Նախօրեին կառավարությունում հյուրընկալվել էր Չիլիի մասնավոր կենսաթոշակային համակարգի հիմնադիր Խոսե Պինիերան, ով Հայաստան է ժամանել ՀՀ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի հրավերով: Վարչապետը Պինոչետի ռազմական դիկտատուրայի կառավարման տարիների նախարարին հրավիրել էր, որպեսզի վերջինս իր հետ «կիսվի այն փորձով, որն առկա է Չիլիում, կենսաթոշակային ռեֆորմի հիմնական գաղափարներով»:
Ի դեպ, Հայաստանում կենսաթոշակային կուտակային նոր համակարգը ներդրվում է ճիշտ այնպես, կարծես մեզ մոտ էլ է ռազմական դիկտատուրա՝ անկախ այն հանգամանքից, որ ընդդիմադիր բոլոր քաղաքական ուժերը դեմ են դրան. իշխանությունը որոշել է այն ներդնել՝ ենթադրելով, որ մի 20 տարի գործող ընդդիմադիր ուժերից ոչ մեկը չի գա իշխանության ու չի փոխի այդ համակարգը: Ամենայն հավանականությամբ, Տիգրան Սարգսյանը այս կանխավարկածով է առաջնորդվել Խոսե Պինիերային հրավիրելիս:
Եվ այս տեսակետից մեր վարչապետը Խոսե Պինիերայից սովորելու բան ունի: Բայց թե իրականում Հայաստանի ինչի՞ն է պետք Չիլիի փորձը, և թե ինչո՞ւ է վարչապետի խելքին այս անգամ փչել «կիսվել» Չիլիի և ոչ թե, ասենք, ԱՄՆ-ի կամ արևմտաեվրոպական որևէ երկրի փորձով` դժվար է ասել: Իսկ Չիլիի փորձը էականորեն տարբերվում է եվրոպական փորձից: Կենսաթոշակային համակարգի չիլիական մոդելը չի գործում ո՛չ ԱՄՆ-ում, ո՛չ էլ Արևմտյան Եվրոպայի որևէ զարգացած պետությունում:
Առաջին անգամ մասնավոր կենսաթոշակային համակարգ ներդրվել է Չիլիում 1981թ.-ին` Պինոչետի կառավարման տարիներին: Հետագա` ավելի քան 25 տարիներին Լատինական Ամերիկայի տաս երկրներ ամբողջությամբ կամ մասնակի ներդրեցին այս մոդելը, իսկ ութը պահպանեցին պետական կենսաթոշակային համակարգը՝ իրականացնելով որոշ փոփոխություններ: Լատինական Ամերիկայի երկրների փորձն օգտագործվեց նաև Արևելյան Եվրոպայի ու Կենտրոնական Ասիայի որոշ երկրներում համանման բարեփոխումներ իրականացնելիս: Սակայն հետագայում որոշ երկրներ, ինչպես «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում նշեց ԱԺ պատգամավոր, տնտեսագետ Արա Նռանյանը, հրաժարվեցին այս մոդելից կամ էլ զգալիորեն փոխեցին այն:
«Նույնիսկ Չիլիի նախորդ նախագահը ձգտում էր վերացնել այդ համակարգը: Միացյալ Նահանգներում վերջին նախագահական ընտրությունների ժամանակ թեկնածու ՄըկՔեյնի հասցեին ուղղված հիմնական մեղադրանքն այն էր, որ նա ցանկանում էր ներդնել պարտադիր կենսաթոշակային կուտակային համակարգ: Սա լուրջ դեր խաղաց նրա պարտության գործում: ԱՄՆ հասարակությունը մերժեց այդ համակարգը, ինչպես Ֆրանսիան, Մեծ Բրիտանիան ու բազմաթիվ այլ զարգացած երկրներ»,- ասաց Ա.Նռանյանը՝ հավելելով, որ եթե Համաշխարհային բանկի 1994թ. զեկույցում Չիլիի կենսաթոշակային բարեփոխումների փորձը դրական էր գնահատվել, ապա մոտ 10 տարի անց նմանատիպ զեկույցում ՀԲ-ն կեսաթոշակային համակարգի չիլիական մոդելին բացասական գնահատական է տվել:
Ըստ պատգամավորի` մենք այսօր ունենք կենսաթոշակային համակարգի մի մոդել, որի պարագայում թոշակի վճարման համար հիմք է հանդիսանում բացառապես աշխատանքային ստաժը: «Սա ծայրահեղ և անարդարացի մոտեցում է: Սակայն կառավարության առաջարկած փոփոխությունների տարբերակն էլ մեկ այլ ծայրահեղ մոտեցում է՝ հաշվի չառնել ստաժը և հաշվի առնել միայն կենսաթոշակային հիմնադրամներին վճարած գումարները: Օրինակ՝ ԱՄՆ-ում հաշվի է առնվում թե՛ աշխատողի աշխատանքային ստաժը, թե՛ վճարած գումարների չափը: Արևմտաեվրոպական երկրներում գործում է ավելի բարդ համակարգ, որը հաշվի է առնում մի քանի գործոններ:
Գերմանիայում, օրինակ, հաշվի է առնվում երկրի տնտեսական զարգացվածության մակարդակը: Այսինքն՝ եթե տնտեսությունը արագ է աճում, 20-30 տարի հետո պետությունը զարգացվածության բոլորովին այլ մակարդակի է հասնում, ուստի նախկինում կուտակված միջոցները չեն ապահովի թոշակառուների համար նորմալ կենսամակարդակ: Այդ պատճառով էլ Գերմանիայում հաշվի է առնվում նաև տնտեսության զարգացվածության գործոնը»,- նշեց Ա.Նռանյանը՝ հավելելով. «Զարգացած երկրները, հրաժարվելով այս մոդելից, ստիպում են զարգացող երկրներին այն ներդնել, որպեսզի կուտակված կենսաթոշակային գումարները զարգացող երկրներից հոսեն դեպի իրենց երկրների ֆինանսական շուկաներ»: Այնպես որ, ինչպես միշտ, այս անգամ էլ մեր կառավարության գործողությունները, նույնիսկ այնպիսի անմեղ հարցում, ինչպիսին է մասնագետներ հրավիրելը, տարակուսանք են առաջացնում:
