15 տարի առաջ լայնորեն ընդունված էր, որ գլխուղեղի զարգացումը հիմնականում տեղի է ունենում կյանքի առաջին մի քանի տարիների ընթացքում։ Սակայն 15 տարի առաջ մենք չենք ունեցել կենդանի մարդու գլխուղեղը հետազոտելու և և կյանքի ողջ ընթացքում գլխուղեղի զարգացմանը հետևելու հնարավորություն։ Մոտավորապես վերջին տասնամյակում գլխուղեղի նկարահանման տեխնոլոգիաներում արձանագրված առաջընթացի՝ մագնիսառեզոնանսային շերտագրման կամ ՄՌՇ շնորհիվ, նյարդաբանները սկսեցին հետազոտել բոլոր տարիքային խմբերին բոլոր տարիքային խմբերին պատկանող մարդկանց գլխուղեղները և և հետևել գլխուղեղի կրած կառուցվածքային և ֆունկցիոնալ փոփոխությունները։ Ուստի, եթե ցանկանում եք ստանալ կենդանի մարդու գլխուղեղի իսկապես շատ հստակ վայրկենական լուսանկարը՝ պետք է կիրառել ստրուկտուրային ՄՌՇ։ Եվ մենք կարող ենք հարցնել, թե որքան է գլխուղեղի մոխրագույն զանգվածը և ինչպես է այն փոխվում տարիքի հետ։ Նաև հնարավոր է կիրառել ֆունկցիոնալ ՄՌՇ, որը կոչվում է ՖՄՌՇ, որի օգնությամբ կարող ենք տեսագրել գլխուղեղի գործունեությունը, երբ մասնակիցներն իրականացնում են մտածողության,
Այսպիսով, պատկերացրեք դուք մեր փորձերից մեկի մասնակիցն եք: Գալիս եք լաբորատորիա, տեսնում եք այս համակարգչային առաջադրանքը: Այս առաջադրանքում տեսնում եք դարակներ: Այդ դարակներից մի քանիսում կան առարկաներ, և նկատեք, որ դարակների ետևի մասում մի մարդ է կանգնած,սակայն կան մի քանի առարկաներ, որոնք նա չի կարող տեսնել: Այդ դարակները մոխրագույն փայտով փակված են նրա տեսադաշտից: Նա կարծում է, որ դարակները երկու կողմից էլ նույնն են: Նշենք` նա կարող է տեսնել առարկաներից մի քանիսը միայն, մինչդեռ դուք ավելի շատ առարկաներ եք տեսնում: Ձեր առաջադրանքն այդ առարկաները տեղափոխելն է: Ղեկավարը, որ կանգնած է դարակների ետևում, պատրաստվում է ձեզ առարկաները տեղափոխելու հրահանգներ տալ, բայց հիշեք, որ նա չի հրահանգելու տեղափոխել այն առարկաները, որոնք ինքը չի կարող տեսնել: Սա մի շատ հետաքրքիր իրավիճակ է առաջացնում, որտեղ հակասություն է առաջանում ձեր և ղեկավարի տեսադաշտերի միջև: Պատկերացրեք` նա ձեզ հրահանգում է վերևի բեռնատարը ձախ տեղափոխել: Այնտեղ երեք մեքենա կա: Բնազդաբար դուք պատրաստվում եք սպիտակ մեքենայի կողմը գնալ, քանի որ ձեր տեսանկյունից` դա է վերևի մեքենան, բայց այս դեպքում էլ պետք է հիշեք. նա չի կարող տեսնել այդ մեքենան, ուրեմն նա պետք է որ նկատի ունենա կապույտ մեքենան, որը նրա տեսանկյունից վերևի մեքենան է: Կուզեք հավատացեք, կուզեք` ոչ, ձեզ պես նորմալ, զարգացած և առողջ չափահաս մարդիկ 50%-ով սխալ են կատարում հանձնարարությունը: Կապույտ մեքենայի փոխարեն նրանք տեղափոխում են սպիտակը: Այսպիսով, մենք նման առաջադրանք ենք տալիս չափահասներին ու դեռահասներին. կա նաև այնպիսի տարբերակ, երբ ղեկավար չկա: Դրա փոխարեն պայման ենք դնում: Նրանց ասվում է, որ մենք պատրաստվում ենք անել նույն բանը, բայց այս անգամ առանց ղեկավարի: Փոխարենը դուք պետք էանտեսեք մոխրագույն մասի առարկաները: Կտեսնեք, որ սա հենց նույն իրավիճակն է, միայն թե ղեկավարի բացակայության դեպքում նրանք պետք է հիշեն լրացնել այս փոքր-ինչ կամայական կանոնը, մինչդեռ ղեկավարի առկայության դեպքում նրանք պետք է հաշվի առնեն վերջինիս տեսանկյունը,որպեսզի իրենց գործողություններում ճիշտ առաջ ընթանան:
Մի հայտնի մեջբերում Շեքսպիրի «Ձմեռային պատմությունից», որտեղ նա դեռահասությունն այսպես է ներկայացնում. «Երանի տասից քսաներեք տարեկանների միջև այլ տարիք չլիներ, կամ գոնե երիտասարդությունն այդ ժամանակը քնած անցկացներ, : քանի որ այդ ընթացքում նրանք երեխա «շինելուց», տարեցներին վիրավորելուց, գողությունից և կռվշտոցից բացի ոչինչ չեն անում» Հետո շարունակել է. «Ուզում եմ ասել, որ այս տասնինից քսաներկու տարեկան, եռացող ուղեղներով դատարկապորտներից բացի ոչ ոք այս եղանակին որսի դուրս չի գա»: Այսպիսով, գրեթե չորս հարյուր տարի առաջ Շեքսպիրը դեռահասներին նկարագրել է նույն կերպ, ինչպես մենք` այսօր: Բայց այսօր մենք փորձում ենք հասկանալ նրանց վարքագիծն ու նրանց ուղեղումկատարվող փոփոխությունները:
Որպես օրինակ վերցնենք ռիսկի դիմելու խնդիրը: Գիտենք, որ դեռահասներըռիսկի դիմելու հակում ունեն: Դա այդպես է: Նրանք ավելի շատ են դա անում, քան երեխաները կամ չափահասները, հատկապես, երբ ընկերների հետ են:Նրանց հատուկ է ծնողներից անկախանալու և դեռահասության տարիքումընկերների վրա տպավորություն գործելու ձգտումը: Հիմա մենք փորձում ենք հասկանալ դա` նրանց ուղեղի այն մասի զարգացման առումով, որը կոչվում է լիմբիկ համակարգ: Ներկայացված սլայդի և այս ուղեղի վրա կարմիր գույնովընդգծված է այդ լիմբիկ համակարգը: Լիմբիկ համակարգը գտնվում է ուղեղի աջ հատվածի խորքում, և դրանով են ղեկավարվում հույզերի ու ոգևորության պրոցեսները: Այն մեզ տալիս է ոգևորության այն զգացումը, որն ապրում ենք զվարճալի բաներ անելուց հետո, ներառյալ ռիսկերը: Այն մեզ դրդում է ռիսկի դիմել: Պարզվել է, որ այս հատվածը` լիմբիկ համակարգում գտնվող հատվածները պատանիների մոտ չափահասների համեմատ գերզգայուն է.միևնույն ժամանակ, առաջնային կեղևը (որը սլայդում կապույտով է նշված) չի թողնում ավելորդ ռիսկի դիմել, դեռահասների մոտ դեռևս զարգացման մեջ է գտնվում:
Այսպիսով, ուղեղի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դեռահասի ուղեղը լիակատար զարգացում է ունենում, որն անդրադառնում է կրթության, վերականգնման և դաստիարակության վրա: Միջավայրը, ներառյալ ուսումը,ազդում է դեռահասի ուղեղի զարգացման վրա այն էլ այն դեպքում երբ Արևմուտքում բոլորովին վերջերս ենք սկսել կանոնավոր կերպով կրթել դեռահասներին: Օրինակ, իմ չորս տատիկ-պապիկներն էլ վաղ դեահասության շրջանում թողել են դպրոցը: Նրանք այլընտրանք չեն ունեցել: Եվ այսօր էլ ամբողջ աշխարհում նման դեպքեր պատահում են շատ երիտասարդների հետ:Դեռահասների 40%-ը միջնակարգ կրթություն ստանալու հնարավորություն չի ունենում: Եվ սա կյանքի հենց այն շրջանն է, երբ ուղեղը հարմարվող է ու դյուրակուռ: Դա սովորելու և ստեղծագործելու հիանալի ժամանակաշրջան է:
