Սիրիայում և սիրիական հակամարտության շուրջ իրադարձությունները վերջին օրերին զարգանում են սրընթաց կերպով: Երեքշաբթի՝ ապրիլի 4-ին, Սիրիայի հյուսիսային Իդլիբ շրջանում գտնվող Խան-Շեյխուն քաղաքում կիրառվել է քիմիական զենք: Լոնդոնում տեղակայված Մարդու իրավունքների մշտադիտարկման սիրիական կենտրոն (SOHR) կազմակերպության տվյալներով՝ քիմիական հարձակման հետևանքով զոհվել է 72-ից 100 քաղաքացի, այդ թվում՝ 20 երեխա և 17 կին: Արևմուտքի պետությունները, մասնավորապես՝ Միացյալ Նահանգները և իր դաշնակիցները հարձակման համար մեղադրում են Սիրիայի նախագահ Բաշար ալ-Ասադի կառավարությանը և վերջինիս դաշնակից Ռուսաստանին: Նախորդ գիշեր տեղի ունեցածին անդրադարձել է ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը՝ քիմիական հարձակումը խաղաղ բնակիչների վրա անվանելով «բարբարոսություն»: Ապրիլի 7-ի գիշերը, Սիրիայի ժամանակով 4:40-ին, ինչպես հաղորդում է Պենտագոնը, ԱՄՆ-ի ուժերը Միջերկրական ծովի արևելյան մասից «Տոմահավկ» տեսակի հրթիռներով 59 անգամ կրակել են Սիրիայի այն ավիաբազայի վրա, որը ամերիկացիների տվյալներով՝ կազմակերպել էր քիմիական հարձակումը Իդլիբի վրա:
Թեմայի շուրջ «Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Միջազգային հարաբերությունների փորձագետ, Ժնևի համալսարանի դասախոս Վիգեն Չետերյանը:
– Պարոն Չետերյան, ինչպե՞ս եք գնահատում ստեղծված իրավիճակը: Փաստորեն հակամարտությունը նոր սրացո՞ւմ է ստանում՝ հատկապես Ռուսաստանի դիմակայության իմաստով:
– Այո՛, սա նորություն է: 2013-ին՝ նախագահ Օբամայի օրոք, Դամասկոսի արևելյան շրջանում գտնվող Ղուտա շրջանի վրա տեղի ունեցած քիմիական ամենածավալուն հարվածից հետո, որի հետևանքով մոտ 1000-1500 զոհեր եղան, հստակ դարձավ, որ Միացյալ Նահանգները ուղիղ կերպով չի միջամտելու սիրիական տագնապին: Ուրեմն Թրամփի հարվածը նորություն է, փոփոխություն է և ամենակարևորը՝ հստակ նամակ է՝ ուղղված թե՛ Դամասկոսին և թե՛ հատկապես Մոսկվային՝ ասելով, որ ԱՄՆ-ը այլևս ավելի ակտիվ կերպով է մասնակցելու Սիրիայի ներքին հարցերին: Եթե հետևում էիք 2016-ին Ժնևում ընթացող բանակցություններին, պիտի հիշեք Քերի-Լավրով ծավալուն հանդիպումները Սիրիայի հարցով: Այդ հանդիպումները երկար ժամեր տևեցին, տեղի ունեցան Ժնևում և այլ մայրաքաղաքներում: Այնտեղ հստակ էր, որ Միացյալ Նահանգների քայլերը ոչ մի եզրակացության չհանգեցին, և Մոսկվան է սիրիական հարցի ղեկավարը՝ թե՛ ռազմական գետնի վրա և թե՛ քաղաքականորեն: Այս գիշերվա հարվածները, իմ կարծիքով, ուղերձ են՝ ասելու, թե Վաշինգտոնը այլևս դիվանագիտական-քաղաքական զարգացումներում շատ ավելի կարևոր ներկայություն պետք է ունենա:
– Դուք կարծում եք, որ սրանով Միացյալ Նահանգները կրկին վերադառնում է մերձավորարևելյան մեծ քաղաքականությո՞ւն:
– Չեմ կարծում, թե խոսքը 100 տոկոսով վերադառնալու մասին է: Կարծում եմ, որ ԱՄՆ-ը ո՛չ բավարար շահ, ոչ էլ միջոցներ չունի ամբողջովին վերադառնալու Միջին Արևելքի քաղաքական դաշտ: Այսօր միջինարևելյան քաղաքական իրավիճակը շատ բարդ է, այնտեղ կան զանազան ներքին քաղաքացիական պատերազմներ (Իրաք, Սիրիա, Եմեն, Լիբիա), և այնտեղ կան մի շարք օտար պետությունների միջամտություններ: Այսօր միակ բանը, որ Վաշինգտոնը կարող է հստակեցնել, այն է, որ ինքը Սիրիայի ներքին հակամարտության մեջ ավելի ուժեղ դիրք է գրավելու: Անհնար է, որ հակամարտության մեջ Վաշինգտոնը դառնա միակ արտաքին ղեկավարը: Այսօր շատ ուշ է, ոչ էլ ԱՄՆ-ը բավարար միջոցներ ունի: Չպետք է մոռանալ, որ Թրամփի այս քայլը շատ անակնկալ էր և հավանաբար ունի կարևոր ներքաղաքական, ներամերիկյան քաղաքական հաշիվներ: Երեկ գիշերը տեղի ունեցած հարվածները պետք է վերլուծենք այս ելակետից:
– Կարծում եք, որ Թրամփը նմանատիպ քայլով կարող է նույնիսկ փորձել իր վարկանիշի հարցե՞րը լուծել երկրի ներսում, ինչպես անում են շատ երկրների ղեկավարներ՝ մտնելով պատերազմի մեջ:
– Ամերիկյան ներքին քաղաքական դաշտում երկու կարևոր տվյալ կա: Առաջինը՝ Թրամփն ասում է, որ ինքն ուժեղ նախագահ է, ինքն Օբամայի պես չէ: Օբաման չմիջամտեց, երբ 2013-ին քիմիական հարձակում եղավ Ղուտայի վրա: Նա հայտարարեց, որ միջամտելու է, բայց ի վերջո համաձայնության եկավ, ըստ որի՝ Սիրիայի պետությունը պետք է իր քիմիական զենքերի հնարավորությունները հանձներ ՄԱԿ-ին: Իսկ Թրամփն ասել է, որ ինքն Օբամայի պես թույլ ղեկավար չէ, այլ ուժեղ ղեկավար է: Բայց երկրորդը, որ շատ կարևոր է, Թրամփը մեծ ճնշման տակ է՝ ասելով, թե իր հարաբերություները Ռուսաստանի և նախագահ Պուտինի հետ շատ մոտ են եղել իր ընտրվելուց առաջ: Ուրեմն սա միաժամանակ նամակ է ամերիկյան հանրությանը՝ ցույց տալով, որ ինքը կարող է կարծր դիրքորոշում ընդունել Ռուսաստանի հանդեպ:
– Իր ելույթում Դոնալդ Թրամփը բավականին կոշտ խոսեց՝ ասելով, որ անգամ երեխաներին են սպանել, սա հրեշավոր է արարք է: Կարծում եք, որ ամերիկյան այս կտրուկ արձագանքը միայն քաղաքակա՞ն շահերի դաշտում է, թե՞ նաև հումանիտար հարցերի դաշտում:
– Չեմ կարծում, թե հումանիտար խնդիրները շատ են հետաքրքրում Թրամփին և իր վարչակարգին: Մենք գիտենք, որ Թրամփի իշխանության գալուց հետո Միացյալ Նահանգների ռազմական գործողությունների պայմանները շատ ավելի լայնացված են, և իրենք մի քանի գործողություններ կատարեցին թե՛ Եմենում, թե՛ Իրաքում, որոնք մեծ ռիսկի տակ կարող էին դնել շատ քաղաքացիների: Եմենում մի հարձակում եղավ «Ալ-Քաիդայի» հետ կապված անձանց դեմ, որի հետևանքով շատ մեծ թվով քաղաքացիներ կարող էին վտանգի ենթարկվել: Այնտեղ ևս կային մեծ թվով երեխաներ և անմեղ քաղաքացիներ, որոնք զոհվեցին: Ուստի չեմ կարծում, թե Թրամփի վարչակազմը շատ է մտահոգված մարդասիրական հարցերով: Այս ամենը քաղաքական մանևրեր են և ոչ ավելի:
– Նկատի ունեմ, որ գուցե Ասադի ռեժիմը իրենց տեսանկյունից «կարմիր գծե՞ր» է խախտել՝ քիմիական զենք կիրառելով:
– Սիրիայում գոնե 2013-ից հետո տասնյակ անգամներ անցել են այդ «կարմիր գիծը», այնպես որ՝ չեմ կարծում, թե ամերիկյան վարչակազմի համար դա է հիմնական պատճառը իրենց նոր քաղաքականության: Կարծում եմ, որ Թրամփն իր ներքաղաքական հաշիվներով, ինչպես նշեցի, ուզում է ցույց տալ, որ ինքն ուժեղ և որոշիչ ղեկավար է, և նաև ուզում է ցույց տալ, թե ինքը կարող է միջազգային քաղաքական կյանքում կեցվածքներ որոշել, որոնք կհակառակվեն ռուսական քաղաքականությանը: Այս երկու տվյալներն ինձ համար ամենակարևոր հարցերն են՝ հասկանալու, թե ինչ եղավ երեկ Սիրիայում:
– Ինչպե՞ս կզարգանան Սիրիայի հակամարտությանը ներգրավված խոշոր պետությունների և հատկապես Միացյալ Նահանգների ու Ռուսաստանի հարաբերությունները հետագայում:
– Ամերիկյան «Տոմահավկի» հարվածից հետո Ռուսաստանը հայտարարեց, որ այս քայլն անօրինական է միջազգային օրենքի տեսանկյունից, որը ճիշտ է. ձևականորեն ամերիկյան հարվածները Սիրիայի հանդեպ որևէ միջազգային օրինական հիմք չունեն: Միևնույն ժամանակ չպետք է մոռանանք, որ Ռուսաստանի քաղաքական և դիվանագիտական թևի պատճառով ՄԱԿ-ը այսօր ամբողջովին մեկուսացված է և որևէ կոնկրետ քայլ չկարողացավ անել Սիրիայում տեղի ունեցած այս ահավոր պատերազմը դադարեցնելու համար: Ճիշտ է, որ ձևականորեն ամերիկյան հարվածը անօրինական քայլ էր, բայց պետք է նաև ավելացնել, որ մեծ պետությունները չկարողացան կանխել 400 000 մարդկանց սպանությունը, որը եղել է Սիրիայում վերջին 6 տարիների ընթացքում:
–Սրանից որևէ եզրահանգում կարո՞ղ ենք անել՝ կապված մեր տարածաշրջանի հետ: Միացյալ Նահանգները և Ռուսաստանը այս պայմաններում ի՞նչ հարաբերություններ կձևավորեն Հարավային Կովկասի և մասնավորապես՝ Ղարաբաղյան հիմնախնդրի շուրջ:
– Դեռ շատ վաղ է եզրակացություններ անելու համար: Նախ, չգիտենք՝ ամերիկյան այս հարվածները միայն նամա՞կ էին՝ ուղղված Մոսկվային, թե՞ նաև բերելու են ուրիշ քայլերի: Երկրորդ հարցն այն է, թե այս հարվածներն ինչպես են ազդելու Մոսկվայի և Վաշինգտոնի հարաբերությունների վրա, արդյոք սա կլինի՞ սկիզբ նոր «սառը պատերազմի», թե՞ Վաշինգտոնից եկած նամակ էր Մոսկվային՝ ասելու, որ ձեր կեցվածքը Սիրիայի հանդեպ անընդունելի է, և պետք է վերանայել դերերը սիրիական հակամարտության շուրջ: Ուրեմն դեռ վաղ է եզրակացություններ անելու համար, բայց կարծում եմ, որ եկող օրերը ավելի կհստակեցնեն այս հարցերը:
