«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Լոս Անջելեսի «Հայ քաղաքացիական հասարակություն» մարդու իրավունքների պաշտպանության ընկերակցության ղեկավար Կարո Կարապետյանը։
– Պարոն Կարապետյան, վերջերս ՀՀ սփյուռքի նախարարությունը հանդես եկավ «սփյուռքահայերին տուն կանչող» հերթական նախաձեռնությամբ: Մշակվել է «Հայրենադարձության մասին» օրենքի նախագիծ, որն արդեն արժանացել է կառավարության հավանությանը և մոտ ժամանակներս կքննարկվի նաև ԱԺ-ում: Իրատեսական համարո՞ւմ եք այս նախաձեռնությունը:
– Կուզեի սկսել նրանից, որ Սփյուռքի նախարարությունը, որը ստեղծվել է ներկայիս իշխանությունների կողմից, ընդհանրապես, կարելի է ասել, մտացածին, անհասկանալի կառույց է պետական համակարգում, որը, կարծում եմ, ոչ մի դերակատարություն չունի և չի կարող ունենալ, որովհետև ընդհանրապես որևէ կապ, որևէ աղերս չունի Սփյուռք – Հայաստանի Հանրապետություն հարաբերությունների հետ: Նախ, այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ ավելի շատ աշխատանքի տեղավորման խնդիր են լուծել: Եվ երկրորդ՝ ստեղծման օրվանից հետևելով այդ նախարարության գործունեությանը՝ գալիս ենք այն եզրահանգմանը, որ Հայաստանը, չունենալով վերահսկողություն սփյուռքի նկատմամբ, սփյուռքահայության նկատմամբ, ստեղծել է այդ մարմինը, որպեսզի կարողանա նրա խողովակներով հսկողություն սահմանել դրսում ապրող հայերի վրա:
Հենց այս նախաձեռնությամբ ևս մեկ անգամ փաստվում է, որ դա անհեթեթ կառույց է և անհեթեթ գործունեությամբ է զբաղվում: Ո՞նց կարելի է մտածել, թե նման օրենքներով կարելի է կարգավորել արտագաղթի կանխումը կամ կազմակերպել ներգաղթ:
– Այսինքն, սփյուռքահայերին միայն համապատասխան օրենքի բացակայությունը չէ՞, որ խանգարում է վերադառնալ Հայաստան: Նախաձեռնության հեղինակները նշում են, որ հենց օրենքը կնպաստի, որ մեր բազմաթիվ հայրենակիցներ հայրենադարձվեն:
– Բնականաբար՝ ոչ: Օրենքը կամ նախագիծն այս խնդիրների հետ ոչ մի առնչություն չունեն: Հիմնական խնդիրը մարդկանց քաղաքական և քաղաքացիական ազատությունների անապահովվածության հետ է կապված:
Սա մի բան է նշանակում. Սփյուքի նախարարությունը, ի դեմս իր ղեկավարի, պատկերացում չունի, թե ինչ է արտագաղթը, դրա ծնող պատճառները, ըստ այդմ՝ նաև թե որ դեպքում կարող է լինել ներգաղթ:
Արտագաղթը կարող է կասեցվել միայն մի դեպքում, երբ պետական համակարգը համապատասխանեցվի այն չափանիշներին, որին համապատասխանում են ժամանակակից պետությունները, այսինքն՝ եթե Հայաստանը լինի ժողովրդավարական երկիր, եթե լինի օրենքի գերակայություն: Եթե ամենակարևոր խնդիրը՝ ՀՀ քաղաքացու խնդիրը, լուծվի՝ քաղաքացին կայանա իր իրավունքներով ու ազատություններվ, ապա արտագաղթը եթե ամբողջությամբ չկասեցվի, գոնե տեմպերը կդանդաղեն, և նոր հնարավոր կլինի միայն մտածել ներգաղթի՝ հայրենադարձության մասին:
Այդ պարագայում արդեն կարելի է խոսել օրենսդրական նախաձեռնությունների, ակտերի մասին, որոնք կկարգավորեն այդ գործընթացները, միայն համակարգային փոփոխություններից հետո դա կարող է լինել:
Եվ բացի այդ, գիտեք, որ եթե այս փոփոխությունները տեղի ունենան, Սահմանդրությունը գործի, հատուկ օրենք ստեղծելու կարիք էլ չի լինի. ներգաղթը կդառնա ինքնաբուխ գործընթաց:
Հարյուր հազարավոր հայեր երազում են այն օրվա մասին, երբ հնարավորություն կունենան ետ վերադառնալ իրենց հայրենիք:
– Եթե փորձեք մանրամասնել, ըստ Ձեզ, ի՞նչ հիմնական, համակարգային փոփոխություններից հետո միայն նման նախաձեռնությունները կբնութագրվեն ոչ թե որպես հերթական իմիտացիա կամ ինչպես Դուք որակեցիք՝ անհեթեթություն, այլ որպես անհրաժեշտություն, ցանկալի և իրատեսական քայլեր:
– Առաջին հերթին այսօրվա օրախնդիր պահանջը Հայաստանում արտահերթ ընտրություններ անցկացնելն է: Դա կլինի այդ համակարգային փոփոխությունների սկիզբը, որովհետև այդ դեպքում հնարավորություն կլինի ժողովրդավարական իշխանություն ձևավորել: Այսինքն՝ մեր երկրի քաղաքական երկու կարևոր իշխանությունները՝ գործադիր և օրենսդիր, միանշանակ պետք է ձևավորվեն ժողովրդի կողմից, լեգիտիմ իշխանություններ պետք է ունենանք: Դրանից հետո պետք է շատ արագ լուծել դատական իշխանության անկախացման, կայացման խնդիրը, որը կարևորագույն նշանակություն ունի պետության կայացման գործում: Սրանք են կարևորագույն խնդիրները, սրանցից են բխում մյուս ածանցյալ խնդիրները: Միայն ժողովրդավարական համակարգեր ձևավորելուց հետո հնարավոր կլինեն մյուս խնդիրների լուծումները։ Մեր պետության քաղաքական համակարգը, կենսագործունեությունը պետք է համապատասխանեցվի Սահմանադրությամբ առաջադրված պահանջներին:
– Պարոն Կարապետյան, մեր ունեցած տեղեկություններով, պատրաստվում է իրականացվել երկու տեսակի հայրենադարձություն՝ կամավոր և մասնագիտական: Արդյո՞ք իրատեսական է, որ նման պայմաններում սփյուռքահայ տարբեր մասնագետներ, մտավորականներ դրական կարձագանքեն և կտեղափոխվեն Հայաստան: Եթե Ձեզ, որպես Սփյուռքի ներկյացուցչի, դիմեն համագործակցության համար՝ Հայաստանում մասնագիտական գործունեություն իրականացնելու և բնակություն հաստատելու հարցով, Դուք ինչպե՞ս կարձագանքեք:
– Չեմ կարծում, որ միայն ես, կարծում եմ՝ մեծամասնությունը ոչ մի դեպքում չի համաձայնվի համագործակցել ոչ օրինական իշխանությունների հետ: Ցանկացած դեպքում առաջին պայմանը դա է՝ պետք է լինեն օրինական իշխանություններ, որը երաշխիք կհանդիսանան, որ քո իրավունքները, ազատությունները ապահովված կլինեն:
Վերադառնալու խնդիր դնելը մի քիչ սադրանք ունի իր մեջ, որովհետև Հայաստանի Հանրապետությունը մեր հայրենիքն է: Ես և շատերը ֆիզիկական արտագաղթի մեջ ենք, հոգեբանորեն երբեք էլ չենք արտագաղթել մեր երկրից: Մեր գործունեությամբ, մեր կյանքով, եթե կարելի է այդպես ասել, 24 ժամ ապրում ենք Հայաստանի Հանրապետությունում: Մեր չարչարանքն ու պայքարը մի նպատակ է հետապնդում, որ մեր ֆիզիկական գոյությունը միացնեն մեր հոգեկան վիճակին, որը երբեք Հայաստանը չի լքել:
Հայաստանը 88 թվականից հետո թևակոխել էր մի դարաշրջան, երբ սկսվեց Հայաստանի իշխանությունների վերածնունդը, և դրանից հետո տեղի ունեցավ 98 թվական, երբ Հայաստանում ժողովրդավարական կարգերը տապալվեցին: Տապալվեցին այն ավանդույթները, որ պետք է զարգանային, և Հայաստանը գնաց տրամագծորեն հակառակ ուղղությամբ:
Սկսեցին ձևավորվել այլ պայմաններ, մոտեցումներ. ինչ-որ անհատների համար սկսեցին այլ, հատուկ պայմաններ գործել, տնտեսության մեջ ներգրավվողների համար՝ «կրիշաներ», հատուկ օրենքներ, հանձնաժողովներ ստեղծեցին: Ընդհանրապես, 98-ից սկսած՝ ամեն ինչ արվում է պարբերաբար, որպեսզի սահմանադրական կարգեր Հայաստանում չձևավորվեն:
