Ինչի՞ կարող է հանգեցնել Հայաստանում Վրաստանի եկեղեցու թեմի ստեղծումը: Այդ հարցը, թերևս, պետք է դառնա հայկական քաղաքական օրակարգի առաջնային խնդիրներից մեկը, և ներկայումս երևի թե փորձագիտական քննարկումներն ու բանավեճերը արդեն իսկ պետք է մեկնարկեն` պարզելու համար, թե արդյո՞ք Հայաստանը Վրաստանի հետ գալով այդպիսի համաձայնության` ճակատագրական սխալ թույլ չի տա ռազմավարական իմաստով:
Ինչպես հայտնի է, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի վրացական այցի ընթացքում Հայաստանի և Վրաստանի հոգևոր առաջնորդները հանդես եկան համատեղ հայտարարությամբ, որտեղ փաստացի համաձայնության են գալիս եկեղեցիների իրավական կարգավիճակների «փոխանակման» հարցում` Վրաստանը Հայաստանում է ստանում եկեղեցիներ և թեմ` Հայաստանի հյուսիսային շրջաններում, իսկ Հայ Առաքելական եկեղեցին էլ Վրաստանում է ստանում կարգավիճակ և եկեղեցիներ: Առաջին հայացքից թվում է, որ 50/50 գործարք է, ինչից պետք է գոհ լինի երկու կողմն էլ: Բայց խնդիրն այն է, որ Հայաստանում վրացական համայնք ըստ էության գոյություն չունի, և վրացիները ստանալու են ընդամենը այն քաղկեդոնական ժառանգությունը, որը հայկական է իրականում, պարզապես առաքելական չէ և այդպիսով դուրս է մնացել ուշադրությունից: Այսինքն` մենք Վրաստանում վերցնում ենք մերը, բայց վրացիներին էլ Հայաստանում ենք մերը տալիս, ոչ թե իրենք իրենցն են վերցնում: Եվ սա փաստացի ևս մի ռազմավարական սխալի հետևանք է:
Մեր ազգային ինքնության անբեկանելի նշաձող սահմանելով Հայ Առաքելական եկեղեցին` մենք փաստացի զրկել ենք մեզ քաղկեդոնական հայկական եկեղեցային ժառանգությունը տնօրինելու հնարավորությունից, իրավունքից: Ներկայումս փաստացի ևս մի ռազմավարական սխալ է թույլ տրվում, երբ այդ հարցը լուծելու կամ համաձայնեցնելու, բանակցելու կամ չգիտես ինչ գործառույթը վերապահվում է Հայ Առաքելական եկեղեցուն: Դա պետք է անի պետությունը, պետք է արվի պետական մակարդակով: Դա այն հարցն է, որ եկեղեցին ի զորու չէ լուծել առանց պետության: Եվ այդ իմաստով բավական խոսուն էր այն, որ Վրաստանի նախագահ Սաակաշվիլին այդ հարցում անմիջականորեն կանգնեց վրաց Պատրիարքի կողքին և նույնիսկ ստանձնեց եկեղեցիների կարգավիճակների «փոխանակման» մասին առաջինը հայտարարողի դերը` այդպիսով ցույց տալով հայկական կողմին, որ Վրաստանի համար դա նախևառաջ պետական հարց է, նոր հետո եկեղեցական և պատմամշակութային:
Ինչպիսի՞ հարց է սա Հայաստանի համար: Ընդամենը Հայ Առաքելական եկեղեցու հերթական հավակնությո՞ւն, որին կարելի է հանգիստ զոհել Հայաստանի հյուսիսի մի քանի քաղկեդոնական եկեղեցիներ ու մի կարգավիճակ տալ վրացական եկեղեցուն` մտածելով, թե վրացիներ հո չկան, որ վախենանք ինչ-որ էքսպանսիաներից, թե՞ պետական ռազմավարական կարևոր խնդիր: Հայաստանը շտապ պետք է տա այդ հարցի պատասխանը, ու հասարակությունը դա պետք է պահանջի պետությունից: Եվ դրա համար հարկ է, որ տեղի ունեցածի վերաբերյալ սկսեն հանրային քննարկումներ, բանավեճեր: Այդ հարցն ունի հանգամանալից և մանրամասն ուսումնասիրության կարիք, և քանի դեռ գործընթացը չի մտել իրավաբանական ձևակերպումների փուլ, հարկ է ստանալ հասարակական-քաղաքական ձևակերպված տեսակետ` ընդունե՞լ, թե՞ մերժել Վրաստանում «ցանածը»: Թեև, Վրաստանում իրականում «հնձվում» է այն, ինչ անխոհեմաբար «ցանվել» է դարերի ընթացքում, երբ ազգային-պետական շահը նույնականացվել է եկեղեցական շահի հետ, երբ Առաքելական եկեղեցին է դարձել ինքնության կնիք` դուրս թողնելով բոլոր նրանց, ովքեր չեն ցանկացել տեղավորվել այդ կառույցի ներքո:
Դիտարկումս, անշուշտ, բավական սիրողական մակարդակի է, քանի որ հարցը բավականաչափ խորն է և ունի մասնագիտական լրջագույն դիտարկումների անհրաժեշտություն: Բայց ակնհայտ է, որ մենք կարծես թե բախվում ենք այդ խորքային խնդրի բավական լուրջ և պետության ռազմավարական շահը շոշափող խնդրի հետ: Դա պետք է առիթ լինի, որ այն, ի վերջո, ենթարկվի մասնագիտական դիտարկման: Ժամանակակից աշխարհում մենք մրցունակ կարող ենք լինել այն դեպքում միայն, եթե կարողանանք վերանայել մեր պատմության ընթացքում թույլ տված ռազմավարական սխալները: Ի վերջո, միայն մրցունակ և ուժեղ պետության դեպքում կարող է ուժեղ լինել, օրինակ, նույն Հայ Առաքելական եկեղեցին: Ի վերջո, անհրաժեշտ է, որ վերանայվի եկեղեցուց պետություն մոդելը, և մենք հասկանանք, որ մեր բոլոր ազգային կառույցների, հաստատությունների, այդ թվում` և եկեղեցու ամրության գրավականը պետության ամրությունն է, ամուր, մրցունակ, հզոր պետությունը, ոչ թե պետության ամրության գրավականն է ուժեղ և հզոր եկեղեցին: Ռազմավարական վերանայումները Հայաստանի համար ներկայումս հանդիսանում են պետական ռազմավարության կարևորագույն խնդիր, որի լուծմանը պետք է ներգրավվի հասարակության մտածող հատվածը, ինտելեկտուալ շերտը, իսկ պետության դերը պետք է լինի այդ ամենի համար ազատ քննարկումների միջավայր ձևավորելը: Այդ քննարկումներից պետք չէ վախենալ: 21-րդ դարում պետք է վախենալ անազատ ու կարծրացած, կրեատիվությունից զուրկ և պատմական կաղապարների ու կլիշեների մեջ պարփակված մտքից ու դրա թելադրած գործողություններից:
