Հայաստանի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև նախորդ տարվա վերջին ստորագրված վարկային համաձայնագրի մանրամասներն առայժմ հայտնի չեն, բայց փորձագետները գոնե մոտավոր կերպով պատկերացնում են, թե ինչ զինատեսակներ և ռազմական տեխնիկա կարող է Հայաստանը ձեռք բերել իր ռազմական դաշնակցի կողմից տրամադրվելիք նոր «ռազմական վարկով», որի գումարը կազմելու է 100 մլն ԱՄՆ դոլար:
Հրետանի, ՀՕՊ և ավիացիոն միջոցներ
Հարցին The Central Asia-Caucasus Institute-ի (CACI) կայքում հրապարակված իր հոդվածում անդրադարձել է վերլուծաբան Էդուարդ Աբրահամյանը՝ գալով այն եզրակացության, որ ռուսական վարկը թույլ կտա Հայաստանին թարմացնել, ընդլայնել իր ռազմական կարողությունները: Փորձագետը հիշեցրել է, որ ՀՀ Ազգային ժողովը դեկտեմբերի 6-ին հաստատել է Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև հոկտեմբերին ստորագրված վարկային համաձայնագիրը, որով Հայաստանը 100 մլն դոլարի վարկ կստանա Ռուսաստանից՝ ռուսական արտադրության զինատեսակներ գնելու և «Համատեղ պաշտպանության ոլորտի զարգացման ծրագիրը» կենսագործելու նպատակով: Սա վերջին երկու տարիներին Ռուսաստանի կողմից տրամադրված երկրորդ ռազմական վարկն է: Նախորդ անգամ Ռուսաստանը տրամադրել էր 200 մլն դոլարի չափով վարկ, որով Հայաստանը գնեց ժամանակակից զինատեսակների զգալի խմբաքանակ, այդ թվում՝ «Սմերչ» համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգեր, ՏՕՍ-1Ա «Սոլնցեպյոկ» հրանետներ, Իգլա-Ս դյուրակիր զենիթահրթիռային համալիրներ և այլն: Այս համաձայնագրով նախատեսված սպառազինության մեծ մասն արդեն մատակարարվել է, իսկ նոր վարկային համաձայնագիրը նախատեսվում է իրականացնել 2018-22 թթ.:
Հոդվածի հեղինակը նշում է, որ 2017 թ. նոյեմբերի 15-17-ին խորհրդարանում կազմակերպված լսումների ընթացքում ԱԺ պաշտպանության, ազգային անվտանգության և ներքին գործերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Կորյուն Նահապետյանը որոշ փակագծեր է բացել առաջիկա գնումների մասին՝ ընդգծելով Հայաստանի Զինված ուժերը՝ հատկապես մոբիլ հրետանիով, հակաօդային պաշտպանության միջոցներով և ավիացիոն ռեսուրսներով զինելու անհրաժեշտությունը: Նահապետյանի այս խոսքերը, ինչպես նկատում է Է. Աբրահամյանը, տեղիք են տվել որոշ ենթադրությունների, թե Հայաստանը մտադիր է ձեռք բերել ռուսական Սուխոյ Սու-30 կործանիչներ՝ մարտական իքնաթիռներ: Պաշտպանության նախկին նախարար Սեյրան Օհանյանը մի անգամ խոսել է դրանց մասին, բայց թեման փակվել է 2016 թ. ապրիլից հետո: CACI-ի վերլուծաբանը, սակայն, կարծում է, որ մարտական ուղղաթիռների ձեռքբերումն ավելի իրատեսական է՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Հայաստանի օդային տարածքում Սու-30-ի շահագործման նպատակահարմարությունը կասկածելի է:
100 միլիոնը կբավարարի՞
Ռուսաստանցի ռազմական փորձագետ Պավել Ֆելգենհաուերը կարծում է, որ Հայաստանին թերևս պետք են նման ինքնաթիռներ, բայց 100 մլն դոլարը շատ քիչ է նման լուրջ միջոցներ գնելու համար:
«Դա շատ փոքր գումար է՝ իսկապես ժամանակակից զինատեսակներ գնելու համար: Եթե ուզում եք և՛ հրետանի, և՛ զենիթահրթիռային միջոցներ, և՛ ինքնաթիռներ, ապա ձեզ պետք է 100 միլիոնի գոնե տասնապատիկը: Եթե Ռուսաստանը համաձայնել է զենք մատակարարել իջեցված գներով, ապա այդ դեպքում հավանաբար ամենաժամանակակից զինատեսակները չեն մատակարարվի, բայց կարող են մատակարարվել արդիականացված ինչ-որ համակարգեր, որոնք կարող են ավելի էժան լինել: Այդ գումարով կարելի է գնել վերջին մոդիֆիկացման ընդամենը հինգ Սու-30 կործանիչ և վերջ: Բայց կարծում եմ, որ տվյալ պարագայում կլինեն ավելի համալիր մատակարարումներ: Նման գումարով հնարավոր չէ գնել մեծ քանակով ժամանակակից սպառազինություն»,- «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում մեկնաբանեց փորձագետը:
Հայաստանին պետք են սեփական կործանիչներ
Խոսելով Հայաստանի հակաօդային պաշտպանության՝ ՀՕՊ համակարգի մասին, Պավել Ֆելգենհաուերն ասում է, որ Հայաստանը, իհարկե, ունի ՀՕՊ-ի որոշ միջոցներ: Դրանք գուցե գերժամանակակից չեն, բայց որոշ չափով արդիականացված են: Իսկ լուրջ մարտական ավիացիա, որպես այդպիսին, Հայաստանը չունի:
«Այո, Հայաստանում կա ռուսական ռազմաօդային ուժերի խմբավորում, բայց Ղարաբաղյան հակամարտության վերսկսման դեպքում ռուսական ավիացիան, ամենայն հավանականությամբ, չի միջամտի: Եթե Հայաստանն ուզում է կործանիչներ ունենալ, ապա, այո, պետք է ունենալ սեփականը: Բայց ժամանակակից կործանիչները շատ թանկ են: Կամ էլ պետք է «second hand» գնել: Ըստ էության, «second hand» կարելի է գտնել նաև այլ երկրներում: Օրինակ, կան ամերիկյան F-16 կործանիչներ, որոնք երկրները մեկը մյուսին են վաճառում, վերավաճառում, և ի վերջո, մեկ հատի գինը իջնում է մինչև մոտավորապես 5 մլն դոլար: Բայց այս ինքնաթիռները երևի թե հարմար չեն Հայաստանին, և ռուսական վարկը չի տարածվում դրանց վրա»:
Ղրղըզստանն ու Տաջիկստանն ավելի շատ զենք են ստանում
Համեմատելով ՀԱՊԿ-ի մյուս երկրների, ինչպես նաև Ադրբեջանի գնումների հետ՝ Ֆելգենհաուերն ասում է. «Հայաստանի գնումների ծավալը այդքան էլ մեծ չէ, եթե համեմատենք, օրինակ, Ղրղըզստանին կամ Տաջիկստանին մատակարարվող զենքի արժողության հետ: Երբ պաշտպանության նախարարությունը հաշվառում է զենքի մատակարարումները Ղրղըզստանին կամ Տաջիկստանին, այդ գումարը կազմում է մոտ 1 մլրդ դոլար: Իսկ Ադրբեջանը, իհարկե, անհամեմատ ավելի շատ է ծախսում զենքի գնումների վրա»:
Հայաստանը պետք է արդիականացնի իր Զինված ուժերը
Պատասխանելով հարցին, թե այսօր հատկապես ո՞ր զինատեսակներն են անհրաժեշտ Հայաստանի Զինված ուժերին, ռազմական փորձագետն ասաց՝ Հայաստանին շատ զինատեսակներ են պետք, բայց ամենագլխավորը՝ պետք է արդիականացնել կապի, նպատականշման համակարգերը:
«Հայաստանը, իհարկե, ունի մեծ թվով ծանր զինատեսակներ, զրահատեխնիկա, հրետանի, համազարկային կրակի համակարգեր, բայց դրանք բավական հին են, սովետական, և սա խնդիրներ է առաջացնում: Նոր զինատեսակներից, կարծես թե, ստացել են «Սոլնցեպյոկ», «Իսկանդեր» և որոշ այլ համակարգեր, որոնք նախկինում չկային: Մի խոսքով՝ Հայաստանը շատ բանի կարիք ունի, բայց ամենագլխավորը՝ պետք է արդիականացնել կապի, նպատականշման համակարգերը: Այսինքն՝ ծանր զինատեսակներ շատ են, բայց նպատականշման համակարգը վատ է աշխատում: Նպատականշումը, կապը, կոմունիկացիաները, հետախուզությունը պետք է աշխատեն միասին: Ռուսաստանը շատ ակտիվորեն և արդյունավետությամբ կիրառեց այս համակարգը սկզբից Դոնբասում, հետո՝ Սիրիայում: Դրա համար պետք են ժամանակակից անօդաչուներ՝ կապված ծանր համակարգերի հետ: Այսինքն՝ ծանր համակարգերին են միանում կառավարման, հետախուզական տվյալների հավաքման և նպատականշման օնլայն համակարգերը, և երբ համատեղեցին մեկը մյուսի հետ, շատ լավ արդյունք տվեց: Այնպես որ, պետք են այդ միջոցները, պետք է պատրաստել զինվորականներին, որպեսզի սովորեն օգտվել այդ համակարգից: Դա ևս ժամանակ և ուսուցում է պահանջում, և այդ դեպքում էապես բարձրանում է առկա զինատեսակների և համալիրների կիրառման արդյունավետությունը»:
