Ակնհայտ է, որ Հայաստանի ներքաղաքական զարգացումները գրեթե անշրջելիորեն պայմանավորվել են արտաքին քաղաքական զարգացումներով` հայ-թուրքական խնդիր և առավել ևս` Ղարաբաղի հարց: Համենայնդեպս, թվում է աներկբա, որ մինչև Հայաստանում նոր` արտահերթ, թե հերթական ընտրությունները, ներքաղաքական կյանքը պայմանավորվելու է հենց այդ զարգացումներով:
Լավ է դա, թե վատ` առանձին խոսակցության նյութ է, թեև տրամաբանությունը հուշում է, որ մեղմ ասած` ավելի նախընտրելի է, երբ արտաքին զարգացումներն են պայմանավորվում ներքին իրավիճակով: Սակայն Հայաստանի իշխանությունը` Սերժ Սարգսյանի «գահակալությունից» հետո գնաց հակառակ ճանապարհով, որպեսզի արտաքին էֆեկտների հաշվին ծածկի ներքին դեֆեկտները: Բայց խնդիրն այն է, որ իշխանությունը կարծես թե չէր մտածել կամ մոռացել էր արտաքին դեֆեկտների մասին, որոնք եթե ի հայտ գային, ապա անխուսափելիորեն էլ ավելի սրելու էին ներքին դեֆեկտները:
Մենք այժմ կարծես թե ականատես ենք լինում այդպիսի մի իրավիճակի: Համենայնդեպս, դրանով է բացատրվում այն, որ իշխանությունը սկսեց Ռոբերտ Քոչարյանին մեղադրել արտաքին ոլորտում, մասնավորապես` Ղարաբաղի հարցում թույլ տված սխալների համար և հայտարարել, թե ինքն այժմ փորձում է ուղղել Քոչարյանի սխալները: Դա էլ ավելի սրեց ներքին իրավիճակն ու ստիպեց, որ Քոչարյանը ակտիվորեն հիշեցնի իր մասին` գուցե փորձելով հասկացնել, որ եթե փորձ արվի մեղադրել իրեն ինչ-որ բաների համար և դարձնել քավության նոխազ, ապա ինքը գործի կդնի համակարգում դեռ պահպանվող ազդեցությունը:
Այսինքն` ակնհայտ է, որ արտաքին դաշտում «բախտ» որոնելու իշխանական քաղաքականությունը մոտենում է վերջնագծին, գուցե «ջորդանոբրոունական» այն պարզ տրամաբանությամբ, որ աշխարհը կլոր է, և որտեղից դուրս գաս, ի վերջո այնտեղ էլ վերադառնալու ես: Եվ Հայաստանի իշխանությունը վերադառնում է այնտեղ, որտեղից դուրս էր եկել, այսինքն` ներս: Ակնհայտ է, որ քանի դեռ ներսում առկա է մի այնպիսի իրավիճակ, որը հիմնված է զուտ միջանձնային պայմանավորվածությունների և փոխհարաբերությունների, ստվերային և ինտրիգային, պալատական քաղաքականության կանոնների, ոչ թե Սահմանադրությամբ և օրենքներով նախանշված հասարակական-պետական կարգի վրա, իրավիճակը մշտապես անելանելի է լինելու թե՛ ներսում, թե՛ դրսում:
Ահա թե ինչն է խնդիրը, և ահա թե ինչու է իրավիճակից ելք համարվում արտահերթ ընտրությունը: Դրա պահանջը, դրա մասին առաջարկները, որ ներկայացնում է ընդդիմությունը, անշուշտ մեծ մասով պարունակում են ընդդիմության քաղաքական հաշվարկի տարրեր, բայց զգալի մասով էլ ակնհայտ է, որ արտահերթ ընտրությունը իրավիճակը շտկելու ամենաօպտիմալ քայլն է, որ կարող է անել իշխանությունը:
Եթե խնդիրն այն է, որ ելքը երկիրը սահմանադրական ընթացքի վրա դնելն է, իսկ այդ հարցում վիճելը, թերևս, կլինի գերդժվար մի բան, ապա, թերևս, նույնքան դժվար վիճելի է դառնում և այն, որ այդ բանն անելու համար ամենառացիոնալ և օպտիմալ տարբերակը գոնե խորհրդարանի արտահերթ ընտրություն անցկացնելն է` իհարկե մի աներկբա պայմանով, որ այդ ընտրությունը Հայաստանի իշխանության համար լինելու է հենց ամբողջությամբ և լիարժեքորեն Սահմանադրության շրջանակում կատարված առաջին քաղաքական քայլը: Եթե իշխանությունն այժմ դրանից բացի, մտածում է որևէ այլ բանի մասին, ապա գրեթե վստահաբար կարելի է համարել, որ իշխանությունը զբաղված է ժամանակի ավելորդ վատնումով, և ցանկացած այլ լուծում լինելու է ժամանակավոր և կրկին գործելու է «աշխարհի կլորության» «օրենքը»: Իսկ անվերջ պտտվել աշխարհի շուրջ` այդքան էլ հեշտ չէ, առնվազն ֆիզիկական առումով:
Այդ ամենով հանդերձ, հետաքրքրական է նաև, թե ի՞նչ է կատարվում դրսում և ի՞նչ են մտածում դրսում, քանի որ այնտեղ առավել ևս հենց սկզբից էլ գիտակցել են ու գիտակցում են, որ արտաքին ոլորտում Հայաստանի դերակատարությունը վաղ թե ուշ բախվելու է ներքին իրավիճակի խնդիրների առկայությանը, և եթե կան Հայաստանի գործուն մասնակցությամբ աշխարհաքաղաքական պլաններ, ապա դրանք անխուսափելիորեն կանգնելու են օբյեկտիվ բարդությունների առաջ, եթե լուծված չեն Հայաստանի ներքին իրավիճակի հետ կապված խնդիրները:
Այդ առումով նկատելի է, որ ակտիվ են գրեթե բոլոր այն երկրները, որոնք ներգրավված են տարածաշրջանային գործընթացներում: Գուցե կթվա տարօրինակ, բայց թերևս ավելի հավանական է, որ օրինակ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները գալով Հայաստան և Ղարաբաղ` ավելի շատ հետաքրքրվում են ներքին իրադրությամբ, ուժերի ներքին դասավորության պատկերով և հարցերով, քան ասենք Հայաստանից պատասխան են պահանջում Ղարաբաղի հարցի այս կամ այն ընթացքի համար: Վերջին հաշվով, քաղաքականությունը միայն Հայաստանում է բանսարկություն, իսկ աշխարհում այն վաղուց տեղավորված է ռեալ պատկերացումների, օբյեկտիվ ընկալումների շրջանակում, և վաղուց գիտակցվում է, որ միայն այդ շրջանակում կառուցված քաղաքականությունը կարող է հուսալի և զգալի արդյունք ապահովել:
Ահա այդ իմաստով բավական հետաքրքրական է դառնում, թե Հայաստանի ներքին իրավիճակից ի՞նչ եզրահանգումներ են կատարելու արտաքին գործընկերները: Այսինքն` այդ իրավիճակն օգտագործվելու է արտաքին պրոցեսները արագացնելու և Հայաստանից հնարավորինս շատ բան կորզելո՞ւ համար, թե՞ հակառակը` Հայաստանի ներքին իրավիճակն օգտագործվելու է արտաքին պրոցեսներում ի հայտ եկող բարդությունները «լեգիտիմացնելու» համար, ինչի անհրաժեշտության առաջ գերտերությունները գուցե կանգնել են` հասկանալով, որ այն դինամիկան, որը հաղորդվել էր տարածաշրջանային գործընթացներին, գուցե այդքան էլ համարժեք չէր իրենց դավանած ռեալ քաղաքականության հայեցակարգին և Կովկասը պակաս նուրբ գործ չէ, քան Արևելքը:
