«Երգերս իմ կյանքի կարևոր պահերի վկաներն են… նաև՝ ձե՛ր կյանքի». Շառլ Ազնավուր

Ինչպես տեղեկացնում է ֆրանսիական «Յառաջ» պարբերականը՝ հունվարի 7-ի երեկոյան France 2 հեռուստաալիքը պատրաստել էր վավերագրական հաղորդում՝ նվիրված իր 90-ամյակին մոտեցող Շառլ Ազնավուրին։

Նրա հարյուրավոր երգերը՝ La bohème, Emmenez-moi կամ Comme ils disent և այլք, այսօր Ֆրանսիայի մշակութային ժառանգության մասն են։ Ներկայացվեց նրա կյանքը՝ 9 տարեկանից մինչև իր համաշխարհային վերելքը, հնչեցին տարբեր բեմերից արված նրա ելույթները, ներկայացվեց նրա անցած ճամփան՝ սկսելով արվեստագետ հայ ծնողներից (Քնար և Միշա), որոնք միմյանց էին հանդիպել Պոլսում և 1915-ի Ցեղասպանությունից մազապուրծ՝ հասել էին Փարիզ ու հաստատվել լատինական թաղամասի փոքրիկ հարկաբաժնում, որտեղ էլ 1924-ի մայիսի 22-ին ծնվեց փոքրիկ Շառլը։

Ընտանիքը որոշել էր այլևս երբեք չվերադառնալ Թուրքիա։ Ազնավուրն ասում է, որ ինքը թուրքերին չնեղացնելու համար չի գործածում Ցեղասպանություն բառը, այլ գործածում է ջարդ բառը: 1915-ի ապրիլից մինչև 1916 օգոստոս մեկուկես միլիոն մարդ սպանվեց, իսկ մնացյալներն էլ ահավոր պայմաններում տարագրվեցին։ Այդ արհավիրքի խոսուն վկան է «Նրանք ընկան»-ը՝ նվիրված կոտորված մեր ժողովրդին, որոնց միակ հանցանքն այն էր, որ նրանք հայ էին:

Նա խոստովանում է, որ իրենց տանը շատ չէր խոսվում անցյալի մասին, այլ ներկայի և որոշ չափով էլ՝ ապագայի մասին։

Նյութական պայմանների պատճառով Ազնավուրը կիսատ է թողնում ուսումը և մտնում կյանքի դպրոց՝ հոգալու համար ընտանիքի կարիքները, բայց միաժամանակ նախ Կոկտոյի խորհրդով կարդում է գրական մեծերի 25 հատորներ, ինչպես նաև այլոց գործեր։

Ցուցադրվեցին Ազնավուրի հանդիպումները Էդիտ Պիաֆի և այլ երգիչների հետ հետ, որոնցից շատերի երգերի հեղինակն ինքն է։

Ազնավուրի մասին խոսեցին քույրը՝ Աիդան, Ժան-Պիեռ Մոքին, Պիեռ Լեսգյուրը, Գլոտ Լըլուշը, Ֆիլիպ Բուվարը, Ճ. Հալիտեյը… Վերջինս պատմեց, որ ինքը տուն չունենալով՝ երկու տարի ապրել է Շառլի բնակարանում։

Խոսվեց նաև իր ապրած սերերի մասին, որոնցից վերջինը՝ երիտասարդ շվեդուհին, դարձավ իր կյանքի ընկերուհին, որի հետ նախ ամուսնացել է Լաս Վեգասի, իսկ մեկ տարի անց՝ Փարիզի հայկական եկեղեցում։ Ունեցել են երեք զավակ՝ Կատյա, Միշա և Պատրիկ (իր նախկին կնոջից նա արդեն մի աղջիկ ուներ՝ Սեդա)։ 25 տարեկանում կրտսեր տղայի մահը մինչ այսօր տառապանք է պատճառում իրեն, բայց այդ մասին նա չի ցանկանում խոսել։

Լրագրողը անդրադարձավ արվեստագետի սկզբնական շրջանի դժվարություններին՝ նրան քննադատում էին իր կարճ հասակի, մեծ քթի և յուրահատուկ ձայնի համար… Շ. Ազնավուրը չի մոռանում այդ օրերին կրած վիրավորանքները, քննադատությունները: Միայն 1960-ին Je m’voyais déja երգով ի վերջո գնահատվեց, իսկ հետագայում տասնյակ մեդալների արժանացավ նա՝ ասելով. «Վրեժ լուծեցի իմ նկատմամբ կատարված անիրավությունից»:

Ազնավուրն արդեն գրավել էր ֆրանսիացիների սիրտը, սակայն ավելին էր ցանկանում։ Եվ երբ Բրոդվեյում ելույթ էր ունենում, ամբողջ Նյու Յորքը հմայված էր իր ձայնով։

Այնուհետև նա հինգ անգամ շրջագայում է ամբողջ աշխարհում, և ամենուր նրա ելույթներն արժանանում են մեծ գնահատանքի: Եվ ինչպես Ալեն Թերզյանն է վկայում՝ «Նա ֆրանսիացի միակ արվեստագետն է, որ հաջողել է միաժամանակ Մոսկվայում, Բուենոս Այրեսում, Հոնկոնգում, Թուրքիայում, Մոնրեալում և Վաշինգտոնում:

Անդրադարձ եղավ նաև 1988-ի Սպիտակի ահավոր երկրաշարժին, երբ Ազնավուրն անմիջապես օգնության հասավ տուժածներին։ Հեռուստատեսությամբ սփռվեց Pour toi Arménie երգը (որը գրել է քրոջ ամուսնու՝ Կարվարենցի հետ), ցուցադրվեցին Երևանում ունեցած համերգները, իր անունով կոչված հրապարակը, որոնց զուգահեռ անդադար հնչում էին իր երգերը։

Պատասխանելով Հայաստանի ու հայության վերաբերյալ լրագրողի հարցին՝ նա ասաց, թե Հայաստանն իր երկիրը չէ, չգիտի Հայաստանի հիմնը և հայերեն չի աղոթում… ինքը ծնվել է ֆրանսիացի և կմնա ֆրանսիացի… «Հայը և հայությունը արմատներս են, մարդ չպետք է հեռու մնա իր արմատներից, և ես կապված եմ իմ արմատներին»,- շեշտեց նա։

Ավարտին Շառլ Ազնավուրը, մեկնաբանելով «մեռնել բեմի վրա» խոսքը, նշեց. «Ո՛չ ոք չի ցանկանում մեռնել բեմի վրա, որովհետև պարզապես ո՛չ ոք չի ցանկանում մեռնել», իսկ ինքը նախընտրում է մահանալ իր անկողնում՝ շրջապատված ընտանիքով, զավակներով ու թոռներով…