Երբ փորձում ենք հետևել Հայաստանի Հանրապետության վարքագծին, որպես պետություն, անկախության 20 տարիների պրիզմայով, ապա կանգնում ենք ահռելի մի գահավիժման փաստի առաջ:
Մենք տեսնում ենք, որ Հայաստանը համաշխարհային քաղաքականության սուբյեկտից վերածվել է համաշխարհային քաղաքականության օբյեկտի: Մինչդեռ, պետք է լիներ տրամագծորեն հակառակը: Այսինքն` անկախ պետականությունը պետք է որ Հայաստանի համար է՛լ ավելի ընդլայներ սուբյեկտության սահմանները` հատկապես նկատի ունենալով նաև աշխարհասփյուռ հայության հանգամանքը, որը տարբեր զարգացած և առաջավոր երկրներում ուներ հասարակական-քաղաքական լուրջ կշիռ ներկայացնող համայնքներ, տնօրինում էր բավական զգալի կապիտալի:
Բանն այն է, որ Հայաստանը համաշխարհային քաղաքականության սուբյեկտ էր դեռ այն ժամանակ, երբ անկախություն ձեռք չէր էլ բերել: 1988-89, նաև 90 թվականներին Հայաստանն արդեն սուբյեկտ էր, որն իհարկե համաշխարհային առումով ոչինչ չէր որոշում, բայց որոշում էր իր ճակատագիրը, որը երբ տեղավորում ենք համաշխարհային քաղաքական այդ ժամանակի սցենարների մեջ, ստանում է բավական լուրջ միջազգային նշանակություն: Եվ քանի որ այդ ճակատագիրը տնօրինողը հայ ժողովուրդն էր, Հայաստանի հասարակությունը, գոնե մի ահագին մասով, ուրեմն և Հայաստանը դեռ անգամ միջազգային իրավունքի ճանաչված սուբյեկտ չլինելով, այդուհանդերձ դե ֆակտո հանդիսանում էր համաշխարհային քաղաքականության սուբյեկտ: Անկախ կարգավիճակը Հայաստանի համար բացում էր նորանոր հնարավորություններ այդ ասպարեզում, ներառյալ, ինչպես նշեցի, բավական ազդեցիկ և մեծ պոտենցիալ ունեցող սփյուռքի գոյությունը: Սակայն, որքան էլ պարադոքսալ հնչի, այդուհանդերձ, անկախությունից հետո սկսեց այդ իրավիճակի գլխիվայր շրջումը, իհարկե աստիճանաբար: Աստիճանաբար Հայաստանի հասարակությունը կորցրեց Հայաստանի ճակատագրի վրա ունեցած ազդեցությունը: Այդ ազդեցությունը կամաց-կամաց իր ձեռքը վերցրեց երկրի քաղաքական իշխանությունը` համարելով, որ հասարակության գործը չէ բարդ պետական քաղաքականության խորխորատները մտնելը, որ դա պահանջում է առանձնահատուկ խելք ու շնորհք: Հետո քաղաքական իշխանության մեջ սկսեց ձևավորվել այն մտայնությունը, որ հասարակությանը ոչ միայն պետք է մի կողմ դնել այդ բարդ և պատասխանատու գործից, այլ պետք է նաև փակել միջամտելու հնարավորությունները, որ հանկարծ «ապստամբություն» չլինի:
Այդպես երկրում սկսեց առաջ գնալ ավտորիտարիզմի և տոտալիտարիզմի դաշինքը, ներդրվեց ընտրությունը կեղծելու մեխանիզմը: Ընթացքում առաջացան նաև տարբեր անձանց բիզնես շահեր, որոնք սերտաճեցին իշխանության հետ: Անկախության երկրորդ կեսից արդեն քաղաքականությունը լիովին վերածվեց ընդամենը բիզնեսի երաշխիքային համակարգի, ոչ թե պետական ֆունկցիայի, որը պետք է իրականացնի ցանկացած պետական կազմավորում, եթե ուզում է լինել համաշխարհային քաղաքականության սուբյեկտ և հետապնդել իր շահը: Քաղաքականության ֆունկցիան օտարվեց հասարակությունից, հետո պետությունից ընդհանրապես, ու բիզնես ֆունկցիայի անվտանգության երաշխիքների դիմաց տրվեց արդեն համաշխարհային քաղաքականության այլ սուբյեկտների` գերտերություններին: Իսկ երկրի ներսում այդ իրավիճակը լեգիտիմացնելու, հանրությանն այդ իրադրության հետ հաշտեցնելու և ինքնարդարացման, սեփական ապաշնորհությունը, աչքածակությունը և պետական մտածողության իսպառ բացակայությունը արդարացնելու համար առաջ քաշվեց թեզը, թե Հայաստանը փոքր երկիր է, և չի կարող ինքնուրույն քաղաքականություն վարել առանց որևէ գերտերության հովանավորության, չի կարող դեմ գնալ գերտերություններին, ու մնում է միայն նրանցից մեկի շվաքում հանգիստ տեղավորվել ու ենթարկվել, իսկ երկրի ներսում էլ հանկարծ չգժտվել իրար հետ, որ թշնամիները չուժեղանան:
Ահա այս պարզունակ պսեվդոքաղաքական մտայնությունների միջոցով Հայաստանում, ըստ էության, կապարակնքվեց համաշխարհային քաղաքականության օբյեկտությունը, երբ մեր ճակատագիրն այլևս որոշում են ամենուր, բացի Հայաստանից: Միգուցե սա մեր անկախության ընթացքի խտացված գույներով նկարագրությունն էր, սակայն երկրի ներկայիս վիճակը, արտագաղթի նոր ալիքի առկայությունը, մարտի 1-ի և ներքաղաքական այլ խայտառակ հանգրվանների գոյությունը, աղքատության ծավալների աճը, Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացում հայկական կողմի, ըստ էության, անօգնական վիճակը, երբ հույսը գերտերությունների միջև հակասությունն է միայն, հայ-թուրքական խայտառակ և անպատվաբեր գործընթացը, Վրաստանի հետ միջեկեղեցական խնդիրների վերջին խայտառակ դրսևորումները, երբ մեզ կարող են պարզապես չեղած պահանջներ ներկայացնել ու նույնիսկ ծաղրել, վկայում են, թե ինչքան մուգ են գույներն իրականում, ու ինչքան թանձր է մեր անկախության երկու տասնամյակների նստվածքը: Հայաստանում գույները խտացնելն, ըստ էության, անհնար է` նույնիսկ ցանկության դեպքում: Եվ դրա վկայությունն այն է, որ անգամ իշխանությունն է իրավիճակը նկարագրում ընդդիմությանը համարժեք բնորոշումներով և տալիս այն փոխելու խոստումներ, իհարկե ավելի շատ փուչիկ, ոչ թե պետական քաղաքականության առաջնահերթություններ հիշեցնող: Հայաստանի անկախության երրորդ տասնամյակը, որ արդեն մեկնարկել է, պետք է լինի կտրականապես այլ գունային գամմայի մեջ: Ոչ միայն պետք է գույները ավելի բաց լինեն, այլ պետք է բոլորովին այլ գույներ լինեն: Այդ հարցում չի կարող որևէ կասկած լինել, այլապես կասկածի տակ է Հայաստանի ապագան` արդեն ոչ միայն որպես համաշխարհային քաղաքականության սուբյեկտ, այլ նաև օբյեկտ:
Լուսանկարը` Օննիկ Կրիկորյանի
