Ինչպես մարդը, որքան կմեծնա, այնքան կյանքը հետաքրքիր կթվա իրեն, այդպես այլ ժամանակի առումով Հայաստանն ավելի հետաքրքիր է դառնում գործարար աշխարհում: Այս համեմատականը տվեց ամերիկահայ գործարար Վահագն Հովնանյանը:
Սակայն, ըստ նրա, կան մի շարք գործոններ, որոնք խոչընդոտում են բիզնեսի զարգացմանը: Մասնավորապես գոհ չէր աշխատանքային օրենսգրքից: «Օրենքը թույլ չի տալիս, որ 40 ժամեն ավել աշխատին: Երկու օր պետք է ազատ օր ունենա աշխատավորը: Սա սխալ բան մըն է: Երբ մենք պայման կու դնենք, որ ասինչ մարդուն տունը այսինչ ամսում պետք է վերջանա, մենք չենք կրնար այդ ճիշտ օրին հասցնել: Իսկ մենք պատվիրատուի հետ գործարք ունենք, որ եթե չենք հասցնի, կտուգանվենք: Անցյալ անգամ, երբ խոսեցա աշխատավորներուն օրենքի վերաբերյալ, շաբաթ մը չանցած 5-6 տարվա պահված թուղթեր ուզեցան մեր ամբարեն»,- դժգոհեց ամերիկահայ գործարարը:
Վահագն Հովնանյանն արձանագրեց նաև, որ մեծ դժվարություններ կան նոր գործարարներ բերելու համար, քանի որ Հայաստանում մեծ շուկա չկա, այդքան ժողովուրդ չկա, որ ապրանքները հետաքրքրի մարդկանց: Այստեղի մոնոպոլիան էլ իր հերթին մեծ դժվարություններ է առաջացնում: «Շատ մեծ ճնշում կա, եթե նոր ապրանք կուզես բերել: Մեկ հոգին կըրնա այստեղի գիները մի անգամեն կառավարել: Ինքն է տաքությունը, ջերմաչափը: Առիթ չի տա, որ փոքրիկ բիզնեսմենները գան հոս և բիզնես դնեն: Այնինչ, երկրին ողնաշարը փոքրիկ բիզնեսմեններն են, ոչ թե հսկա կառավարական ձևով մեծ ընկերությունները: Կուզեմ ըսել, որ մեկ հոգին կկարողանա գիները ստեղծել ուզածին պես: Ջերմաչափ են, որ տաքություն կու թելադրեն»,- ավելացրեց գործարարը:
Ընդառաջելով մեր խնդրանքին՝ նա խոսեց սեփական օրինակներով. «Փայտի շուկային մեջ ուզեցինք փայտ բերել, մի մարդ մեզի զգուշացուց, որ ավելի լավ է ինչ-որ կա՝ ադիգա ըրեք: Երբ սկսանք հետաքրքրվիլ Ռուսաստանեն փայտը բերել, այնտեղան մարդիկ ասին, թե չեն կարծեր, որ կրնանք ծախել, որովհետև հետո իրավիճակը կդժվարանա, ապրանքները սահմանի վրա կկենա, և չենք կըրնա ամիսներով ներս մտցնել: Պայմաններ, որ ախորժակդ կկորցուցես այդ գործից, երբ այդպիսի դժվարություններ մեջտեղ կբերեն: Հետո, երբ որոշեցի մտնալ ցորենի գործի մեջ, ասին, թե ցորենը չհասած արդեն արտերը կվառեն: Ոսկերիչ բարեկամ ունեի, համոզեցա, որ հոս գործ բանա: Այստեղ ոսկու խանութ բացեց: Բայց օֆիսը շինած ժամանակ ամեն օր տարբեր հսկիչ մը կուգար կսեր՝ ասիկա պետք է փոխես, ադիգա պիտի փոխես այնքան դժվարացուցին մարդու գործը, որ թողեց ու գնաց: Հազար ու մեկ բաներ կա: Բայց ադիգա սխալ է: Պետք է քաջալերվի, որ փոքրիկ անձերը գան ու այստեղ գործ սկսեն: Գիները պետք է իջեցվի: Ոչ թե մեծ սերվիզներու տերերը այստեղ քանթրոլ անեն գիները»:
Վահագն Հովնանյանը դիմելով Հայաստանում գործ սկսելու մտադրություն ունեցող հայ գործարարներին՝ խորհուրդ տվեց գործ սկսելուց առաջ ունենալ «լավ փաստաբանն մը, լավ հաշվակալ մը»:
Իսկ այն հարցին, թե կա՞ն դրսից եկած գործարարներ, որ իրենց գործը պաշտոնյաների հետ չեն կիսել և հաջողել են այստեղ բիզնեսի մեջ՝ Վահագն Հովնանյանը իր օրինակը բերեց. «Հավատացեք, ես ի սկզբանե չեմ գնացել մեկին խնդրել, որ հետո ինձի թուլացնեն: Ադիգա է ճիշտ ձևը, պայքարը դատարան գնալն է: Որ երթաս նախարարին կամ մեկ այլ ուժ ունեցողի մոտ խնդրես, հետո իրենք քեզնից ավելին կպահանջեն: Պապաս կըսեր՝ պոչդ ուրիշին չտաս, որ բռնեն: Ժամանակը, որ գա՝ իրենք պոչդ կթոթվեն, կսեն՝ կհիշես՝ քեզի ինչ օգնություն տվեցինք, հիմա ալ քո հերթն է: Կուզեմ ըսիլ, որ պոչդ ուրիշի մի տար և դու քո ձեռքովդ հարցերը կարգավորի:
Արտասահմանյան ներդրողի հաջողության բանաձևը սա է: Սխալ ձևերից մեկն էլ այն է, որ ձեռքդ սեղանեն տակեն դրամը չտաս, կաշառք՝ չգիտամ ալ ինչ: Պետք է մաքուր աշխատիս և երեսդ պարզ երթաս, որ ում հետ ուզես վիճաբանել՝ կրնաս վիճաբանել: Հայաստանը հրաշալի տեղ է աշխատելու համար: Սակայն ամեն գործ իր էթիկան ունի, պետք է էթիկայով աշխատես: Եթե սկսես ծուռ-մուռ ձևերով աշխատիլ, կբռնին պոչդ: Պետք է շիտակ աշխատիս, որ շիտակ ճանապարհով հաջողիս: Մենք այսօր Կարմիր ծովեն ցատկանք դեպի Սև ծով: Այսինքն՝ սկսանք դրամ վաստակել»:
Վերջում ամերիկահայ գործարարը ավելացրեց, որ Հայաստանը նպաստավոր երկիր է գործարարությամբ զբաղվելու համար նրանով, որ «նոր երկիր է, ժողովուրդը նոր բիզնեսներու, նոր ապրանքներու, նոր ձև ապրելու կարոտ ունի»: Իսկ դրսի հայերը կարող են այդ բիզնեսները այստեղ առաջ տանել, որովհետև փորձ ունեն, սակայն կանգնած տեղից առաջ գնալու համար պետք է որ նպաստավոր պայմաններ ստեղծվեն: