Հայաստանում ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի դեսպանների հայտարարությունները՝ Հայաստանի էներգետիկ ոլորտում խոշոր ներդրումներ անելու հետաքրքրության մասին, ունեն տնտեսական կարևոր նշանակություն, բայց էլ ավելի կարևոր է հարցի քաղաքական կողմը: Ֆրանսիայի Ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի փորձագետ Կայծ Մինասյանը մի քանի տեսանկյունից է բացատրում այդ հայտարարությունները՝ տնտեսական, քաղաքական, ռազմաքաղաքական և էներգետիկական:
Փորձագետը «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում բացատրեց, որ ըստ էության՝ ամերիկացիներն ու ֆրանսիացիները քաղաքական այս ուղերձով ստուգում են Հայաստանի ինքնիշխանության աստիճանը՝ շատ լավ հասկանալով էներգետիկ ոլորտի ռազմավարական նշանակությունը և շատ լավ իմանալով այն, որ Հայաստանը մեծապես կախված է Ռուսաստանից էներգետիկ հարցերում: Միացյալ Նահանգներն ու Ֆրանսիան կամ Արևմուտքն ընդհանրապես նաև հասկացնում են ռուսներին նման հայտարարություններով, որ Կովկասը այլևս ռուսական ազդեցության գոտի չէ:
«Կարծում եմ, որ Միացյալ Նահանգները և Ֆրանսիան նոր մարտահրավեր են առաջադրում Հայաստանի իշխանություններին՝ ստուգելով, թե Հայաստանը իսկապես ինքնիշխա՞ն պետություն է, թե՞ ոչ: Նրանք ճիշտ տեղը խփեցին Հայաստանի իշխանություններին, խփեցին սրտին, քանի որ գիտեն՝ էներգետիկ ոլորտում Հայաստանը կապված է Ռուսաստանի հետ, ուրեմն ամերիկացիները և ֆրանսիացիները ուզում են ստուգել, թե արդյոք Հայաստանի իշխանությունները կարո՞ղ են ինքնուրույն, անկախ որոշում կայացնել, թե՞ ոչ»,- մեկնաբանեց մեր զրուցակիցը:
Երկրորդ հանգամանքը, փորձագետի կարծիքով, Վաշինգտոնի և Փարիզի ցանկությունն է, որպեսզի Հայաստանը հավասարակշռի կամ դիվերսիֆիկացնի իր հարաբերությունները այլ պետությունների հետ՝ թուլացնելով կախվածությունը Ռուսաստանից:
«Արևմտյան պետությունները գիտեն՝ քանի դեռ Հայաստանը այդ գետնի վրա չի համագործակցում նաև այլ երկրների հետ, իր համար շատ դժվար է լինելու անվտանգության և ժողովրդավարության հարցերում, ղարաբաղյան հարցում խաղաղության գործընթացը շարունակելու առումով: Սա երկրորդ հանգամանքն է»:
Ոչ պակաս ուշագրավ է երրորդ գործոնը: Այն կապված է արցախյան հիմնախնդրի հետ: Կայծ Մինասյանի խոսքով՝ հակամարտության կարգավորման գործընթացի ներկայիս վիճակը ցույց է տալիս, որ Հայաստանը, կարծես, «խելոք աշակերտը» լինի միջազգային հանրության աչքերում, իսկ Ադրբեջանը՝ «չար աշակերտը», և այս իմաստով՝ Արևմուտքի պետությունների «առաջադրանքը» Հայաստանին նշանակում է, որ Հայաստանը կարևոր խաղացող է տարածաշրջանում:
Վերջին գործոնը կապված է աշխարհում և հատկապես Միացյալ Նահանգներում ու Եվրոպայում էներգետիկ քաղաքականության որոշակի էվոլյուցիայի հետ: Ավելի պարզ ասած՝ էներգետիկ շուկայում վերջին տարիներին տեղի ունեցած իրադարձությունները և հատկապես նավթի համաշխարհային գների կտրուկ անկումը ցույց տվեցին, որ նավթի ու գազի դարաշրջանը աստիճանաբար ավարտվում է: Համենայն դեպս, ածխաջրածնային ռեսուրսները, որպես էներգետիկ և քաղաքական գործոն, սկսել են զիջել իրենց դիրքերը համաշխարհային քաղաքականության մեջ: Եվ բացի դրանից՝ Արևմուտքի զարգացած պետությունները աստիճանաբար զարգացնում են էներգիայի այլընտրանքային՝ էկոլոգիապես ավելի անվտանգ աղբյուրների վրա հիմնված էներգետիկան՝ «վերականգնվող» կամ «կանաչ» էներգետիկան, որի զարգացման անհրաժեշտության մասին խոսում էին Միացյալ Նահանգների, Ֆրանսիայի և Գերմանիայի դեսպանները Հայաստանում: Հայաստանը, ի դեպ, բավական կարևոր նշանակություն ունի նաև այս առումով: Կայծ Մինասյանը փաստում է, որ արևային ջերմությունը Հայաստանում բավական ուժեղ է, այստեղ տարվա 10 ամիսների ընթացքում արև կա:
«Գիտեք, որ նավթի և գազի ժամանակաշրջանը ինչ-որ տեղ ավարտվել է: Կան էներգիայի նոր աղբյուրներ՝ արևային, ֆոտովոլտային և այլ տեսակների էներգիա: Դա նշանակում է, որ Հայաստանը հատուկ նշանակություն ունի տարածաշրջանում, որովհետև Հայաստանում շատ արև կա, տարվա մեջ, կարծեմ, 10 ամիս արև կա: Դա էներգիայի մեծ աղբյուր է, և արևմտյան ընկերությունները շատ լավ գիտեն դրա մասին, տեսնում են, որ այս ոլորտում ապագա կա: Սա վերաբերում է ոչ միայն Հայաստանին, այլև Վրաստանին՝ հետագայում, կամ, օրինակ, Իրանին: Ուզում եմ ասել, որ իսկապես բացառիկ երևույթ է Հայաստանի համար, և կարծում եմ, որ Հայաստանի իշխանությունները և հանրությունը աստիճանաբար սկսում են գիտակցել, որ ապագան միայն նավթի և գազի մեջ չէ, էներգիայի այլ աղբյուրներ կան:
Այսպիսով՝ բացատրությունները սրանք են՝ տնտեսական, քաղաքական, ռազմաքաղաքական և ուղղակի էներգետիկական»:
Ինչո՞ւ են Արևմուտքի պետությունները հենց այս փուլում հղում քաղաքական այս ուղերձը Հայաստանին, և ո՞վ է այդ ուղերձի գլխավոր հասցեատերը, հայկական կո՞ղմը, թե՞ պաշտոնական Մոսկվան:
Պատասխանելով հարցին՝ Կայծ Մինասյանը կարծիք հայտնեց, որ թերևս Արևմուտքում վերջապես հասկացել են, թե որքան է Հայաստանը կախված Ռուսաստանից, այսօր ավելի շատ է կախված, քան էր 10 տարի առաջ:
«Չգիտեմ՝ ով պիտի որոշի: Արդյոք վարչապետ Կարեն Կարապետյանը՝ Գազպրոմի նախկին ղեկավարը, երաշխավորություն չէ՞ Ռուսաստանի համար, որ ռուսական շահերը Հայաստանում պաշտպանված են: Բայց Կարապետյանը կարող և խելացի մարդ է և վստահաբար պիտի զարգացնի կամ շարունակի հարաբերությունները Արևմուտքի հետ: Ուրեմն այս գետնի վրա բավական անորոշ վիճակի մեջ ենք: Այս պահին, կարծում եմ, երկու պատճառ կա: Առաջինը՝ վստահաբար ուզում են, որ Հայաստանը ինքնիշխան պետություն լինի: Արևմուտքը միշտ ուզեցել է, որ Կովկասի երեք պետությունները ինքնիշխան պետություն լինեն: Ռուսաստանը՝ ճիշտ հակառակը, ուզում է, որ այս երեք պետությունները տկար քաղաքական իշխանություն ունենան:
Երկրորդ պատճառը կապված է Ղարաբաղի հետ: Այնքան հույսեր կան, որ Ղարաբաղի հարցը խաղաղ ճանապարհով կլուծվի, և այդ շեշտը շատ կարևոր է, որ կարևորություն են տալիս Հայաստանին օգնելուն: Դա ուղղված չէ Ադրբեջանի դեմ, բայց անուղղակի ձևով ցույց է տալիս, թե ցանկանում են օգնել Հայաստանին՝ շրջանցելու Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի շրջափակումը: Ուրեմն սա ևս կարևոր պատճառներից է, մանավանդ որ հարևանը՝ Իրանը, շատ կարևոր պետություն է:
Մեկ այլ կարևոր հանգամանք էլ կա՝ պատահական չէ, որ նշված հայտարարությամբ հանդես եկած Արևմուտքի երկու պետությունները՝ Միացյալ Նահանգները և Ֆրանսիան, նաև Մինսկի խմբի համանախագահներն են: Կարծում եմ՝ ուզում են ցույց տալ Ռուսաստանին, որ Կովկասը այլևս ազդեցության գոտի չէ, այսինքն՝ Կովկասը կարևոր շրջան է Միացյալ Նահանգների և Ֆրանսիայի համար: Այսպես պիտի բացատրենք դեսպանների առաջարկները: Նրանք չեն ուզում դուրս գալ տարածաշրջանից, բայց նաև ուզում են ստուգել կամ պատասխանատվության կանչել Հայաստանի իշխանություններին՝ համաձա՞յն եք, պատրա՞ստ եք, այդ որոշումը դուք պիտի կայացնեք և ինչպես պիտի կայացնեք:
Վերջին հաշվով, Հայաստանը շուտով պիտի ստորագրի նոր համաձայնագիր Եվրամիության հետ, եթե, իհարկե, խոչընդոտներ չլինեն: Ուրեմն փորձ է արվում նախապատրաստել նաև այդ դաշտը: Մի խոսքով՝ ես կարծում եմ, որ Միացյալ Նահանգները և Ֆրանսիան ուզում են, որ Հայաստանը դուրս գա հետխորհրդային կարգավիճակից, և դա ունի երկու պայման: Այս պայմաններից մեկը կապված է ղարաբաղյան հարցի և տարածաշրջանում խաղաղության ամրապնդման, մյուսը՝ տնտեսական հարցերի և Ռուսաստանից էներգետիկ կախվածությունը վերացնելու խնդրի հետ»,- եզրափակեց Կայծ Մինասյանը:
