Եվրոպական միությունը ներդրել է մի համակարգ, ըստ որի՝ Հայաստանից դեպի ԵՄ տարածք մինչև վեց հազար եվրոյի ապրանք արտահանելու դեպքում ծագման սերտիֆիկատ ունենալու կարիք չի լինի։
Այս համատեքստում ՀՀ տնտեսական զարգացման և ներդրումների նախարարի առաջին տեղակալ Գարեգին Մելքոնյանը, Հայաստան-ԵՄ առևտրային հարաբերությունների օրակարգում, երեք կարևոր դրույթ է առանձնացնում, որոնց շարքում առաջինը հենց «GSP+» համակարգն է, որը ԵՄ-ի կողմից Հայաստանին տրվում է միակողմանիորեն։
Փոխնախարարը չի կիսում հայաստանյան փորձագետների այն տեսակետները, որ հայաստանյան շատ քիչ թվով ընկերություններ են օգտվում ընձեռված այս հնարավորությունից, քանի որ, ըստ նրանց՝ այն լայն տարածում չունի մեզանում և արտահանողների շրջանում կա իրազեկվածության ցածր մակարդակ։
«Այն Հայաստանում գործում է արդեն մի քանի տարի և այս ժամանակահատվածում մենք բավականին աշխատանքներ ենք տարել, որպեսզի դրա վերաբերյալ տեղեկացվածության մակարդակը հայ գործարարների շրջանակում բարձրանա և ավելի մեծ թվով կազմակերպություններ դրանից օգտվեն։
ԵՄ տարբեր երկրներ ներմուծելու ժամանակ մենք «GSP+» և «MFN» ռեժիմների միջոցով Հայաստանի համար ապահովում ենք ավելի քան 9000 անուն ապրանքի մասով զրոյական մաքսատուրք, որից մոտ 6200 անուն ապրանքի դեպքում հենց «GSP+» համակարգի շնորհիվ է մաքսատուրքը զրոյանում»,- «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում նշեց փոխնախարարն ու միևնույն ժամանակ ներկայացրեց նաև այս մասով ԵՄ վիճակագրական տվյալները, համաձայն որի՝ 2016թ-ին Հայաստանից ԵՄ ներմուծվել է շուրջ 41 % հանքահումքային արտադրանք, 38 % ալյումինե նրբաթիթեղ, 17% թեթև արդյունաբերության արտադրանք (տեքստիլ, կոշիկ, կաշվեղեն), ինչպես նաև սնունդ, վերամշակված սնունդ և այլ ապրանքային խմբեր։
Գարեգին Մելքոնյանի տեղեկացմամբ՝ 2016թ-ին «GSP+» համակարգից փաստացի օգտվել է 633 կազմակերպություն կամ տոկոսային հարաբերակցությամբ՝ դեպի ԵՄ այս համակարգով ընդհանուր ներմուծման մեջ 82%-ն է սա կազմում, ինչը նրա գնահատմամբ՝ բարձր ցուցանիշ է նախորդ տարիների համեմատ։ Վստահեցնում է՝ վերջին տարիներին թե՛ տեղական, թե՛ օտարերկրյա բոլոր բիզնես համաժողովների ժամանակ բարձրաձայնվել է այս համակարգի առկայության մասին՝ նպատակ ունենալով բարձրացնել գործարարների տեղեկացվածության մակարդակը, ինչպես նաև օտարերկրյա պոտենցիալ ներդրողներին ցույց տալ, թե ինչ արտոնություններից նրանք կարող են օգտվել, ինչն իր հերթին ավելացնում է երկրի՝ տվյալ դեպքում Հայաստանի գրավչությունը, քանզի ներդրողներին առաջնահերթ հետաքրքրում են հենց արտահանման շուկաները։
Երկրորդ համակարգը ըստ Մելքոնյանի՝ «Export helpdesk» էլեկտրոնային հարթակն է, որը որևէ ապրանքի մաքսային կոդի մուտքագրման դեպքում ծավալուն տեղեկատվություն է ներկայացնում դրա մաքսատուրքերի դրույքաչափի վերաբերյալ՝ ինչ տարիֆ էր նախկինում, ինչպիսին է այն դարձել «GSP+»-ի շնորհիվ, ինչ փաստաթղթեր է անհրաժեշտ ունենալ այդ ամեն ինչից օգտվելու համար և այլն, որը նույնպես առանց որևէ վճարի հասանելի է գործարարների համար։
«Ես առաջարկում եմ մեր գործարարներին՝ մինչև արտահանման գործարքներ իրականացնելը նախապես ճշտեն, թե իրենց ապրանքների մասով ինչ կանոնակարգումներ կան, որպեսզի մաքսազերծման աշխատանքներ իրականացնելիս լինեն տեղեկացված և գործընթացներն իրենց համար լինեն ավելի կանխատեսելի»,- նկատեց նա։
Երրորդ կարևոր գործիքներից մեկը «Ռեքս» համակարգն է, որը այս օրերին ամենաթարմ և նոր ավելացվող համակարգերից մեկն է, որի շահառուների ցանկում Հայաստանը կհայտնվի 2018թ-ի հունվարից։ Այս համակարգը տեղական արտահանող կազմակերպությանը թույլ է տալու մեկ անգամ գրանցվելով այնտեղ՝ հետագա ժամանակաշրջանի համար անկախ արտահանման գործարքների քանակից մինչև 6000 եվրո արժողությամբ ապրանք արտահանելու դեպքում չունենալ ծագման սերտիֆիկատ և դրանով հանդերձ օգտվել «GSP+»-ի ընձեռած հնարավորություններից։
Հարկ ենք համարում նշել, սակայն, որ բազմաթիվ հայաստանյան տնտեսագետներ խոսելով այս համակարգերի մասին՝ կարևորում են նաև այն հանգամանքը, որ համակարգից օգտվող այդ քիչ քանակությամբ ընկերությունները մեծամասշտաբ ընկերություններ չեն։ Որպես չօգտվելու պատճառ հիմնականում նշում են ֆինանսական բարդությունները և ներդրումներ չիրականացվելու հանգամանքը։ Իսկ խոշոր ընկերությունները, ըստ նրանց, հետաքրքրված չեն այս համակարգով և որպես արտահանման հիմնական ուղղություն նախընտրում են ռուսական շուկան, որտեղ մրցակցային պահանջներն այդքան էլ բարձր չեն և որակի առումով գուցեև կաղում են։ Փոխնախարարը հակադարձում է․
«Եթե կազմակերպությունը կարողանում է ձևավորել արտադրանք, որը ցանկանում է արտահանել և որակական մասով բավարարում է որոշակի նորմերի, որ կարող է վաճառվել եվրոպական շուկայում, ապա այստեղ «GSP+»-ից օգտվելը ներդրումների խնդրի հետ չի առնչվում, «GSP+»-ից օգտվելու համար ներդրման կարիք չկա։ Այլ հարց է, որ ներդրման կարիք, իհարկե, կա բավարար չափի արտադրանք ստանալու համար։ Ինչ վերաբերում է խոշոր ընկերություններին, ապա հավաստիացնում եմ, որ ցուցակում կան նաև շատ խոշոր ընկերություններ, օրինակ, հանքահումքային ոլորտի, լեռնամետալուրգիայի ոլորտի ընկերություններ և դրանց կողքին կտեսնեք շատ փոքր ու միջին ընկերություններ, որոնք ստեղծել են արտադրանք, կարողացել են արտահանել և վաճառել ԵՄ-ում»։
«Սպայկա» կամ նմանատիպ այլ խոշոր ընկերություններ արդյո՞ք օգտվում են այս համակարգից»,- հետաքրքրվեցինք Գարեգին Մելքոնյանից։
«Չեմ կարող ասել։ Մեր խնդիրը կայանում է նրանում, որ սրա մասին հնարավորինս մեծ թվով ընկերություններ լինեն տեղեկացված և այդ հնարավորությունը հասանելի լինի բոլորին, մնացածն արդեն շուկայի խնդիր է»,- ի պատասխան ասաց նա։
Վերջինիս խոսքերով՝ 2012թ-ից գործում է «GSP+»-ի նորացված համակարգը, որն ամբողջովին տարբերվում է նախկինում գործող համանուն համակարգի սկզբունքներից։
«Եվրոպական կարգավորումներով նախկին «GSP+»-ը, որը տարիներ ի վեր գործում էր՝ միանգամայն այլ էր։ Նրանք 2010- 2011թթ-ին ամբողջ կարգավորման դաշտը փոխեցին՝ նշելով, որ ովքեր ուզում են հայտնվել նորացված համակարգում, պետք է նորից հայտ ներկայացնեն, քանի որ ավտոմատ կերպով չեն կարող շարունակել։ Մենք նորից դիմեցինք այդ ժամանակ, մտանք նորացված համակարգ և այս նորացված համակարգում երկրներն անհամեմատ քչացան, որովհետև դա ավելի բարդեցված է։ 2016թ-ին այս 633 ընկերությունները, որոնք օգտվել են «GSP+»-ից ԵՄ երկրներ արտահանելու համար, այս համակարգի շնորհիվ իրենց ապրանքը ներմուծման ժամանակ հայտարարագրելիս բոլորը միասին վերցրած չեն վճարել մոտավորապես տասը միլիոն եվրոյի մաքսատուրք, այսինքն՝ եթե այս համակարգը չլիներ, ապա նրանք որպես մաքսատուրք լրացուցիչ պետք է վճարեին այդ 10 միլիոն եվրոյի չափով գումարը։ Սա նշանակում է, որ այդքան գումար այդ ընկերությունները կարողացել են տնտեսել և այդքան գումարի չափով բարձրացնել իրենց ապրանքի մրցակցությունը եվրոպական շուկայում և այդ տնտեսած գումարները ծախսել իրենց բիզնեսի զարգացման վրա»,- շեշտեց Մելքոնյանը։
