Համաժողովրդական շարժման առաջնորդ Նիկոլ Փաշինյանը մայիսի 8-ին ընտրվեց Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ: Նա այսուհետ լինելու է հայկական կողմի գլխավոր բանակցողը Ադրբեջանի հետ, եթե, իհարկե, բանակցությունները ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջնորդությամբ վերսկսվեն:
Փաշինյանի լեգիտիմության մեծ պաշարը
Արցախում հանդես եկած ասուլիսով Նիկոլ Փաշինյանի մոտեցումները Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման հարցի վերաբերյալ հստակ դարձան: Ի տարբերություն նախորդ կառավարությունների և ղեկավարների՝ Նիկոլ Փաշինյանը վայելում է աննախադեպ հանրային աջակցություն և ունի լեգիտիմության հսկայական պաշար՝ որպիսին ունեցել է թերևս միայն նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը նախագահության առաջին շրջանում: Եվ հետևաբար այդ լեգիտիմությունը թույլ կտա Նիկոլ Փաշինյանին ավելի ուժեղ և վստահ դիրքերից հանդես գալու ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հովանու ներքո գործող բանակցային գործընթացում և ավելի համարձակ խոսելու փոխզիջումների մասին:
Այս իրավիճակում փոխզիջումների մասին խոսելը տարօրինակ է
Մեր նախորդ հոդվածում գրել էինք, որ Նիկոլ Փաշինյանը նախկինում կոշտ քննադատության է ենթարկել Լևոն Տեր-Պետրոսյանի տեսակետը հիմնախնդիրը փոխզիջումային տարբերակով լուծելու մասին՝ այդպիսով ցույց տալով իր արմատական դիրքորոշումը այս հարցում: Եվ Ազգային ժողովի մայիսի 1-ի նիստի ընթացքում, և Արցախում տեղի ունեցած ասուլիսում ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը կրկնեց իր այս կարծիքը՝ հայտարարելով, որ մի փոքր տարօրինակ է խոսել փոխզիջումների մասին այն մթնոլորտում, երբ Ադրբեջանը սպառնում է վերացնել հայկական պետականությունը:
«Ի վերջո, մենք բոլորս պետք է հստակ արձանագրենք, որ այն պայմաններում, երբ Ադրբեջանի ղեկավարությունը, ի դեմս Իլհամ Ալիևի, որևէ պատեհ առիթ բաց չի թողնում սպառնալ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությանը, Հայաստանի Հանրապետությանը և նույնիսկ խոսում է Հայաստանի մայրաքաղաքը գրավելու իր մտադրության մասին, մենք բոլորս պետք է հասկանանք, որ այս իրավիճակում բանակցությունները ձևական բնույթ են կրում: Դրանք բանակցություններ են բանակցությունների և ոչ թե կարգավորման համար, որովհետև քանի դեռ չկա կարգավորման մթնոլորտ, կարգավորում տեղի ունենալ չի կարող: Սա աքսիոմա է: Եվ ես կարծում եմ, որ այդ բանակցությունները իրական իմաստ կստանան միայն այն պարագայում, երբ Ադրբեջանը շատ հստակ ուղերձ հղի միջազգային հանրությանը, որ ինքը պարտավորվում է հարգել և ճանաչել միջազգային իրավունքի նորմերը և պատրաստ է խնդրի կարգավորմանը այդ նորմերի շրջանակներում: Եվ ես ակնկալում եմ, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրները հրատապ կերպով կօգտագործեն իրենց ազդեցությունը և հեղինակությունը՝ Ադրբեջանին հետ պահելու ռազմաշունչ հռետորաբանությունը կիրառելուց», – պատասխանելով պատգամավոր Տ. Ուրիխանյանի հարցին՝ հայտարարել է Նիկոլ Փաշինյանը:
Նիկոլին բանակցելու մանդատ չեն տվել
Փորձագետները, սակայն, տարբեր կերպ են մոտենում հարցին: Ռազմավարական և ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի տնօրեն, քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանը կարծում է, որ Նիկոլ Փաշինյանը չունի մանդատ բանակցելու ղարաբաղյան հարցի շուրջ, քանի որ ժամանակավոր կառավարության ղեկավար է, որը պետք է լուծի շատ կոնկրետ խնդիրներ՝ կապված ներքին իրավիճակի հետ:
«Նիկոլ Փաշինյանը եկել է պարզ, հստակ ծրագրով: Նա վարչապետ է, ժողովրդի ժամանակավոր ներկայացուցիչն է: Դա շատ կարևոր հանգամանք է, որը պետք է հասկանալ: Եվ նա ասել է, թե ինչի համար է եկել: Եկել է օրենսդրությունում փոփոխություններ անելու և արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունները կազմակերպելու համար: Նիկոլ Փաշինյանն ինձ հետաքրքիր է միայն այս հարցով: Մնացածը՝ ԵԱՏՄ, Լեռնային Ղարաբաղի հարց և այլն, ինձ բացարձակապես չի հետաքրքրում: Ո՞վ է նրանից նման բան պահանջում: Պարզ, հստակ ասել են՝ ընտրություններ ես կազմակերպում: Ինքդ էլ կմասնակցես ընտրություններին քո կուսակցության հետ: Այդ ժամանակ արդեն կուսակցական ծրագրում թող գրեն՝ ինչպես են լուծելու այս կամ այն հարցը: Այս խառնաշփոթը շատ վտանգավոր է: Կարծես, Նիկոլին ազատես իր պարտավորություններից, որ վերցրել է ազգի առաջ: Նա չի գնացել այնտեղ Ղարաբաղի հարցի շուրջ բանակցելու: Ոչ ոք նրան այդպիսի մանդատ չի տվել»,- «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում նշեց Մանվել Սարգսյանը:
Տակտիկական և ստրատեգիական փոփոխություններ
Մերձավոր Արևելքի և Կովկասի հարցերի փորձագետ Ստանիսլավ Տարասովը «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում արձանագրեց, որ Նիկոլ Փաշինյանը իր վերջին ելույթներում ավելի կոշտ դիրքորոշում է արտահայտել՝ կապված Լեռնային Ղարաբաղի հարցի հետ, քան Սերժ Սարգսյանը, թեև Սերժ Սարգսյանն էլ իրականում որևէ զիջման չի գնացել այս հարցում:
«Սերժ Սարգսյանը չհանձնեց Ղարաբաղը: Նա վարում էր բանակցություններ, անում էր ինչ-որ հայտարարություններ, բայց Հայաստանում լիակատար կոնսենսուս կար Ղարաբաղի հարցի շուրջ: Եվ չկան որևէ հիմքեր մեղադրելու Սերժ Սարգսյանին, որ նա դավաճանել է ազգային սկզբունքները: Նրան փոխարինեց Փաշինյանը, որը ճիշտ նույն կերպ կարտացոլի ազգային կոնսենսուսը Ղարաբաղի հարցի շուրջ, բայց նա կարող է փոխել տակտիկական, ստրատեգիական մոտեցումները հակամարտության կարգավորմանը»,- մեկնաբանեց Ստանիսլավ Տարասովը՝ ավելացնելով, որ Ադրբեջանը սկզբում ուրախանում էր, որ հեռացնում են այսպես ասած՝ բռնակալ Սերժ Սարգսյանին, բայց այն բանից հետո, երբ Փաշինյանը ելույթ ունեցավ խորհրդարանում և հնչեցրեց իր մոտեցումները ղարաբաղյան հարցում, ադրբեջանցիները սկսեցին հասկանալ, որ Փաշինյանը կարող է ավելի արմատական դիրք գրավել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման հարցում, քան Սերժ Սարգսյանը:
«Հիշում եք, որ Սերժ Սարգսյանի օրոք ակտիվորեն քննարկում էին, թե քանի շրջան ենք տալիս, քանիսը չենք տալիս, ինչ կարգավիճակ կունենա Ղարաբաղը: Բաքուն չունի երաշխիքներ, որ նոր կառավարությունը կվերադառնա տարածքների փոխանակման թեմային: Եվ Ադրբեջանը հասկանում է, որ Հայաստանում իշխանության կարող են գալ ուժեր, որոնք ունեն ղարաբաղյան կարգավորման բոլորովին այլ սցենար: Եվ եթե Սերժ Սարգսյանը, որը տարիներ շարունակ բանակցություններ է վարել, գիտի բոլոր նրբությունները, գիտի Ալիևին, նրանք ունեին կոնկրետ բանավոր պայմանավորվածություններ, ապա այժմ նման պայմանավորվածությունների հասնելու համար հարկավոր է շատ երկար, պատմական շրջան, հետո՝ պետք է կայուն կառավարություն, որովհետև, ենթադրենք Փաշինյանը դառնում է վարչապետ: Նա պետք է նշանակի ընտրություններ: Ե՞րբ կլինեն այդ ընտրությունները: Եթե մեկ շաբաթից լինեն՝ մի բան է, եթե երկու շաբաթից, ապա այլ բան է, բայց եթե ընտրությունները նշանակվեն տարվա վերջին՝ դա արդեն ուրիշ է: Անցումային այս կառավարությունը կայուն չի լինելու, մինչև որ վերջնականապես չլեգիտիմացվի: Եվ այս իրավիճակում արդյունավետ բանակցություններ Լեռնային Ղարաբաղի հարցի շուրջ չեն կարող լինել: Հետո, եթե ձևավորվի նոր կառավարություն, ապա ինչպե՞ս նա իրեն կդրսևորի այս իրավիճակում: Դա մեծ հարց է: Ենթադրում եմ, որ Ադրբեջանն այս իրավիճակում կսպասի, սակայն թե որքան երկար կսպասի, դժվար է ասել: Չեմ բացառում, որ Ադրբեջանը կարող է անել ոչ ստանդարտ քայլեր, որովհետև այժմ ակնհայտ է, որ և՛ Բաքուն, և՛ Երևանը շատ կոպիտ սխալ թույլ տվեցին, երբ դուրս թողեցին Լեռնային Ղարաբաղը բանակցային գործընթացից: Պատկերացրեք, որ Ադրբեջանը կարող է փորձել բանակցել Ղարաբաղի հետ, իսկ դա արդեն այլ ձևաչափ է, որովհետև Մինսկի խումբը կարող է չաշխատել, և այդ դեպքում Բաքուն կարող է շփման գնալ Ստեփանակերտի հետ: Եվ այդ դեպքում Ստեփանակերտը կթելադրի կարգավորման իր պայմանները: Լեռնային Ղարաբաղը ձևավորվել է որպես պետություն, և չեմ կարծում, որ նրանք առևտուր կանեն իրենց ինքնիշխանության շուրջ: Այսպիսով, ոչ ստանդարտ իրավիճակ է, կանխատեսումներ անելը շատ դժվար է, բայց մոտակա օրերը ճակատագրական են լինելու Հայաստանի համար»: