Հայաստանի Հանրապետության առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հարցազրույց է տվել Московские новости թերթին, որը ներկայացնում ենք Ձեր ուշադրությանը:
Հիմնական հարցերը, որ ուղղվել են Տեր-Պետրոսյանին, վերաբերել են Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրին: Լրագրողի այն հարցին, թե և՛ Հայաստանը, և՛ Ադրբեջանը համարվում են ԱՊՀ երկրներ, սակայն նրանց միջև կա հակամարտության, և արդյոք այս պարագայում կարելի՞ է ասել, որ «ԱՊՀ ինտեգրացիոն նախագիծը» ստացվել է, առաջին նախագահը տվել է դրական պատասխան՝ նշելով, որ ԱՊՀ ստեղծումն անհրաժեշտություն էր: Ի սկզբանե, ըստ նախագահի, Հայաստանում սա համարել են անվտանգության համակարգ. «Երբ «սառը պատերազմ» էր, մենք գտնվում էինք երկու համակարգերից մեկում: Սովետի փլուզումից հետո որտե՞ղ կլինեինք մենք, եթե չլիներ ԱՊՀ-ն: Հնարավոր է, որ սա անվտանգության ամենաէֆեկտիվ համակարգը չէ, սակայն ունի հոգեբանական նշանակություն: Առանց ԱՊՀ մենք մեզ հանգիստ չէինք զգա: Հայաստանն ունի վտանգավոր հարևաններ: Պատերազմի ժամանակ Թուրքիան վրդովված էր, սակայն չկարողացավ խանգարել հայկական կողմին այդ պատերազմն ավարտին հասցնել: Քանի որ նրանց վրա հոգեբանորեն ազդում էր Ռուսական կայսրության, Խորհրդային Միության հետ դարավոր սահմանը»,- նշել է նախագահը:
Համեմատելով ՀԱՊԿ-ն ու ԱՊՀ-ն՝ Տեր-Պետրոսյանն ասել է, որ իր համար ՀԱՊԿ-ը ոչ մի նշանակություն չունի, քանի որ անվտանգության երաշխիքը դա ԱՊՀ-ն է. «ՀԱՊԿ-ը դա մասնիկ է, որը կարող է լինել, սակայն կարող է և չլինել, իսկ դրանից ոչինչ չի փոխվի: Որտե՞ղ է այն կիրառվելու»,- հարց է ուղղել Տեր-Պետրոսյանը՝ հավելելով, որ ՀԱՊԿ-ը ԱՊՀ արտաքին սահմանների պաշտպանության մեխանիզմ է, իսկ այն, որ Ադրբեջանը ՀԱՊԿ անդամ չէ, ոչինչ չի նշանակում. «Ադրբեջանն ԱՊՀ անդամ է: Սա շատ տարածված թյուրիմացություն է, որի մասին նույնիսկ մասնագետները չգիտեն: Շատերը կարծում են, որ եթե Ղարաբաղում պատերազմ սկսվի, Ռուսաստանը պարտավոր է պաշտպանել հայկական կողմին: Սա շատ վտանգավոր մոլորություն է: Այդպիսի պարտավորություն չկա»,- նշել է առաջին նախագահը:
Խոսելով Գյումրիում ռուսական ռազմաբազաների մասին` Տեր-Պետրոսյանն ասել է, որ 100%-ով ռուսական բազաները համարվում են Հայաստանի անվտանգության երաշխիք: Այստեղ նա տեսնում է նաև հոգեբանական պահ, քանի որ բազան միանշանակ խոչընդոտ է Թուրքիայի ներխուժումը կանխելու համար: Նա ճիշտ է համարել նաև ռազմաբազայի վարձակալության ժամկետի երկարաձգումը:
Տեր-Պետրոսյանը մանրամասն ներկայացրել է Ղարաբաղյան հիմնախնդրի ակունքները, անդրադարձել է Ադրբեջանի կազմում նրա, Նախիջևանի հայտնվելու հանգամանքներին: Լրագրողը հիշել է Տեր-Պետրոսյանի այն խոսքերը, թե «Հայաստանի ցանկացած նախագահ, անկախ նրանից, թե ինչպես նրան կկոչեն, ստիպված է լինելու ակտիվացնել կապերը Թուրքիայի հետ», ապա հարց է ուղղել, թե «ի՞նչ է Սերժ Սարգսյանը սխալ արել Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման հարցում»: Տեր-Պետրոսյանն ասել է, որ նա ամեն ինչ ճիշտ է արել. «Անհրաժեշտ է այս հարցը միշտ օրակարգում պահել: Քանի որ առանց հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման, առանց սահմանների բացման Հայաստանը զարգանալու հեռանկարներ չունի»,- ասել է առաջին նախագահը՝ հավելելով, որ Հայաստանը դեռ 1992թ.-ին ցանկանում էր համաձայնության գալ Թուրքիայի հետ, սակայն Ղարաբաղյան պատերազմում Քելբաջարի մարտերը խանգարեցին այդ գործընթացին. «Հիմա դա մեզ դուր է գալիս, թե ոչ, բայց թուրքերը չեն գնա ոչ մի կարգավորման, քանի դեռ չի լուծվել ղարաբաղյան հարցը: Կլուծեք ղարաբաղյան հարցը, հաջորդ օրը կբացվեն Թուրքիայի հետ սահմանները: Այլ հարցեր գոյություն չունեն»,- ասել է նախագահը: Այն հարցին, թե ինչպե՞ս լուծել, Տեր-Պետրոսյանը պատասխանել է, որ «ինքն այդ երկու հարցերն իրար չի կապում, և որ ղարաբաղյան հիմնահարցը գոյություն ունի՝ անկախ Թուրքիայի կամքից և ցանկությունից»՝ հավելելով, որ չի եղել մի պահ, երբ հայկական դիվանագիտությանը հաջողվել է առանձնացնել այս երկու խնդիրները: «Միայն Քելբաջարից առաջ»,- ասել է նա: «Մենք փորձում էինք ապացուցել թուրքերին, որ պետք չէ այդ երկու հարցերն իրար կապել: Ես կարծում եմ, որ դա ճիշտ կլիներ Թուրքիայի համար: Թուրքերն այստեղ իրոք սխալվել են, նրանք դրանով վնաս են հասցրել Ադրբեջանին, այլ ոչ թե օգնել են: Նրանք ներշնչել են ադրբեջանցիներին, որ Թուրքիան իրենց դաշնակիցն է, որ կանգնած է իրենց թիկունքին, իսկ ադրբեջանցիները կարող են ավելի անզիջում լինեն ղարաբաղյան հիմնահարցում: Եվ դա հանգեցրեց արդեն երկրորդ պատերազմի, երբ Ադրբեջանն արդեն կորցրեց 5 շրջան: Եվ դրանում կա Թուրքիայի մեղքը, քանի որ նա չկարողացավ ադրբեջանցիներին իրականությունը ներշնչել, համոզել գնալ ինչ-որ զիջումների: Իրենք ավելի քիչ զիջումների պետք է գնային այն ժամանակ, քանի հիմա: Ընդ որում, կան նաև թուրք քաղաքական գործիչներ, որոնք ընդունում են, որ դա սխալ էր»,- նշել է Տեր-Պետրոսյանը:
Տեր-Պետրոսյանն ասել է, որ անցած 13 տարիների ընթացքում բավականին շատ բան է կորսվել: Այն, ինչ կարելի էր անել 13 տարի առաջ, անում են հիմա, սակայն մեծ կորուստների գնով: Տեր-Պետրոսյանը վերահաստատել իր դիրքորոշումն առ այն, որ «հիմա հասնել նրան, ինչին մենք կարող էինք հասնել այն ժամանակ, շատ դժվար է»՝ դա կապելով Հայաստանի և Ադրբեջանի տնտեսության հզորությունների անհամաչափ զարգացման գործընթացների հետ: «Միակ բանը, որ տարբերվում է այն նախագծից, դա Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվեի անցկացումն է: Սակայն այն դեռ ոչ մի բանով հաստատված չէ: Նույնիսկ այդ եզրից հիմա հեռանում են: Խոսում են կամարտահայտությունից, հարցումից և այլն: Ոչ մի խոսք այդ հանրաքվեի իրավական հետևանքների վերաբերյալ չկա: Ողջ զարգացումը ցույց է տալիս, որ հիմա շատ ավելի վատ է: Ցանկացած որոշում հիմա կլինի ավելի վատ, քան այն ժամանակ: Ցավոք»,- ասել է Տեր-Պետրոսյանը:
Խոսելով ռազմական գործողությունների վերսկսման մասին՝ Տեր-Պետրոսյանն ասել է, որ Արևմուտքն անհրաժեշտ ջանքեր չի գործադրում այս հարցի լուծման համար, քանի որ նրա առաջնահերթությունների մեջ են Իրաքը, Աֆղանստանը, Իրանը, Հյուսիսային Կորեան և այլն: «Ուղղակի ձեռքները չի հասնում: Որքան էլ որ այդ պետությունը հարուստ լինի, ԱՄՆ ռեսուրսներն անսահմանափակ չեն»,- ասել է առաջին նախագահը՝ հավելելով, որ սա հնարավորություն է ստեղծում Ռուսաստանի համար ավելի ակտիվ լինել այս հարցում, և Ռուսաստանը վերջին երկու տարում «եթե ոչ սեպարատ, ապա ավելի ակտիվ քաղաքականություն է վարում այս հարցում»՝ նախագահական հանդիպումներ, ստորագրված հայտարարություններ և եռակողմ հռչակագրեր: «Ղարաբաղյան հիմնահարցի լուծման նախաձեռնությունն անցնում է Ռուսաստանին: Ռուսաստանը հնարավորություն ունի: Ես համոզված եմ, որ Արևմուտքը շատ դեմ չի լինի, որպեսզի հարցը լուծվի այս ճանապարհով, եթե հակամարտող կողմերը համաձայնեն գնալ դրանով: Հիմա այս գործընթացի հաջողման հնարավորություն կա»,- ասել է առաջին նախագահը՝ նշելով, որ եթե այս գործընթացն էլ հաջողություն չբերի, ապա պատերազմը հնարավոր է, քանի որ Ադրբեջանի համբերությունը չի հերիքի: «Հայաստանը երբեք չի նախաձեռնի պատերազմ, ով էլ որ նրա նախագահը լինի: Եթե պատերազմ լինի, ապա միայն Ադրբեջանի նախաձեռնությամբ: Եվ ամենավտանգավորն այն է, որ ոչ մեկը չի կարող պահել Ադրբեջանի ձեռքը»,- շեշտել է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը:
Անդրադառնալով Ցեղասպանության և հայ-թուրքական հարաբերությունների վրա դրա ազդեցությանը, Տեր-Պետրոսյանն ասել է, որ իր ժամանակ ոչ թուրքերը և ոչ էլ հայերը այդ հարցը չեն շոշափել: Բանակցությունները նորմալ ընթացք են ունեցել, սակայն Ռոբերտ Քոչարյանի անզգույշ քայլից հետո, երբ նա դրա մասին խոսեց ՄԱԿ-ի ամբիոնից, Թուրքիան դիմեց հակընդդեմ քայլի՝ «եթե դու այդ հարցը բարձրացնում ես, արի ստեղծենք պատմաբանների հանձնաժողով, թող ուսումնասիրեն այն: Քոչարյանն էլ հայտնվեց այդ թակարդում»: «Քոչարյանը գնաց, սակայն Սերժ Սարգսյանը մնաց թակարդում: Մեր դիրքորոշումներն այն հարցի շուրջ, որ պետք է վերականգնել հարաբերությունները Թուրքիայի հետ, ամբողջովին համընկնում են, բացի Ցեղասպանության հարցից: Նրանք ներառել են արձանագրությունների մեջ պատմաբանների հանձնաժողով ստեղծելու կետը: Մենք բացարձակապես դեմ ենք այդ կետին: Հանձնաժողովի ստեղծումը նշանակում է, որ հարցականի տակ է դրվում Ցեղասպանության փաստը»,- նշել է առաջին նախագահը՝ հավելելով, որ այդուհանդերձ դա լուծվող հարց է, միայն թե պետք է լուծել ղարաբաղյանը, որից հետո հանձնաժողովի հարցն օրակարգից կհանվի, այն արդեն չի ունենա այսպիսի նշանակություն: Տեր-Պետրոսյանը նաև կարծիք է հայտնել, որ Թուրքիան եթե ավելի ճիշտ դիրքորոշում որդեգրեր և բարելավեր հարաբերությունները Հայաստանի հետ, ապա դա դրական կանդրադառնար ղարաբաղյան հակամարտության շուտափույթ կարգավորման վրա:
Անդրադառնալով այն հարցին, թե ինչո՞ւ Հայաստանը չի ճանաչում Ղարաբաղի անկախությունը, նա ասել է, որ դա միայն ցանկությամբ չէ, որ երեք նախագահներն էլ չեն ճանաչել և դրա համար կա օբյեկտիվ պատճառ: «Նրանք ասում էին, չէ՞, որ հայրենասեր են, որ իրենք Ղարաբաղի կողմն են: Այդ ինձ կարող էին մեղադրել, որ չեմ ճանաչում, քանի որ դավաճան եմ: Ես ուրախ եմ, որ այդքան խելք ունեցան այդ անզգույշ քայլին չդիմելու համար: Դա ոչ մի օգուտ չի բերի: Հայաստանը կլիներ միակ երկիրը, որ կճանաչեր, ինչպես Հյուսիսային Կիպրոսն է»,- ասել է Տեր-Պետրոսյանը՝ հիշեցնելով, որ Թուրքիան դրանից տառապում է: Նա կարծիք է հայտնել, որ այս քայլը ցույց կտար, որ Հայաստանը զիջումների գնացող չէ, քանի որ ճանաչելով Ղարաբաղը, բանակցային գործընթացը կավարտվեր և կմնար հարցի ուժային լուծման տարբերակը: «Եվ այս դեպքում, հավատացնում եմ ձեզ, համաշխարհային հանրության նախապատվությունները կլինեին Ադրբեջանի կողմը»,- հավելել է Տեր-Պետրոսյանը:
Լրագրողի այն հարցին, թե վա՞տ է, որ Ղարաբաղը չի մասնակցում կարգավորման գործընթացին, Տեր-Պետրոսյանը պատասխանել է. «Սա սարսափելի է»: «Եվ դա հայկական դիվանագիտության ամենահիմար, եթե չասենք, հանցավոր սխալն է՝ համաձայնել, որ Ղարաբաղն այլևս բանակցության կողմ չլինի: Ինչպիսի գնով էինք մենք դրան հասել: Չորս տարի պայքարել ենք: 1994թ. հենց Ռուսաստանի օգնությամբ մենք հասանք նրան, որ Ղարաբաղը որպես երրորդ հավասար կողմ ստացավ միջազգային մանդատ: Բանակցությունների ժամանակ կար երկու հայկական և մեկ ադրբեջանական կողմ: Դա սկզբունքի հարց է: Մենք ինքնորոշման կողմնակից ենք: Իսկ որտե՞ղ է Ղարաբաղի ինքնորոշումն առանց Ղարաբաղի: Ինչպե՞ս Հայաստանը կարող է Ղարաբաղ ներկայացնել միջազգային բանակցություններում: Ինչպե՞ս Հայաստանը պայմանագրեր կստորագրի Լեռնային Ղարաբաղի ճակատագրի վերաբերյալ: Իսկ ո՞ւր է ինքնորոշումը»:
