Ո՞րն է քաղբանտարկյալներով և առանց քաղբանտարկյալների քաղաքական իրավիճակների տարբերությունը, երևի թե կհարցնեն շատ ու շատ քաղաքացիներ` փորձելով հասկանալ, թե բացի զուտ բարոյահոգեբանական ազդեցությունից, քաղաքական գործընթացի վրա էլ ի՞նչ ազդեցություն կարող են թողնել, ասենք, այդ մի քանի անձինք, ովքեր դեռ բանտում են: Նախ, բարոյահոգեբանական ազդեցությունն, անշուշտ, ինքնին քիչ բան չէ:
Բացի այդ, զուտ մարդային գործոնը, որ ազատության մեջ հայտնվեն մարդիկ, ովքեր չեն կատարել այն հանցանքը, ինչի համար նրանց դատապարտել են, ևս պակաս կարևոր չէ. մարդը պետք է պատասխանատվության ենթարկվի եթե մեղավոր է, իսկ անմեղ դատապարտված ցանկացած մարդու մեկ օր առաջ ազատության մեջ հայտնվելն արդեն հասարակության կարևոր խնդիր է: Հիմա քաղաքական կողմի մասին:
Անշուշտ, քաղբանտարկյալների լիակատար ազատ արձակումը ամենևին չի նշանակում իշխանափոխության իրականացում դրա հաջորդ օրն իսկ, կամ մի քանի օր հետո: Գուցե նույնիսկ այդ հանգամանքն ամենևին էլ չի մոտեցնում իշխանափոխությունն ավելի, քան ասենք` ներկայումս: Բայց քաղաքական խնդիրն իհարկե դրանով չէ, որ սահմանափակվում է: Ակնհայտ է, որ ներկայումս Հայաստանում տեղի է ունենում մթնոլորտի էական փոփոխությունների գործընթաց: Ընդ որում` այդ գործընթացն այնքան սահուն և ներդաշնակ է ընդդիմություն-իշխանություն փոխհարաբերության տեսանկյունից, որ նույնիսկ շատ-շատերի մոտ կասկած է առաջացնում գործարքի վերաբերյալ:
Այդ պայմաններում, զուտ իշխանափոխության առաջնային խնդիրը արդեն որոշակիորեն մղվում է հետին պլան. այն չի դադարում գլխավոր լինելուց, այն պարզապես սկսում է ենթարկվել այլ, քաղաքական տրամաբանության, համենայնդեպս այնքան ժամանակ, քանի դեռ ընթանում է փոխադարձ արդյունավետ քաղաքական գործընթաց: Ի վերջո, բոլորս ենք համակարծիք թերևս, որ Հայաստանում գլխավորը համակարգային իշխանափոխությունն է: Իսկ դա շատ նուրբ պահ է: Բանն այն է, որ համակարգային իշխանափոխությունը կարող է ավելի շուտ տեղի ունենալ, քան ասենք` անձերի կամ ուժերի իշխանափոխություն:
Փոխարենը, համակարգային իշխանափոխությունից հետո տեղի ունեցած անհատների, խմբերի կամ ուժերի իշխանափոխությունը որակական առումով կլինի շատ ավելի երաշխավորված: Ինչ խոսք, առկա քաղաքական գործընթացում որևէ երաշխիք չկա, որ այն հանգեցնելու է համակարգային իշանափոխության գործընթացի, երբ քայլ առ քայլ հնարավոր է ունենալ այլ համակարգ, որի դեպքում էլ հնարավոր է ունենալ իշխանափոխություն բառի ֆիզիկական իմաստով: Խնդիրը, սակայն, այն է, որ այդ պրոցեսը կա, և քաղբանտարկյալների չլինելը այդ պրոցեսում կարճաժամկետ, բայց որոշակի երաշխիքային հանգամանք է:
Այստեղ է, թերևս, խնդրի քաղաքական արժեքը, մարդկայինից հետո: Այսինքն` առանց քաղբանտարկյալների, պրոցեսը արդեն նոր պրոցես է, թեկուզ հին դերակատարներով, նոր մթնոլորտ է: Այլ է հարցը, թե սուբյեկտներն արդեն իրենց ինչպես կպահեն նոր մթնոլորտում, կզարգացնե՞ն, արդյոք, այն, թե՞ կբավարարվեն եղածով, համարելով որ արդեն իսկ ահագին բան արված է և կարելի է հանգստանալ ստատուս քվոյի վրա: Սակայն ներկայիս իրավիճակի առանձնահատկությունը, թերևս, այն է, որ հանգստի իրավունք այլևս չունի ոչ ոք: Ինչպես ասում են` «մեռնեմ շախմատի օրենքին` ձեռք ես տվել, պետք է խաղաս», առավել ևս, որ այդ խաղն ունի շահառուների շատ մեծ բանակ, որ կոչվում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներ:
