Հունվարի 9-ին ՀՀ կառավարությունը ուշագրավ հաղորդագրություն է տարածել՝ տեղեկացնելով, որ վարչապետ Կարեն Կարապետյանը 2017-ի առաջին աշխատանքային օրը ընդունել է Հայաստանի Հանրապետությունում Իրանի Իսլամական Հանրապետության և Թուրքմենստանի դեսպաններին: Հանդիպման ընթացքում կողմերը անդրադարձել են Հայաստան-Իրան-Թուրքմենստան եռակողմ տնտեսական փոխգործակցությանը, մասնավորապես՝ էներգետիկայի ոլորտում հարաբերությունների զարգացման հնարավորություններին ու հեռանկարներին: Ըստ էության, խոսքը գազային համագործակցության զարգացման մասին է, որում շահագրգռված են թե՛ հայկական, թե՛ իրանական ու թե՛ թուրքմենական կողմերը:
Իրանագետ Վարդան Ոսկանյանը, մեկնաբանելով հարցը, ասում է, որ Թուրքմենստանը իր գազի պաշարները այլ երկրներ արտահանելու խնդիր ունի և դիտարկում է տարանցել գազը Իրանի ու Հայաստանի, այլ ոչ թե Ադրբեջանի տարածքով, քանի որ վերջինիս հետ մի շարք լուրջ խնդիրներ ունի:
ԵՊՀ Իրանագիտության ամբիոնի վարիչ, դոցենտ Վարդան Ոսկանյանը «Առաջին լրատվական»-ի հետ հարցազրույցում նաև նշեց՝ միայն խրախուսանքի է արժանի հայկական կողմի, մասնավորապես ՀՀ կառավարության այս նախաձեռնողականությունը՝ միտված Հայաստանի էներգետիկ քաղաքականության նաև հավասարակշռմանն ու դիվերսիֆիկացմանը:
– Պարոն Ոսկանյան, ի՞նչ գործոններ են, Ձեր գնահատմամբ, խթանել երեք երկրների միջև այս բանակցություններին և Հայաստան-Իրան-Թուրքմենստան ձևաչափի ձևավորմանը:
– Ըստ էության, Իրանի հանդեպ պատժամիջոցների վերացումից հետո ընկած ժամանակահատվածում բավական ակտիվ քայլեր են ձեռնարկվել թե՛ իրանական և թե՛ հայկական կողմից ոչ միայն իր երկկողմ հարաբերությունները զարգացնելու ուղղությամբ, այլև կազմակերպելու համագործակցության նոր ձևաչափեր, և այդ ձևաչափերից մեկը, անշուշտ, Հայաստան-Իրան-Թուրքմենստան փոխգործակցությունն է, որի առաջնահերթ նպատակը գազային ոլորտում հարաբերությունների զարգացումն է: Թուրքմենստանը դասվում է գազային զգալի պաշարներ ունեցող երկրների շարքին, բայց խնդիրներ ունի այդ գազը դեպի արևմուտք արտահանելու առումով, և թուրքմենական գազը Իրանի տարածքով, Հայաստանի միջոցով, այնուհետև դեպի Վրաստան ու Սև ծով, հետագայում, ինչու չէ, նաև դեպի եվրոպական որոշ երկրներ, մասնավորապես Հունաստան և Բուլղարիա արտահանելու հեռանկարը չափազանց հրապուրիչ է: Այս համատեքստում, կարծում եմ, Հայաստանի ձեռնարկած քայլերը՝ դերակատարություն ստանձնելու նման եռակողմ գործակցության նոր ձևաչափի շրջանակներում, չափազանց կարևոր են և շահավետ:
Խնդիրը արդիական է՝ հաշվի առնելով նաև այն հանգամանքը, որ Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանիի՝ Հայաստան կատարած վերջին այցի ընթացքում ևս քննարկումներ են եղել այդ մասին, և Իրանի նախագահն ինքն էլ նշեց այս հարցի մասին: Բնական է, որ Հայաստանը հնարավորություն ունի օգտագործելու իր տարածքը, որը մենք սովորաբար դիտարկում ենք՝ որպես փակուղային, բայց որը կարող է դառնալ նաև խաչմերուկային՝ համակարգելու և մասնակցելու համագործակցության այս ձևաչափին, որը ձեռնտու է բոլոր երեք երկրներին՝ թե՛ թուրքմենական, թե՛ իրանական կողմերին և բնական է, նաև հայկական կողմին:
Կա մի կարևոր և մեզ համար նպաստավոր հանգամանք: Պետք է հաշվի առնել, որ Թուրքմենստանը Ադրբեջանի հետ խնդիրներ ունեցող երկրների շարքին է դասվում: Ըստ էության, Ադրբեջանը խնդիրներ ունի իր գրեթե բոլոր հարևանների, այդ թվում նաև Կասպից ծովի ավազանի երկրների հետ: Ադրբեջանի և Թուրքմենստանի միջև խնդիրներ կան թե՛ Կասպից ծովի բաժանման շուրջ և թե՛ տարաձայնություններ նավթագազային ռեսուրսների պաշարների և դրանց պատկանելիության վերաբերյալ: Այս համատեքստում, Հայաստանը, Իրանը և Թուրքմենստանը պիտի նախանշեն և իրացնեն սեփական օրակարգը, իսկ դրա իրացումով մենք ոչ միայն մեր տնտեսական հնարավորություններն ենք ավելացնում, այլև բարձրացնում ենք մեր անվտանգության մակարդակը, քաղաքական, աշխարհաքաղաքական դերակատարությունը տարածաշրջանում՝ նաև ի հեճուկս մեր հանդեպ թշնամական դիրքորոշում ունեցող որոշ երկրների: Բայց կրկնեմ՝ առաջնայինը մեր սեփական օրակարգն իրացնելն է, այլ ոչ թե ի հեճուկս գործելը, ինչին էլ ակնհայտորեն միտված է եղել վերջին հանդիպումը:
– Ռոհանին Երևանում հայտարարեց, որ Իրան-Հայաստան բանակցությունների հարցերից մեկը իրանական արտահանման զարգացումն է դեպի Հայաստան: Եթե այսօր նմանատիպ հարց է քննարկվում, նշանակում է՝ իրոք կա՞ իրանական, թուրքմենական գազը տարանցելու լուրջ հեռանկար: Կարծում եք՝ այժմ աշխատանքներ կատարվո՞ւմ են այս ուղղությամբ, թե՞ գործընթացը դեռևս բանակցությունների փուլում է:
– Կարծում եմ՝ բանակցային փուլի ավարտից հետո համաձայնության կայացման դեպքում մանրամասների մասին համապատասխան տեղեկություն կտարածվի, պարզապես կա ևս մի կարևոր հանգամանք. ժամանակին՝ Հայաստանի անկախության առաջին տարիներին, մեր երկիրը լրջորեն համագործակցել է Թուրքմենստանի հետ՝ նաև գազային ոլորտում, և Հայաստանն ունի լավ կապեր և փորձառություն թե՛ Թուրքմենստանի հետ՝ մի կողմից և թե՛ Իրանի հետ՝ մյուս կողմից, հետևաբար նման ներուժի և հարաբերությունների առկայության պայմաններում պետք է օգտագործել բոլոր հնարավորությունները՝ մեզ համար նոր, շահավետ ձևաչափեր կազմավորելու նպատակով: Հայաստանը արդեն իսկ ունի մշակված քառակողմ ձևաչափ էլեկտրաէներգետիկ ոլորտում՝ Ռուսաստան-Իրան-Հայաստան-Վրաստան, եռակողմ ձևաչափ գազային ոլորտում՝ Վրաստան-Հայաստան-Իրան, և նման «անսպասելի» ձևաչափի ի հայտ գալը և այդ ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկելը, կարծում եմ, զգալիորեն լրջացնում է նաև մեր երկրի և նրա հնարավորությունների ընկալումը տարածաշրջանում:
Ինչ վերաբերում է մանրամասներին, ապա դրանք, ըստ ամենայնի, կհանրայնացվեն գործարքների կայացման զանազան փուլերի ընթացքում, բայց այն նախաձեռնողականությունը, որը դրսևորում է հայկական կողմը, ի դեմս ՀՀ կառավարության, միայն խրախուսանքի է արժանի:
– Այս նախաձեռնությունը կարո՞ղ է կապված լինել Վրաստանի և «Գազպրոմ»‑ի միջև վերջին շրջանում ընթացող բանակցությունների հետ: Վրաստանը և Ռուսաստանը բանակցում են դեպի Հայաստան ռուսական գազի տարանցման պայմանների շուրջ:
– Չեմ կարծում, թե երկու գործընթացները ուղղակի կապ ունեն իրար հետ, բայց մեր տարածաշրջանում, անշուշտ, զանազան էներգետիկ շահեր կան և դրանք կարող են անուղղակիորեն ազդել մեկը մյուսի վրա: Այս իմաստով, Հայաստանը, իմ կարծիքով, վարում է բավական խելամիտ քաղաքականություն, որը միտված է ոչ թե տարածաշրջանում առկա շահերի բախում առաջացնելուն՝ ներառյալ էներգետիկ ոլորտը, այլ այդ շահերի համադրմանը: Հաշվի առնելով այն հսկայական ներկայությունը, որն ունի ռուսական կողմը տարածաշրջանում, Հայաստանի նման քաղաքականությունը ամենաարդյունավետն է և ամենախելամիտը, որովհետև ուղղակի շահերի բախում առաջացնելու պարագայում մենք կունենանք բավական բարդ և անկանխատեսելի իրավիճակ, ուստի դրանց համադրման ներկա չափավորական ուղեգիծն առկա պայմաններում լիովին արդարացված է և բխում է անխտիր բոլոր խաղացողների շահերից: Մեր երկու հարևանները ցուցաբերում են ակնհայտ թշնամական գործելաոճ՝ շրջափակման մեջ պահելով մեր երկիրը և խոչընդոտելով մեր բնականոն զարգացման անհրաժեշտությունը: Նման պայմաններում մեզ թույլատրելի պետք է լինի այն, ինչը գուցե և թույլատրելի չդիտարկվի այլոց համար, քանզի մենք լուծում ենք մեզ համար ուղղակի կենսական նշանակություն ունեցող հիմնախնդիրներ: