, որի մարմնավորումը արժեքների արտադրությունն է:
Հայաստանը պետք է դառնա արժեքներ արտադրող պետություն, որպեսզի կարողանա իմաստավորել իր գոյությունը այս նեղ ու անարդար աշխարհում: Հակառակ պարագայում՝ մութ ու անտեսանելի է ճանապարհը մեր: Շարունակելու ենք կա՛մ թալանել, կա՛մ էլ ավելի քարանալ ու անշարժանալ՝ աշխարհի համար էլ մնալով որպես Ադրբեջանին ճնշող բութ ու վերահսկելի գործիք:
Հարցերն այս կարևոր են նաև Հայաստանում մարդկանց ապրել-չապրելու տեսանկյունից: Դրանց մեջ է թաքնված մարդկային կյանքի մոտիվացիան ու ապրելու, արարելու բնական մղումը: Հանուն ինչի՞ մարդը պետք է ապրի այստեղ: Աֆղանստանում ոչ ոք չի ուզում ապրել, դե եկեք մենք էլ Աֆղանստանի վերածելու հայրենիք չունենանք:
