«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է քաղաքական գիտությունների դոկտոր, Լիհայի համալսարանի պրոֆեսոր, Հայ ազգային կոնգրեսի կենտրոնական գրասենյակի անդամ, ԵԽԽՎ-ում ՀԱԿ ներկայացուցիչ Արման Գրիգորյանը
– Պարոն Գրիգորյան, տարածաշրջանում էին ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահները, Ստեփանակերտում նրանք հայտարարեցին, թե հունիսի վերջին Կազանում Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները կարող են հավանություն տալ ԼՂ հակամարտության կարգավորման վերջնական փաստաթղթին. «Մենք հույս ունենք, որ նախագահների` Կազանում կայանալիք առաջիկա հանդիպմանը կողմերը հավանություն կտան կարգավորման համար առաջարկվող փաստաթղթի արդեն վերջնական տարբերակին: Խոսքն այն փաստաթղթի մասին է, որը կողմերին է առաջարկվել մոտ երեք ամիս առաջ` Սոչիում»,- նշեց ԵԱՀԿ ՄԽ ֆրանսիացի համանախագահ Բեռնար Ֆասիեն: Հնարավորություն տեսնո՞ւմ եք Կազանում կարգավորման վերջնական փաստաթղթի համաձայնեցման առումով:
– Որպեսզի նման բան տեղի ունենա, կա՛մ պետք է կողմերը համաձայնության եկած լինեն, թե ինչ եղանակով է սահմանվելու Ղարաբաղի կարգավիճակը, կա՛մ կարգավիճակի հարցը պետք է առկախեն՝ վերադառնալով փուլային տարբերակի այն տրամաբանությանը, որ այսօր որևէ համաձայնություն կարգավիճակի վերաբերյալ հնարավոր չէ, բայց հնարավոր է վերացնել պատերազմի հետևանքները և հուսալ, որ ժամանակի հետ, խաղաղ գոյակցության պայմաններում կարգավիճակի հարցի լուծումն ավելի դյուրին կդառնա: Առկա տեղեկությունները վկայում են, որ կարգավիճակի սահմանման եղանակի մասին համաձայնություն չկա, և որ կողմերն այս հարցում մնում են անդրդվելի: Ես փուլային տարբերակի նկատմամբ հայկական կողմի վերաբերմունքի փոփոխությունը հաստատող որևէ փաստ նույնպես չեմ տեսել: Սկզբունքորեն հնարավոր է նաև, որ ինչ-որ լուծում կողմերին պարզապես պարտադրեն, ինչպես, ասենք, դա արվեց Դեյթոնում՝ Բոսնիայի հակամարտության դեպքում: Բայց թե որքա՞ն հավանական է նման հեռանկարը` կախված է երկու հարցերի պատասխաններից. արդյո՞ք պոտենցիալ պարտադրողների՝ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի համար խնդիրն այս պահին բավարար հրատապություն ունի, և արդյո՞ք նրանք դադարել են մրցակցել որպես միջնորդներ և պատրաստ են հանդես գալ միասնական օրակարգով:
– Իսկ համանախագահող երկրների նախագահների դովիլյան հայտարարությունն այդ հարցերին չի՞ պատասխանում:
– Այդ հայտարարությունն իսկապես տպավորություն է թողնում, որ առնվազն հրատապության առումով ինչ-որ բան փոխվել է: Մասնավորապես, հատուկ ուշադրության է արժանի հայտարարության վերջին նախադասությունը, որտեղ ասվում է, որ հարցի լուծման հապաղումը կասկածներ կհարուցի խաղաղ կարգավորման ձգտելու կողմերի վճռականության վերաբերյալ: Նման միտումնավոր կերպով վատ քողարկված սպառնալիք նախկինում ընդունված հայտարարություններում ես չեմ հիշում: Ուշագրավ է նաև Ադրբեջանի ու Հայաստանի իշխանություններին ուղղված՝ սեփական ժողովուրդներին խաղաղ կարգավորմանը նախապատրաստելու խստաշունչ հորդորը:
– Իսկ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև տարաձայնությունների վերացման առումով Դուք որևէ առաջխաղացում չե՞ք տեսնում: Մասնավորապես, կարծես համաձայնություն է ձեռք բերվել Լեռնային Ղարաբաղում տեղակայվելիք խաղաղապահ ուժերի մասին, ինչպես օրերս հայտարարել է Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Էլմար Մամեդյարովը` հավելելով, որ այդ ուժերը չեն լինելու ո՛չ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրներից, ո՛չ էլ` տարածաշրջանի երկրներից:
– Սա, թերևս, Ղարաբաղի թեմայով վերջին օրերին արված հայտարարությունների տեղատարափի մեջ ամենասենսացիոն հայտարարությունն է: Գաղտնիք չէ, որ ԱՄՆ-ը և Ռուսաստանը հատկապես սուր տարաձայնություններ են ունեցել այն հարցում, թե որ երկրները և ինչ չափաբաժիններով պետք է համալրեն խաղաղապահ ուժերի կոնտինգենտը, քանի որ դա դիտվել է որպես տարածաշրջանում ունենալիք հետագա ազդեցությունը կանխորոշող գործոն: Իսկ այդ ազդեցության համար մրցակցությունը հիմնական խոչընդոտն է եղել, որպեսզի ԱՄՆ-ը և Ռուսաստանը Ղարաբաղի հարցում ինչ-որ միասնական դիրքորոշում մշակեն: Եթե Մամեդյարովի ասածը համապատասխանում է իրականությանը, դա իսկապես բեկումնային իրադարձություն պետք է համարել: Բայց մինչև այս մասին ավելի համարձակ դատողություններ անելը, լավ կլիներ, եթե Մամեդյարովի հայտարարությունը հաստատող լրացուցիչ տեղեկություններ ունենայինք, իսկ նման տեղեկություններ գոնե ես չունեմ:
– Բավական ուշագրավ էր օրերս ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցիչ Անջեյ Կասպրշչիկի ծավալուն հարցազրույցը, որում նա նշեց. «2004-ից մենք առաջ ենք շարժվում համաձայնագրի ընդհանուր շրջանակ մշակելու ուղղությամբ և մեծ առաջընթաց ենք գրանցել… …Դրանք առնչվում են ԼՂ-ի շուրջ տարածքների ազատմանը՝ բացառությամբ ԼՂ-ն Հայաստանին կապող Լաչինի միջանցքի, փախստականների վերադարձին, ինչպես նաև այն երկրների կողմից անվտանգության երաշխիքների տրմանը, ովքեր ի վիճակի են դա անել, այսինքն` ՄԱԿ-ի ԱԽ անդամները… Ապա մինչև վերջնական խաղաղության կնքումը, ինչը կարող է տեղի ունենալ այդ տարածքում հանրաքվեի անցկացումից հետո, գոյություն ունի ԼՂ-ի միջանկյալ կարգավիճակի հարց… Հատուկ կարգավիճակը չպետք է էապես տարբերվի այն կարգավիճակից, որն այս պահին ունի ԼՂՀ-ն… Այդ ժամանակ անհրաժեշտ կլինի միջանկյալ այդ կազմավորման միջազգային ճանաչումը… Շրջանակային համաձայնագրի ընդունումից հետո կանցկացվեն դետալների շուրջ քննարկումները… Դեռևս չհստակեցված շատ հարցեր են մնացել… Օրինակ` ԼՂ-ին ու Հայաստանին միմյանց կապող միջանցքը… Ադրբեջանը պաշտոնապես համաձայն է դրանից հրաժարվելուն… Սակայն անհրաժեշտ է համաձայնեցնել այդ միջանցքի հետ կապված բոլոր դետալները… Օրինակ` դրա լայնության աստիճանը, և թե մինչև խաղաղության կնքումը ով է այն վերահսկելու… Խնդրահարույց է մնում նաև հանրաքվեի անցկացումը…»… Նման դետալների մասին փակագծերի բացումը հիմք ընդունելով` կարելի՞ է արձանագրել, որ կողմերը կարգավորումը երկարաձգելու ռեսուրս չունեն:
– Վստահ չեմ, թե այդ դետալների մասին փակագծերի բացումը հատկապես կողմերի դիմադրության սպառված ռեսուրսի մասին է խոսում: Ավելի շուտ ես շեշտը կդնեի այն բանի վրա, որ եթե նման փակագծեր են բացվում, ուրեմն ավելի մեծ վստահություն կա, որ Կազանում փաստաթուղթ են ստորագրելու, և դա արվում է Ադրբեջանի ու Հայաստանի հասարակություններին այդ իրադարձությանը նախապատրաստող քայլերի շրջանակում:
– Կարո՞ղ եք, ամփոփելով Ձեր վերլուծությունը, կանխատեսել, թե արդյոք Կազանում վերջնական փաստաթուղթը կստորագրվի՞:
– Ինչպես կասեր իմ սիրած ֆիլմերից մեկի հերոսը, ոչ ամբողջական ինֆորմացիայի հիման վրա համարձակ կանխատեսումներ անում են կամ արիստոկրատները, կամ դեգեներատները: Ես ընդամենը կարող եմ մատնացույց անել ինչ-որ փոփոխություններ և միտումներ, որոնք կարող են ազդել Կազանում փաստաթուղթն ստորագրելու հավանականության վրա, ինչը և փորձել եմ անել Ձեր հարցերին տված իմ պատասխաններում: Այլապես, նույնիսկ Մամեդյարովը չէր համարձակվել աներկբա կանխատեսում անել՝ ասելով թե ինքը Նոստրադամուսը չէ, իսկ Մամեդյարովը հաստատ ինձնից լավ է ինֆորմացված:
