«Առաջին լրատվական»-ի Realpolitik հաղորդաշարի հյուրն է Ռազմավարական և ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի փորձագետ Էդգար Վարդանյանը:
– Պարոն Վարդանյան, Հայաստանի ներքաղաքական կյանքի օրակարգի թիվ մեկ խնդիրը շարունակում է մնալ երկխոսությունը և երկխոսության այն ձևաչափը, որն առաջարկեց ՀԱԿ-ը իշխանությանը: Այդ առաջարկը փակուղում է. չենք կարող ասել` այն վերջնականապես մերժվել է, քանի որ Սերժ Սարգսյանը սպառիչ պատասխան դեռևս չի տվել: Ինչպե՞ս եք գնահատում ստեղծված իրավիճակը:
– Ապագայում շատ հետաքրքիր զարգացումներ են սպասվում, ևիրավիճակը կարճ կարելի է բնութագրել հետևյալ կերպ. ՀԱԿ-ի սպասելիքները, կարծում եմ, չարդարացան: Ես կարծում եմ, որ Կոնգրեսը չպետք է նման սպասելիքներ ունենար, որովհետև ակնհայտ է` եթե իշխանությունները հենց այնպես համաձայնում են Կոնգրեսի բանակցությունների ֆորմատին, նշանակում է` նրանք ընդունում են իրենց պարտությունը, բայց դրա համար ՀԱԿ-ը չէր ստեղծել այն իրավիճակը, այն նախադրյալները, որոնք կարող էին բերել իշխանության պարտության, և բնականաբար նրանք մերժեցին առաջարկը:
– Նկատի ունեք, որ երկրում չկա՞ այն լարումը, այն սուր իրավիճակը, որը կստիպեր իշխանությանը հենց այդ պատվիրակությամբ գնալ երկխոսության:
– Դրա մասին խոսելիս հիմնականում նշում են. իսկ արդյո՞ք չկան նախադրյալներ համակարգային փոփոխությունների համար: Նախադրյալներ, իհարկե, կան: Շատ ծանր սոցիալ-տնտեսական վիճակ է: Ինչպես ցույց է տալիս ժամանակը, իշխանությունն ի վիճակի չէ ադեկվատ պատասխանել ժողովրդի պահանջներին, և սա վերաբերում է թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին քաղաքականությանը: Սակայն ամբողջ հարցն այն է, որ իշխանությունը միայն այն պատճառով, որ չի կարողանում ադեկվատ պատասխան տալ նման մարտահրավերներին` դրա համար էլ չի հեռանում: Իշխանություններին պետք է ստիպել, անելանելի վիճակի մեջ դնել, որպեսզի նրանք հեռանան:
– ՀԱԿ-ը պատճառաբանում է, որ երկրի առջև ծառացած արտաքին մարտահրավերները թույլ չեն տալիս երկրում այնպիսի լարված իրավիճակ ստեղծել, որը կարող է արտաքին քաղաքական ասպարեզում երկրի համար կորուստների պատճառ դառնալ…
– Արտաքին քաղաքական խնդիրները կապել ներքին քաղաքական խնդիրների հետ, կարծում եմ, ուղղակիորեն այնքան էլ ճիշտ չէ: Իհարկե, արտաքին գործոնը միշտ էլ դերակատարություն ունի և միշտ էլ ազդում է ներքին քաղաքականության վրա, բայց սեփական գործողությունները պայմանավորել արտաքին գործոններով ճիշտ չէ:
– Պարոն Վարդանյան, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, հանդես է գալիս երկրի ու պետության առջև պատասխանատու այրի դիրքերից, ինչը շատ դեպքերում թույլ չի տալիս նրան իր գործողություններում անել քայլեր, որոնք կարող են թուլացնել երկրի դիրքերը դրսում…
– Դեմոկրատական ընդդիմությունը, կարծում եմ, նրա համար է, որ եթե երկիրը դեմոկրատական չէ, պայքարի դեմոկրատիա հաստատելու համար: Կա՛մ այդ պայքարը մղվում է, կա՛մ չի մղվում: Եթե պայքարը մղվում է, դա նշանակում է, որ ընդդիմությունը պետք է ստեղծի այնպիսի իրավիճակ, որ իշխանությունները հասկանան, որ այլևս իրենք ի վիճակի չեն կառավարել երկիրը: Նշանակում է` այնպիսի իրավիճակ պետք է ստեղծվի, որ հասարակության լայն զանգվածները իրենց ընդհանուր մի օրակարգ են ձևավորում և հետամուտ են լինում այդ օրակարգով իրենց պայքարը մղելու գործում: Սա որևէ կապ չունի ընդդիմության պատասխանատու կամ ոչ պատասխանատու ինչ-որ կարգավիճակ դրսևորելու հետ, և նման գործունեություն ծավալելով ընդդիմությունը երբեք պետությանը խոցելի իրավիճակի մեջ չի գցի. դա բացառվում է, որովհետև աշխարհը տեսնում է, որ հանուն ժողովրդավարության արդար պայքար է գնում:
– Աշխարհը տեսնում էր, որ այդ պայքարը կար 2008 թվականին, բայց արձագանքեց այնպես, ինչպես արձագանքեց. Մարտի 1-ին մարդիկ զոհվեցին, և ԱՄՆ-ն ու Եվրամիությունը մնացին այն նույն դիրքերին, ինչպիսին նրանք ավանդաբար լինում են և աջակցում են բռնապետներին` նրանցից հնարավորը ստանալու համար, իսկ Հայաստանից ստանալու հարցեր դեռ կան, և միջազգային հանրությունը կարող է այնքան էլ ադեկվատ չլինել ժողովրդի պահանջներին:
– Նշանակում է, որ չեն նայում` ըստ էության դու դանդաղեցնում ես քո գործողությունը, փափկեցնում ես քո պայքարը: Արտաքին ուժերն ունեն իրենց շահերը` դա աքսիոմա է: Բնականաբար, նրանք փորձելու են այս իրավիճակից հնարավորը կորզել հօգուտ իրենց: Մենք չպետք է ընդհանրապես այս հանգամանքը հաշվի առնենք, մենք պետք է անենք մեր գործը: Ընդդիմությունը եթե հայտարարել է, որ իմ նպատակը ավազակապետության կազմաքանդումն է, բնականաբար պետք գործողություններ անի, որոնք նպաստում են դրան:
– Պարոն Վարդանյան, Ձեր պատկերացմամբ, այսպիսի գործողությունները երկխոսություն ենթադրո՞ւմ են:
– Երկխոսություն ենթադրում են, բայց ես կարծում եմ, և համաշխարհային փորձը ցույց է տվել, որ երկխոսությունն արդյունք է բերում միայն այն պարագայում, երբ ընդդիմությունը կարողանում է իշխանություններին ստիպել բանակցել ընդդիմության օրակարգով, այսինքն` մինչև երկխոսության բանակցության սեղանի շուրջ նստելը ընդդիմությունը հաղթած է լինում: Բանակցում է, թե ինչպես անցնցում կերպով իրականացնել դա: Հաճախ ասվում է, որ բանակցությունների ժամանակ ընդդիմությունը կարող է ներկայացնել այնպիսի արգումենտներ, որոնք կհամոզեն իշխանությանը, որ իրենք պետք է հեռանան: Ես կարծում եմ` նման բան հնարավոր չէ: Արգումենտներով հնարավոր չէ իշխանություն հեռացնել, որովհետև դա Հայաստանի առանձնահատկությունը չէ: Նույնիսկ դեմոկրատական պետություններում, երբ որ բանավեճի մեջ են մտնում քաղաքական ուժերը` արգումենտները երրորդ կողմի համար են, լսողի համար են, որպեսզի նա կողմնորոշվի` ով է ուժեղ և ում նախապատվություն տա: Երբեք արգումենտների տարափի ճնշման ներքո դիմացի սուբյեկտը տեղի չի տալիս: Սա նույնպես պարզ ճշմարտություն է:
– Այն իրավիճակը, որում մենք հայտնվել ենք` բնութագրո՞ւմ եք որպես փակուղի:
– Փակուղային է այն առումով, որ ընդդիմության պահանջը այս ձևաչափով և ընդդիմության գործողությունները, որոնք մինչև հիմա արվում են, և իշխանության արձագանքը, որ մինչև հիմա արվել է, իսկապես փակուղային է, բայց դա չի նշանակում, որ հնարավոր չէ դուրս գալ այս իրավիճակից:
– Օրեր առաջ ԵՄ պաշտոնյաները ողջույնի ուղերձներ էին հղում ՀՀ իշխանություններին` ողջունելով, ապա հորդորելով անհապաղ սկսել երկխոսությունը: Հունիսի 22-ին Սերժ Սարգսյանը ԵԽԽՎ-ում պետք է ելույթ ունենա և պետք փորձի իր վերջին քայլերի պտուղները քաղել Ստրասբուրգում: Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչը պետք է լինի Սերժ Սարգսյանի ուղերձը ԵԽԽՎ-ին, և ի՞նչը պետք է լինի միջազգային ատյանների արձագանքը:
– Կարծում եմ, որ իշխանությունները ասելու են հետևյալը. մենք կատարել ենք բավականին կտրուկ, ռադիկալ քայլեր, որոնք ուղղված են եղել կոնֆլիկտային իրավիճակի լուծմանը, մթնոլորտի լիցքաթափմանը, մենք ազատել ենք ընդդիմադիր գործիչներին, մենք հնարավորություն ենք տալիս ընդդիմությանը հանրահավաքներ անցկացնել այնտեղ, որտեղ ցանկանում են, և մենք նորից Մարտի 1-ի հետ կապված հետաքննություն ենք սկսել և պատրաստ ենք նաև երկխոսել, ուղղակի երկխոսության այն ձևաչափը, որը ընդդիմությունը առաջ է քաշում` մեզ համար ընդունելի չէ:
– Իշխանությունն ինքը նույնպես առաջ չի քաշում երկխոսության ձևաչափ: Իշխանության ներկայացուցիչներից մեկն ասում է` նամակով թող դիմեն գերատեսչություններին, եթե արձագանք չստանան, ուրեմն հետո կխոսեն, այսինքն` երկխոսության այն պատկերացումները, որ իշխանությունն ունի, զավեշտի է նման: Ինչպե՞ս եք գնահատում երկխոսության վերաբերյալ իշխանության վերջին շրջանի առաջարկները և ինչպե՞ս եք գնահատում իշխանության պատկերացումները:
– Իշխանությունը, շատ բնական է, անում է ամեն ինչ, որպեսզի ՀԱԿ-ը չառանձնանա որպես ընդդիմադիր մեկ մոնոլիտ ուժ: Իշխանությունը դրանով ցույց տվեց, որ ինքը լուծում է խնդիր և փորձում է չեզոքացնել ՀԱԿ-ին որպես առանձին, հզոր ռադիկալ ընդդիմադիր ուժ` ասելով, որ սա բավականին մեծ ընտրազանգված ունեցող ուժ է, որը կարող է խորհրդարանում ինչ-որ տոկոսներ վերցնել, բայց ընդամենը մեկ ուժ է, կան նաև այլ ուժեր, մենք էլ իշխանություն ենք, կնստենք միմյանց հետ` ինչպես Դաշնակցության և «Ժառանգության» հետ:
– Պարոն Վարդանյան, «Ժառանգության» պատգամավորներին իշխանությունը կառավարության մոտ կազմակերպած ցույցերի ժամանակ ծեծում է, Դաշնակցության հետ խոսում են այն քվոտաների շուրջ, որոնք տրվել են կուսակցության պարագլուխներին, և նրանք իրենց ֆինանսներն են կարողանում կառավարել: Այդ փոշին, որ նրանք փորձում են փչել մարդկանց աչքերին, որքանո՞վ կարող է արդյունավետ լինել, նաև` միջազգային հանրության տեսանկյունից: Պարզ է, որ այս ամենը միջազգային հանրությունը չի կարող հենց այնպես կուլ տալ, և դրա դիմաց մենք ինչ-որ խնդիրներ պետք է կարողանանք լուծել: Չե՞ք կարծում, որ երկխոսության առաջարկի դիմաց, օրինակ` Կազանում ղարաբաղյան բանակցություններում հնարավորինս ավելի մեղմ մոտեցման ակնկալիք է ակնկալվում Սերժ Սարգսյանի կողմից` պատճառաբանելով, որ երկրում այսպիսի գործընթացներ են փորձում նախաձեռնել, որոնք կարող են էապես փոխել իրավիճակը և հնարավորինս հետաձգել կարգավորման գործընթացում բեկում առաջացնելու կամ որևէ փաստաթուղթ ստորագրելու հնարավորությունը:
– Իշխանությունները կարող են ներկայացնել միջազգային հանրությանը հետևյալ պատկերը, որ մենք քայլ առ քայլ գնում ենք դեպի բարեփոխումներ, և ցույց տալ այն զիջումները, որ կատարել են, և ասել, որ հնչեցրել են երկխոսությանը իրենց պատրաստակամությունը, և հիմա միայն ֆորմատների խնդիր է, որը մեր ներքին խոհանոցն է, և կարծում ենք, որ հետագայում կգտնենք այն ձևաչափը, որը բոլորի համար ընդունելի կլինի: Այս դիրքերով է հանդես գալու:
– Ձեր պատկերացմամբ, ո՞րն է ՀԱԿ-ի հաջորդ քայլը:
– Ես կարծում եմ, որ ՀԱԿ-ը պետք է հասկացնի իշխանություններին, որ իրականում հետո իշխանություններն են խնդրելու իրենց, որպեսզի նրանք նստեն բանակցությունների սեղանի շուրջ:
– Օրերս Լևոն Տեր Պետրոսյանը պատասխանել է նաև այն հարցին, թե Սերժ Սարգսյանը այդպես էլ չի պատասխանում, պատասխանում են տարատեսակ ՀՀԿ-ականներ, ամենաբարձր դիրք զբաղեցնող պաշտոնյաներից միակը նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Կարեն Կարապետյանն էր: ՀԱԿ-ը պատասխան է ակնկալում Սերժ Սարգսյանից, այսինքն` այն մարդուց, որը որոշում կայացնող է, որոշում կայացնողները չեն կարող լինել շատ, և միակ հասցեատեր ՀԱԿ-ը նկատում է Սերժ Սարգսյանին:
– Դուք կարծում եք, որ ՀՀ` նման ավտորիտար-օլիգարխիկ համակարգի պայմաններում նման պաշտոնյաներ կարո՞ղ էին նման հայտարարություններ անել: Պարզ է, որ այն, ինչ տարբեր գործիչներ ասել են և նախագահի աշխատակազմի ղեկավարը` դա այսօրվա իշխանությունների պաշտոնական դիրքորոշումն է: Սա նախագահի կողմից ավելի քարոզչական և հոգեբանական հնարք է: Դրանով Սերժ Սարգսյանը փորձում է ցույց տալ հանրությանը և ընդդիմությանը, որ բոլոր քայլերը, որ պետք է կատարվեին բարձրագույն մակարդակի վրա` ինքը կատարել է, և հիմա զուտ կազմակերպչական, տեխնիկական, արարողակարգային խնդիրներ պետք է լուծվեն, որովհետև ինքը դրա հետ գործ չունի:
– Ըստ Ձեզ, եթե այս գործընթացը չշարունակվի, անջրպե՞տ պետք է հայտարարել հասարակության և իշխանության միջև, և արդյո՞ք պետք է սկսել հանրային այնպիսի գործընթացներ, այնպիսի միջոցառումներ, հանրահավաքներ, որոնք կստիպեն իշխանություններին ընկրկել և գնալ բանակցությունների: Այդ դեպքում իշխանություններն ավելի թուլացա՞ծ կմտնեն գործընթացի մեջ:
– Ես կարծում եմ, որ ընդդիմությունը պետք է չսպասի Սերժ Սարգսյանի պատասխանին, և ճիշտ է, որ հայտարարվի` եթե դուք չեք ուզում մեզ հետ բանակցել, վաղը-մյուս օրը դուք ստիպված կլինեք գալ և մեզ հետ բանակցել, և պայմանները պետք է հետևյալը լինեն. նախ պետք է լայն բողոքի ակցիաներ իրականացվեն, ոչ միայն հանրահավաքներ, հանրահավաքները, իհարկե, շատ կարևոր դեր ունեն, պետք է հնարավորինս գործողություններ իրականացվեն, որոնք կնպաստեն հասարակության մոբիլիզացիային: Ընդդիմությունը` ի դեմս ՀԱԿ-ի, պետք է դադարեցնի ընդդիմադիր այլ ուժերին, քաղաքական գործիչներին քննադատելու այդ վարվելաոճը և այնպիսի գործողություններ անի, որոնք իսկապես կարող են համախմբել, այլ ոչ թե պառակտել: Աշխարհի փորձը ցույց է տվել, որ քաղաքացիական անհնազանդության ակցիաները, ըստ էության, իշխանություններին նոր խաղի կանոններ պարտադրելու լավագույն միջոցն են: Օրինակ` արաբական երկրներում հանպատրաստից էր այն ամենը, ինչ կազմակերպվում էր, և առաջնորդ չունեին, իսկ մենք կարող ենք շատ ավելի գրագետ այդ ամենը կազմակերպել` անցնցում, առանց ֆիզիկական բախումներ բերող ակցիաներ են մեզ պետք:
– Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հայտարարել է սկզբունքային այն մոտեցումը, որ մեր բառապաշարից պետք է դուրս գան «հեղափոխություն, ապստամբություն» բառերը: Այս գործողությունները չե՞ն ենթադրում հեղափոխություն և ապստամբություն, թե՞ մի իրավիճակ, որտեղ իշխանությունն այլ ելք չի ունենում, քան երկխոսության մեջ մտնելը:
– Այստեղ եզրաբանության խնդիր կա, երբ որ ասում են, որ մենք հեղափոխություն չենք ուզում, պետք է հասկանանք` ի՞նչ են հասկանում հեղափոխության տակ: Ես չեմ կարծում, որ ժողովրդի լայն զանգվածները, տարբեր քաղաքական, հասարակական գործիչներ պատկերացնում են արյունալի հեղափոխություն: Արյուն թափելու մասին խոսք չկա, շենքեր գրավելու, հարձակումներ կատարելու և այլն, դրանք անընդունելի բաներ են: Հեղափոխությունը դա այն է, երբ հանրությունն ուղղակի գործողություններ է անում, իր անհնազանդությունն է իրականացնում, ակտիվ կեցվածք է ձևավորում, որի արդյունքում հնարավոր է հասնել քաղաքական համակարգի փոփոխության: Երբ պահանջներ են ներկայացվում, միշտ պետք է ժամկետ նշվի և պետք է իշխանություններին ցուցադրվի, թե մինչև նշված ժամկետը դրանք չիրականացվեն` ինչ հետևանքներ կարող են առաջացնել:
